1. Pojęcie, cechy i charakter Wspólnoty Europejskiej
a) Wspólnota jako prawna organizacja międzynarodowa
Organizację międzynarodową definiuje się jako zrzeszenie państw i innych podmiotów prawa międzynarodowego, krajowych osób prawnych lub osób fizycznych z różnych państw, utworzone celem realizowania zadań określonych w statucie. Dzielą się one na dwie kategorie: - organizacje międzypaństwowe działa ona na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez państwa członkowskie. – organizacje pozarządowe zrzeszają podmioty prawa krajowego. Unię Europejską i Wspólnoty Europejskie należy analizować w świetle kryteriów organizacji międzypaństwowej.
Podmiotem danego systemu prawa jest ten, kto ma wynikające z tego systemu prawa i obowiązki. Po II wojnie światowej utrwaliło się stanowisko, że organizacje międzypaństwowe mogą mieć podmiotowość prawnomiędzynarodową. Opinia doradcza MTS z 1949 r. W której Trybunał stwierdził że organizacje międzypaństwowe mają podmiotowość prawną, jeżeli na podstawie ich statutu można dojść do wniosku, że dla osiągnięcia swoich celów mogą zawierać umowy z państwami trzecimi, mają prawo korzystania z przywilejów i immunitetów, prawo czynnej i biernej legacji oraz mają zdolność do czynności prawnych. Punkt ciężkości przesunął się na określenie zakresu takiej podmiotowości. Punktem wyjścia jest założenie, że organizacja ma podmiotowość prawnomiędzynarodową w zakresie przyznanym w umowie międzynarodowej przez państwa członkowskie. W takim ujęciu podmiotowość jest określana jako podmiotowość prawnomiędzynarodowa pochodna. Organizacje mogą również posiadać podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego.
Pod pojęciem organizacji ponadnarodowej rozumie się szczególny rodzaj organizacji międzypaństwowej która: - tworzy samodzielny, autonomiczny porządek prawny, - stanowi prawo pochodne (wtórne) stosowane bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich, charakteryzujące się skutkiem bezpośrednim w sferze prawa krajowego państw członkowskich i pierwszeństwem wobec tego prawa.
d) Cele WE:
-popieranie gospodarczego i społecznego postępu oraz wysokiego poziomu zatrudnienia i doprowadzenie do zrównoważonego i trwałego rozwoju, zwłaszcza poprzez utworzenie przestrzeni bez granic wewnętrznych, umocnienie ekonomicznej i społecznej spójności oraz ustanowienie UGiP, w tym jednolitego pieniądza;
-potwierdzenie na arenie międzynarodowej tożsamości UE, poprzez realizację WPZiB, ustanawianie wspólnej polityki obronnej, która może prowadzić do wspólnej obrony;
-umacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez ustanowienie obywatelstwa Unii;
-utrzymanie i rozwój UE jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami dotyczącymi kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji oraz zapobiegania i zwalczania przestępczości;
-pełne zachowanie dorobku wspólnotowego i jego rozwój, z uwzględnieniem zakresu, w jakim polityki i formy współpracy, ustanowione w TUE, wymagają zrewidowania w celu zapewnienia skuteczności mechanizmów i instytucji WE.
Unia powstała 1.11.1993 w momencie wejścia w życie postanowień Traktatu z Maastricht, tzw. Traktatu o Unii Europejskiej. Unia jest nowym typem związku między państwami. Głównym zadaniem Unii jest organizacja współpracy między krajami członkowskimi i między ich mieszkańcami. Unia to gwarancja demokracji, praw człowieka, prywatnej własności i wolnego rynku.
W TUE nie nadano UE expressis verbis podmiotowości prawnej ani w rozumieniu prawa międzynarodowego, ani prawa prywatnego. Unia nie została wyposażona we własne kompetencje, nie dysponuje również własnymi organami a ustanowienie UE nie oznaczało wchłonięcia Wspólnot przez UE. Unia jest pewną specyficzną strukturą o charakterze sui generis (szczególnym), nie posiadającą podmiotowości prawnej działającą na podstawie umowy międzynarodowej (TUE) i znajdującą się w rozwoju. Z prawnego punktu widzenia UE nie można kwalifikować jako federacji czy związku państw.
W skład I filaru wchodzą dwie Wspólnoty Europejskie stanowiące podstawę Unii. Z prawnego punktu widzenia WE są dwiema odrębnymi organizacjami międzynarodowymi o charakterze ponadnarodowym, choć na podstawie odrębnych umów organizacje te mają wspólne instytucje, które rządzą się specjalnym reżimem wspólnotowym. WE mają zarówno podmiotowość prawnomiędzynarodową jak i podmiotowość w rozumieniu prawa krajowego państw członkowskich. WE jako organizacje międzynarodowe spełniają specyficzne kryteria, pozwalające zakwalifikować je jako organizacje ponadnarodowe. WE utworzyły samodzielny, autonomiczny porządek prawny oraz mogą stanowić prawo, które obowiązuje bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich mając pierwszeństwo wobec prawa krajowego. Dwie Wspólnoty działające obecnie w I filarze to: -Wspólnota Europejska (WE), której zadanie jest stworzenie wspólnego rynku poprzez realizację czterech swobód: przepływu towarów, przepływu osób, usług i kapitału oraz prowadzenie wspólnych polityk. W ramach WE realizowana jest Unia Gospodarcza i Pieniężna (UGiP).- Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA) która zajmuje się kontrolą i koordynacją w dziedzinie cywilnej energii jądrowej. – Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS).
II i III filar UE mieści się w ramach polityk i form współpracy ustanowionych przez TUE.
II filar ustanawia Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa-jej zadaniem jest umocnienie tożsamości europejskiej w stosunkach międzynarodowych, szczególnie w dziedzinie polityki bezpieczeństwa. III filar ustanawia Współpracę Policji i Sądową w Sprawach Karnych. W ramach II i III filaru państwa współpracują na podstawie prawa międzynarodowego (współpraca międzyrządowa) i nie obowiązuje w tych filarach reżim wspólnotowy.
Unia Europejska jest tworem szczególnym. Zgodnie z prawem międzynarodowym, osobowość prawną na gruncie tego prawa mają tylko państwa i organizacje międzynarodowe. Tylko państwa mają podmiotowość pierwotną (tj. uzyskaną automatycznie w momencie ich powstania). Podmiotowość organizacji międzynarodowych określamy jako pochodną (wtórną) lub funkcjonalną; po pierwsze dlatego, że wywodzi się ona z nadania państw członkowskich, po wtóre dlatego, że odpowiada funkcjom danej organizacji, określonym przez jej statut. W każdym razie zamiar przyznania osobowości międzynarodowoprawnej, odrębnej od podmiotowości państw członkowskich, musi wynikać z traktatu założycielskiego danej organizacji. W przypadku Unii Europejskiej nie znajdujemy w Traktacie o Unii Europejskiej (TUE) żadnych postanowień w tej kwestii, inaczej niż w wymienionych traktatach założycielskich Wspólnot. Tym samym Unia nie jest organizacją międzynarodową. Gwoli ścisłości należy jednak zaznaczyć, że nawet na gruncie obecnie obowiązującego prawa można spotkać się z poglądem, jakoby Unia była organizacją międzynarodową, i pogląd ten daje się obronić. Z całą pewnością nie jest ona również państwem – zwłaszcza że z TUE wynika jednoznacznie zamiar poszanowania tożsamości państw członkowskich.Unia jest zatem – zgodnie ze stanowiskiem dominującym w doktrynie prawa międzynarodowego i europejskiego – szkieletem czy też dachem, na którym opiera się system współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. Zakres tej współpracy, a tym samym kompetencje Unii Europejskiej, wyznacza przepis art. 2 TUE. Są to:
· integracja gospodarcza i społeczna, która odbywa się poprzez działania Wspólnoty Europejskiej1) oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, tworzących I filar UE (przy czym w niniejszym opracowaniu zostanie przedstawiona tylko Wspólnota Europejska),
· wspólna polityka zagraniczna, bezpieczeństwa (i zaczątki polityki obronnej), tworzące II filar UE, oraz
· współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych, tworzące III filar UE (określany obecnie jako tworzenie obszaru bezpieczeństwa, wolności i sprawiedliwości, choć w istocie obszar ten obejmuje także pewne kwestie włączone przez Traktat Amsterdamski do I filara).
Obywatelstwo Unii nie może być definiowane jako formalna więź między jednostką a UE, jest określone poprzez prawa i obowiązki jednostki ustalone w ramach systemu UE a wynikające z posiadania przez nią obywatelstwa państwa członkowskiego. Uzyskanie statusu obywatela UE może nastąpić jedynie wraz z nabyciem przez jednostkę obywatelstwa państwa członkowskiego zgodnie z zasadami przewidywanymi przez prawo tego państwa; statusu obywatela UE nie można zatem uzyskać na podstawie jednolicie określonych warunków. Z punktu widzenia prawa wspólnotowego istotne jest jedynie czy dana osoba posiada obywatelstwo państwa członkowskiego. Utrata statusu obywatela Unii związana jest tylko z utratą obywatelstwa państwa członkowskiego. Kwestia którego państwa członkowskiego dana osoba jest obywatelem może być rozstrzygana wyłącznie na podstawie przepisów prawa wewnętrznego zainteresowanego państwa.
Obywatele UE korzystają z praw i podlegają obowiązkom przewidzianym w TWE. Traktat ten nie nakłada na obywateli UE żadnych obowiązków o powszechnym obywatelskim charakterze.
Jako pierwsze spośród praw obywateli UE TWE wymienia prawo swobodnego poruszania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Postanowienia art.18 TWE dotyczą wyłącznie obywateli UE. Zakres prawa swobodnego poruszania się i pobytu obejmuje przede wszystkim wszelkie uprawnienia umożliwiające jego realizację, zatem wyjazd z państwa ojczystego, wjazd na terytorium wybranego państwa członkowskiego, prawo do przebywania w nim przejściowo przez dowolny okres lub zamieszkania na stałe, wreszcie prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania w granicach terytorium tego państwa. Państwo musi traktować jednakowo obywateli własnych i obywateli innych państw członkowskich tylko ze względu na posiadanie przez tych ostatnich statusu obywatela Unii i fakt legalnego pobytu w danym państwie członkowskim.
Obywatele UE korzystają z prawa do głosowania i kandydowania w wyborach do PE oraz w wyborach lokalnych w państwie członkowskim, na terytorium którego przebywają, a którego obywatelstwa nie posiadają, na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa. Ta sama osoba nie może w tych samych wyborach głosować więcej niż jeden raz i kandydować w różnych państwach członkowskich.
· Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej ze strony innego państwa członkowskiego.
Choć prawo do ochrony ze strony władz dyplomatycznych i konsularnych innego państwa członkowskiego jest prawem obywateli UE jego gwarantem nie są ani WE ani nawet sama UE, ale wyłącznie państwa członkowskie, zaś skuteczne wykonywanie przez nie tej funkcji zależy przede wszystkim od woli państw trzecich.
Każdemu obywatelowi UE przysługuje prawo składania petycji do PE na zasadach wskazanych w art.194. Prawo petycji nie jest wyłącznym prawem obywateli UE, przysługuje każdej osobie fizycznej lub prawnej zamieszkałej lub mającej siedzibę w państwie członkowskim. Przesłankę dopuszczalności petycji stanowi wymóg, aby problem będący przedmiotem petycji bezpośrednio dotyczył osoby ją składającej. Dla PE petycje stanowią istotne źródło informacji o faktycznym wpływie aktywności WE i państw członkowskich na sytuację jednostek i mogą często stać się impulsem dla podjęcia odpowiednich środków w celu przeciwdziałania naruszeniom praw obywateli.
· Prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich (ombudsmana)
Rzecznik jest niezależnym organem wybieranym przez PE i wyposażonym w wiele uprawnień pozwalających na wypełnienie powierzonych mu zadań, przede wszystkim sprawowania kontroli nad prawidłowością działania instytucji wspólnotowych. Każdy obywatel może zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich. Prawo petycji, prawo skargi przysługuje wszystkim osobom fizycznym i prawnym zamieszkałym w państwie członkowskim lub mającym w nim swoją siedzibę. Przedmiotem skargi są nieprawidłowości w działaniu organów i instytucji wspólnotowych (skarga nie obejmuje spraw z zakresu II i III filara UE). Nieprawidłowości należy rozumieć nie tylko jako niezgodne z prawem działania lub zaniechania ale też np. działanie nieefektywne czy niedbałe. Nie wymaga się by skutki sytuacji dotyczyły skarżącego. Skarga powinna być wniesiona w ciągu 2 lat od dowiedzenia się o stanie faktycznym będącym jej podstawą, a wystąpienie do rzecznika winno być poprzedzone odpowiednimi środkami podjętymi w stosunku do samego organu.
a) Zasada kompetencji przydzielonych
Zgodnie z ogólną regułą prawa międzynarodowego, organizacja międzynarodowa ma tyle kompetencji, ile przekażą jej państwa członkowskie (kompetencje wyraźne). Kompetencje mogą być w praktyce domniemywane z funkcji lub celów organizacji (kompetencje domniemane). TWE opiera się na doktrynie kompetencji powierzonych (zasada ograniczonej kompetencji szczegółowej). A zatem, WE nie przysługuje kompetencja do decydowania o swoich uprawnieniach, ani przyznawania sobie nowych kompetencji. WE ma tylko te uprawnienia, które zostały jej powierzone przez państwa założycielskie, wyraźnie wskazane w Traktacie lub wywnioskowane z przepisów Traktatu. Sam TWE daje możliwość poszerzenia kompetencji, przewiduje bowiem specjalny mechanizm tzw. Kompetencje dodatkowe.
Zasada subsydiarności polega na przeniesieniu podejmowania decyzji na możliwie niski szczebel administracji. W sprawach nie należących do jej wyłącznej kompetencji Wspólnota może podejmować działania tylko wtedy, jeśli planowany skutek nie może być osiągnięty bardziej efektywnie przez działanie na niższym szczeblu. Subsydiarność jest pojęciem dynamicznym i pozbawionym bezpośredniej skuteczności, ale podlegającym kontroli ze strony ETS. Jeśli to możliwe, działanie Wspólnoty powinno ograniczać się do inicjowania, wspierania i koordynowania działań państw. Wyjaśnienia wymaga przy tym pojęcie wyłącznych kompetencji Wspólnoty. Należą do nich wspólna polityka handlowa i polityka rybołówstwa. Uzupełnieniem subsydiarności są sformułowane również w TWE zasada proporcjonalności, zgodnie z którą instytucje wspólnotowe w ramach swych kompetencji mogą podejmować tylko takie działania, które są konieczne i niezbędne dla osiągnięcia zamierzonych celów określonych w prawie wspólnotowym.
Zasada lojalności (solidarności) ma w ujęciu traktatowym dwa aspekty. W aspekcie pozytywnym oznacza, że państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszelkich działań w celu zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w ich wewnętrznej przestrzeni prawnej; natomiast w aspekcie negatywnym nakazuje państwom członkowskim powstrzymanie się od jakichkolwiek działań mogących podważyć skuteczność prawa wspólnotowego w prawie krajowym. Zasada lojalności jest bezposrednio skuteczna, ale tylko w połączeniu z innymi przepisami traktatów założycielskich.
Państwa te mają obowiązek traktowania obywateli innych państw członkowskich oraz towary pochodzące z takich państw w taki sam sposób, w jaki traktują własnych obywateli oraz własne towary (zasada traktowania narodowego). W odniesieniu do świadczenia usług zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo powinien być interpretowany jako zakaz dyskryminacji ze względu na miejsce zamieszkania usługodawcy lub usługobiorcy. W przypadku naruszenia tej zasady osoba, której prawa zostały naruszone, może powołać się na zakaz dyskryminacji. Dyskryminacja polega na niejednakowym traktowaniu jednakowych sytuacji bez obiektywnego uzasadnienia. Może ona być jawna lub ukryta. Zakaz dyskryminacji jest bezpośrednio skuteczny.
Istota koncepcji wzmocnionej współpracy polega na tym, że państwa członkowskie UE zmierzają wspólnie określonych celów; nie powinno to jednak wykluczać zróżnicowania tempa realizacji tych celów w zależności od indywidualnych możliwości woli politycznej poszczególnych państw. Obecne państwa członkowskie dostrzegały w wzmocnionej współpracy jeden z istotnych środków wpływania na dynamikę i kierunek rozwoju procesu integracji europejskiej po rozszerzeniu UE, gdy powiększy się liczba państw członkowskich i zwiększy zróżnicowanie ich wydolności politycznej i ekonomicznej. Wzmocniona współpraca może być realizowana aktami i decyzjami przyjmowanymi na podstawie postanowień TUE i TWE. Oznacza to, że państwa członkowskie mogą sięgać do instrumentów właściwych dla poszczególnych filarów, przy czym takie akty i decyzje wiążą jedynie państwa uczestniczące we wzmocnionej współpracy. Działania w ramach wzmocnionej współpracy finansowane są zasadniczo przez uczestniczące w niej państwa członkowskie, z wyjątkiem wydatków administracyjnych ponoszonych przez instytucje. Wzmocniona współpraca w ramach WPZiB polega m.in. na tym, że może ona odnosić się jedynie do szczebla wykonawczego, tzn. może dotyczyć wprowadzania w życie wspólnych działań lub wspólnych strategii; nie może ona w żadnym wypadku dotyczyć spraw mających wpływ na kwestie wojskowe lub polityczno-obronne. Wzmocniona współpraca w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa musi szanować zasady, cele, ogólne wytyczne i spójność WPZiB oraz podjęte w tej dziedzinie decyzje, kompetencje WE oraz spójność wszystkich polityk UE z jej działaniami zewnętrznymi. TN przeprowadził gruntowną reformę postanowień dotyczących wzmocnionej współpracy i wylicza się teraz 10 przesłanek: - musi ona być ukierunkowana na wspieranie celów UE i WE, - zakładać poszanowanie postanowień TUE i TWE oraz jednolitych ram instytucjonalnych, - pozostawać w granicach kompetencji powierzonych UE lub WE, - nie naruszać rynku wewnętrznego, ani też spójności gospodarczej i społecznej, - nie może stanowić dyskryminacji, - nie może naruszać kompetencji, praw i obowiązków państw członkowskich nie biorących w niej udziału, - nie może naruszać dorobku Schengen włączonego w ramy UE. Do ustanowienia wzmocnionej współpracy potrzeba co najmniej ośmiu państw członkowskich oraz potrzebny jest wymóg otwartości wzmocnionej współpracy.
Do źródeł prawa pierwotnego zalicza się traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i UE oraz tzw. Ogólne zasady prawa. Z kolei, źródłami prawa pochodnego są akty poszczególnych instytucji WE (funkcjonujące także jako instytucje UE w II i III filarze), a także rozmaite umowy zawierane przez Wspólnoty, albo przez państwa członkowskie. Granice między prawem pierwotnym i pochodnym, a także przynależność pewnych aktów do prawa UE w ogóle, mogą niekiedy budzić wątpliwości. W kążdym razie jest wymagane, aby normy prawa pochodnego były zgodne z normami prawa pierwotnego.
Do źródeł prawa pierwotnego UE zalicza się przede wszystkim tzw. Trakaty założycielskie Wspólnot Europejskich i UE. Są to: Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali zawarty w Paryżu w 1951 r. Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zawarty w Rzymie w 1957 r.(zwany też traktatem rzymskim lub w skrócie TWE), Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EUROATOM) zawarty w Rzymie w 1957 r., Traktat o Unii Europejskiej zawarty w Maastricht w 1992 r.(zwany też w skrócie TUE). Integralną część traktatów stanowią protokoły i deklaracje dołączone do traktatów, przyjęte za wspólnym porozumieniem państw członkowskich.
Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Adresatami ich norm są nie tylko wszystkie państwa członkowskie, ale i jednostki (osoby fizyczne i prawne). Omawiane akty mają charakter abstrakcyjny i mogą znaleźć zastosowanie w nieokreślonej liczbie przypadków. Znaczenie rozporządzeń dla organów tworzących prawo w państwach członkowskich: Normy rozporządzeń obowiązują i są stosowane bezpośrednio, bez potrzeby ich inkorporowania czy transponowania do krajów porządków prawnych. W dziedzinach unormowanych rozporządzeniami wspólnotowymi organy prawodawcze państw członkowskich są zobowiązane do uchylenia wcześniejszych krajowych przepisów prawnych niezgodnych z tymi rozporządzeniami i na powstrzymaniu się od ustanawiania takich przepisów w przyszłości. Obowiązki te wynikają z zasady lojalności państw członkowskich wobec WE. Rozporządzenie jako instrument unifikacji prawa państw członkowskich: Rozporządzenia są przejawem najgłębszej ingerencji prawodawcy wspólnotowego w porządki prawne państw członkowskich. Są one instrumentem ujednolicania (unifikacji) prawa na całym terytorium Wspólnoty.
Dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest skierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Dyrektywy różnią się istotnie od rozporządzeń. Są one adresowane do państw członkowskich. Dyrektywy nie są natomiast adresowane do innych podmiotów prawa, nie mogą być bezpośrednim źródłem uprawnień jednostek lub ich obowiązków. Normy dyrektyw wymagają wprowadzenia do prawa krajowego. Państwa członkowskie powinny tego dokonać do końca terminu wyznaczonego w przepisach końcowych danej dyrektywy; z reguły jest to okres od 1 roku do 3 lat. Implementowanie dyrektywy polega zasadniczo na wydaniu aktu prawnego przez właściwy organ państwa członkowskiego, który wprowadzi normy zawarte w dyrektywie do porządku prawnego w tym państwie. Obowiązkiem państwa członkowskiego wynikającym z TWE jest nie tylko terminowe, ale i pełne transponowanie norm zawartych w dyrektywach do prawa krajowego. W aktach prawnych wprowadzających normy dyrektywy do krajowego porządku prawnego powinny zostać unormowane kwestie, które nie zostały uregulowane w dyrektywach, ale pozostawione państwom do samodzielnego wyboru; chodzi tu o owe Formy i środki służące realizacji wyznaczonego w dyrektywie rezultatu. W przypadku posłużenia się dyrektywą prawo jest tworzone w dwóch etapach. Pierwszym etapem jest wydanie danej dyrektywy, a drugim ustanowienie prawa krajowego w celu implementowania norm tej dyrektywy. Zaniedbanie terminowego i pełnego implementowania dyrektywy jest naruszeniem obowiązku państwa członkowskiego przestrzegania i wykonywania zobowiązań traktatowych i może być podstawą do wszczęcia postępowania a także, po spełnieniu dalszych wymagań, podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej państwa wobec jednostek. Dyrektywy są w odróżnieniu od rozporządzeń, instrumentem harmonizacji prawa państw członkowskich, nie zaś jego ujednolicenia. Ponadto stosowanie do tego, w jaki sposób normy dyrektywy wpływają na ustawodawców krajowych, w doktrynie wyróżnia się na podstawie analizy poszczególnych dyrektyw harmonizację: pełną, opcjonalną, częściową, alternatywną i minimalną. Dyrektywy są wydawane w rozmaitych dziedzinach prawa wspólnotowego. Służą one urzeczywistnieniu idei rynku wewnętrznego, tj. znoszenia ograniczeń w swobodzie przepływu osób, towarów, usług i kapitału, m.in. poprzez harmonizację wymagań technicznych produktów, uznawania kwalifikacji i dyplomów uzyskanych przez obywateli innych państw członkowskich, zasad funkcjonowania instytucji finansowych, harmonizację prawa spółek. Za pomocą dyrektyw realizuje się także m.in. polityki ochrony środowiska i ochrony konsumentów.
Decyzja wiąże w całości adresatów, do których jest kierowana. Mają one najczęściej charakter indywidualny i są porównywane do aktów administracyjnych w prawie krajowym. Adresaci decyzji są w niej bezpośrednio określeni, albo ustala się ich w sposób pośredni; mogą nimi być państwa członkowskie, przedsiębiorstwa lub inne podmioty prawa. Decyzje spotyka się w wielu dziedzinach prawa wspólnotowego, np. w prawie konkurencji, pomocy państwa dla przedsiębiorstw albo w dziedzinie wspólnej polityki rolnej.
Zalecenie i opinia to akty nie mające mocy wiążącej dla adresatów. Adresatami mogą być inne instytucje wspólnotowe, państwa członkowskie lub inne podmioty prawa. Omawiane akty wyrażają stanowisko danej instytucji wspólnotowej w pewnej dziedzinie lub konkretnej sprawie. Zalecenia i opinie są często stosowane w praktyce. ETS stwierdził, że zalecenia powinny być uwzględniane przez organy państw członkowskich przy wykładni prawa krajowego.
Akty nienazwane (sui generis)
Są to np.uchwały, rezolucje, deklaracje, wyjaśnienia, komunikaty, sprawozdania, zawiadomienia, memoranda, programy, plany. Charakter takich aktów jest niejednolity. Niektóre z nich wywołują skutki prawne (te akty są często zwane uchwałami), w większości jednak mają charakter prawnie niewiążący. Przedmiotem wielu aktów są sprawy wewnętrzne, organizacyjne WE i jej aparatu, a inne akty są skierowane do adresatów usytuowanych na zewnątrz wspólnotowych struktur organizacyjnych. Niewiążące akty instytucji wspólnotowych, wraz z przedstawionymi wyżej opiniami i zaleceniami, zaliczane są do tzw. Miękkiego prawa wspólnotowego, tj. do prawa niewiążącego formalnie ale mimo to mającego praktyczne znaczenie. Niektóre akty są wyrazem polityki przyjmowanej przez instytucje wspólnotowe i pozwalają przewidzieć, jak te instytucje postąpią przy wykonywaniu swoich kompetencji. Takie znaczenie mają np. komunikaty KE dotyczące pomocy państwa dla przedsiębiorstw, które są wskazówką, co do tego w jaki sposób KE będzie stosować. Wymaga się aby akty takie były zgodne z prawem pierwotnym oraz z aktami prawa pochodnego oraz aby były ogłoszone stosownie do ich treści, charakteru i kręgu adresatów.
6. Zasady ogólne prawa UE
Należy stwierdzić, że ETS jest instytucją nie tylko stosującą prawo, ale i (współ) stanowiącą je. ETS nie eksponuje wszakże swojej twórczej roli stwierdzając, że zasady ogólne „tkwią immanentnie w traktatach" i są jedynie wydobywane na zewnątrz w wyniku interpretacji traktatów.
Pierwszą grupę stanowią zasady, które są współcześnie zaliczane do kanonów praworządnych i demokratycznych państw. W tej grupie zasad ogólnych najczęściej wyróżnia się zasady:
pewności prawa i ochrony zaufania, w czym mieści się m. in. zakaz działania
prawa wstecz i poszanowanie praw nabytych, zasadę proporcjonalności oraz
ogólną zasadę równości, następnie zasady: zgodności działania instytucji WE z traktatami, demokratyzmu oraz jawności (przejrzystości). Ponadto wymienia się zasady o charakterze proceduralnym, np. zawierające prawa do czynnego udziału w postępowaniu, ne bis in idem, i inne. Instytucje WE są zobowiązane do przestrzegania tych zasad w całej swojej działalności, zarówno przy stanowieniu, jak i przy stosowaniu prawa.
7. Prawa podstawowe jako zasady ogólne
Drugą grupą ogólnych zasad prawa proklamowanych w orzecznictwie ETS są prawa podstawowe jednostek. Początkowo w pisanym prawie pierwotnym nie było postanowień dotyczących praw podstawowych. Jednak, w licznych orzeczeniach poczynając od przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. ETS stwierdzał, że prawa podstawowe są zawarte w ogólnych zasadach prawa wspólnotowego, które Trybunał zobowiązany jest chronić. Za źródła inspiracji dla proklamowania praw podstawowych, jako składników prawa wspólnotowego, ETS uznał tradycje konstytucyjne wspólne dla państw członkowskich oraz umowy międzynarodowe służące ochronie praw człowieka; wśród nich najczęściej wymieniana była Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r.
a) Podstawy traktatowe praw podstawowych i ich ochrony
Od wejścia w życie TUE w 1993 r. prawa podstawowe znalazły swoje podstawy w pisanym prawie pierwotnym. ETS ma kompetencje do badania, czy w wyniku wydania (zaniechania wydania) aktów prawa wspólnotowego nie zostały naruszone czyjeś prawa podstawowe. W późniejszym okresie Trybunał zaczął badać zgodność z prawami podstawowymi także działań (aktów) państw członkowskich, co oznaczało znaczne rozszerzenie zakresu zastosowania konstrukcji wspólnotowych praw podstawowych. Zgodnie z orzecznictwem ETS akty organów L państw członkowskich podlegają kontroli z punktu widzenia zgodności z prawami podstawowymi tylko wówczas, gdy organy te działają „w obszarze stosowania prawa wspólnotowego". Pojęcie to nie jest jednak precyzyjne.
8. Umowy międzynarodowe Wspólnoty
WE jest podmiotem prawa międzynarodowego i zawiera liczne umowy międzynarodowe, zarówno dwustronne jak i wielostronne. TWE wymienia pewne kategorie umów międzynarodowych WE: umowy w zakresie j. polityki pieniężnej, umowy w ramach wspólnej polityki handlowej, umowy w dziedzinie ochrony środowiska, dotyczące współpracy dla rozwoju oraz umowy stowarzyszeniowe. Umowy międzynarodowe Wspólnoty wiążą jej instytucje oraz państwa członkowskie. Omawiane umowy oprócz tego, że są źródłami prawa międzynarodowego, są także zaliczone przez ETS do źródeł prawa wspólnotowego, czego konsekwencją jest m. in. to, że mogą być interpretowane przez ETS .Interpretacja ETS wiąże WE i państwa członkowskie, nie wiąże natomiast drugiej strony umowy: państwa (państw) spoza UE, czy organizacji międzynarodowej. Omawiane umowy WE powinny być zgodne z Traktatami (prawem pierwotnym), a zapewnieniu tej zgodności, jeszcze przed zawarciem umowy, służy specjalna procedura unormowana w TWE. Wymaga, się natomiast, aby akty instytucji"! wspólnotowych (prawo pochodne) oraz prawo państw członkowskich było zgodne z umowami międzynarodowymi Wspólnot.
a) Umowy międzynarodowe mieszane.
Specjalną kategorię stanowią tzw. umowy międzynarodowe mieszane, których
...
gosicka