Instytucje i źródła prawa Unii Europejskiej.doc

Opracowany zestaw zagadnień egzaminacyjnych z przedmiotu „Instytucje i źródła prawa UE”

1.Geneza i rozwój Wspólnot oraz UE

Po II Wojnie Światowej zauważono, że dla rozwoju militaryzacji istotne znaczenie ma rozwój przemysłu górniczego i stalowego. Już w 1944 roku Jean Monet, francuski minister spraw zagranicznych stworzył projekt nacjonalizacji produkcji węgla i stali w Niemczech i Francji.

              9 czerwca 1950 również francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman przedstawił plan utworzenia Europejskiej Wspólnoty węgla i Stali (EWWiS) .Jej celem miało być poddanie całości przemysłu węgla i stali (głównie na terenie Niemiec i Francji) wspólnej kontroli organizacji międzynarodowej, otwartej dla innych państw.

18 kwietnia 1951 w Paryżu podpisano traktat o utworzeniu EWWiS przez sześć państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Powołana była na 50 lat  i nie została przedłużona. Cele EWWiS:

·         doprowadzenie  do usamodzielnienia militarnego i gospodarczego Niemiec,

·        poddanie potencjału Niemiec pod kontrolę ponadnarodową.

Budowa wewnętrzna EWWiS:

·         Wysoka Władza (prawo tworzenia i wykonywania prawa wspólnotowego, w skład jej wchodzą niezależni funkcjonariusze międzynarodowi)

·         Rada Ministrów (przedstawiciele państw członkowskich; harmonizacja działań Wielkiej Władzy i rządów krajowych)

·         Wspólne Zgromadzenie (kontrola Wysokiej Władzy)

·         Trybunał Sprawiedliwości (zapewnia przestrzegania prawa wspólnotowego przez instytucje EWWiS i państwa członkowskie

1-2 czerwca 1955 w Messynie odbyła się konfederacja ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich EWWiS, gdzie zapadła decyzja o poszerzeniu integracji o nowe dziedziny oraz o utworzeniu nowych wspólnot. W tym celu utworzono Komitet Międzynarodowy pod przewodnictwem  holenderskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Spaaka . Przedstawił on w 1956 raport zwany dzisiaj Raportem Spaaka . Zakładał on połączenie rynków gospodarczych przez ustanowienie unii celnej, zniesienie ograniczeń ilościowych, swobodę świadczenia usług i wspólną politykę rolną.

              25 marca 1957 państwa członkowskie EWWiS  podpisały traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). W jego ramach miała być zapewniona:

·         Swoboda przepływu towarów, pracowników, usług i kapitału

·         Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

W dalszym etapie wspólnego rynku:

·         utworzenie unii celnej

·         koordynacja polityki handlowej

·         wspólna polityka rolna i gospodarcza

·         równa i wolna konkurencja

Instytucje EWG:

·         Rada (organ stanowiący prawo)

·         Komisja (organ wykonawczy i zarządzający )

·         Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (organ kontrolny)

·         Europejski Trybunał Sprawiedliwości (organ sądowy)

W tym samym czasie utworzono podpisano również traktat o utworzeniu Euratomu, zawierał on:

·         wolne kształtowanie cen na materiały atomowe

·         kontrola i bezpieczeństwo obrotu materiałami rozszczepialnymi

·         rozwój działalności gospodarczej

·         wspólny rynek dla materiałów i urządzeń wyspecjalizowanych

·         swobodne zatrudnienie specjalistów na terytorium Euratomu

·         swobodny przepływ kapitału w dziedzinie inwestycji jądrowych

Instytucje Euratomu:

·         Rada

·         Komisja

·         Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne

·         Europejski Trybunał Sprawiedliwości

Podpisano również Konwencje o niektórych instytucjach wspólnotowych:

·         utworzony wspólny Trybunał Sprawiedliwości (ETS) i Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne

·         ujednolicono niektóre sprawy budżetowe

8 kwietnia podpisano Traktat o fuzji  ustanowił on jednolitą dla wspólnot Komisję i Radę , scalono administrację wspólnot i ujednolicono budżet wspólnot. W połowie 1968 utworzono w ramach wspólnot unię celną. Stopniowo zredukowano cła wewnętrzne Wspólnot, zniesiono ograniczenia ilościowe na towary przemysłowe oraz rolne.

1 stycznia 1973 do wspólnot przystępuje Dania, Irlandia i Wielka Brytania

20 września 1976 Rada Ministrów wydaje akt o wprowadzeniu powszechnych i bezpośrednich wyborach do parlamentu Europejskiego, które się odbywają 1979.

1981 przystąpienie Grecji                                                                                                                           

14 czerwca 1985 państwa członkowskie wspólnot podpisują Traktat  tzw. Traktat z Schengen mający na celu  zredukować bariery na drodze do stworzenia unii gospodarczej. Traktat wszedł w życie 19 czerwca 1990. Do jego głównych postanowień warto zaliczyć:

·         ograniczenie kontroli granicznej i celnej na granicach wewnętrznych wspólnot do kontroli wizualnej

·         wprowadzenie wspólnych posterunków granicznych

·         utworzenie Systemu Informacyjnego z Schengen będący systemem współpracy pomiędzy władzami policyjnymi państw członkowskich

1986 przystąpienie Hiszpanii i Portugalii do wspólnot

              17 lutego 1986 podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego w Luksemburgu przez państwa członkowskie wspólnot. Wszedł on w życie 1 lipca 1987.Otworzył on nowy etap integracji. Zakładał  on utworzenie w Europie rynku wewnętrznego do 1992 roku (tzw. Program „Europa 1992”) oraz pobudzanie mechanizmów konkurencji. W wyniku przyjęcia JAE doszło do:

·         zwiększenia uprawnień PE( wyrażanie zgody na przystąpienie i stowarzyszenie nowych państw)

·         powiększenie liczby spraw, w których RUE podejmowała decyzję kwalifikowaną większością głosów(rynek wewnętrzny, transport morski i lotniczy, polityka socjalna, harmonizacja społeczno-gospodarcza, badania naukowe, rozwój technologiczny, ochrona środowiska)

·         stworzono podstawy prawne do powołania Sądu I Instancji

·         koordynacji polityki zagranicznej

7 lutego 1992 w Maastricht państwa wspólnot europejskich podpisały traktat o utworzeniu Unii Europejskiej (UE), który wszedł w życie 1 listopada 1993. Ujmował on UE jako konstrukcję zbudowaną z trzech filarów:

1.      Wspólnota Europejska i Europejska Wspólnota energii Atomowej

2.      Wspólna Polityka zagraniczna i Bezpieczeństwa

3.      Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych

Atr.2 TUE ustanawia następujące cele UE:

·         popieranie postępu gospodarczego i społecznego oraz wysokiego poziomu zatrudnienia i doprowadzenie do zrównoważonego i trwałego rozwoju

·         potwierdzenie swojej tożsamości na arenie międzynarodowej przez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

·         umacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich przez  ustanowienie obywatelstwa UE

·         utrzymanie i rozwijanie Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

·         pełne zachowanie i rozwój wspólnotowego dorobku prawnego – acquis communautaire

Przepisy art.3-5 TUE określają jednolite ramy instytucjonalne, jakimi dysponuje Unia. Rada Europejska jest jedynym organem UE. Art.5 TUE stanowi, ze PE,  RUE, ETS i Trybunał Obrachunkowy działają zarówno na podstawie traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskiej jak i na podstawie TUE. Art.6 TUE określa aksjologicznie podstawy UE, wskazując, że opiera się ona na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla wszystkich państw członkowskich.

              Unia nie posiada własnej struktury instytucjonalnej, jedynie Re traktowana jest jako swego rodzaju instytucję UE, posiadająca jednak bardzo ograniczone kompetencje prawodawcze. Nie można zatem sklasyfikować UE jako typowej organizacji międzynarodowej czy też jako federacji lub konfederacji. Trafny wydaje się pogląd, że UE jest specyficzną, mniemającą osobowości prawnej strukturą organizacyjną, która działa na podstawie umowy międzynarodowej.

              2 października 1997 roku państwa UE podpisały traktat w Amsterdamie (Traktat Amsterdamski), który wszedł wżycie 1 czerwca 1999. Składa się on z 15 artykułów, zawierają one:

·         reformę systemu podejmowania decyzji

·         uproszczenie procedur legislacyjnych

·         rozszerzenie kompetencji ETS

·         uchylenie nieaktualnych postanowień

·         poprawki w prawie materialnym TUE, TWE i TEWWiS

·         zwiększenie zdolności UE na arenie międzynarodowej

·         przygotowanie UE do przyjęcia nowych członków

Traktat Amsterdamski nie rozwiązał tak naprawdę żadnego z problemów UE, dlatego też na posiedzeniu RE w Nicei w dniach 7-11 grudnia 2001 szefowie państw i rządów zaakceptowali projekt KE strategię w sprawie rozszerzenia oraz sprecyzowali ramy czasowe procesu akcesji nowych państw członkowskich. 26 lutego 2001 podpisano Traktat z Nicei, który zmienia traktaty konstytuujące UE, umożliwiając funkcjonowanie Unii po rozszerzeniu. Wszedł w życie 1 lutego 2003 roku.

              W czasie obrad RE  w Laeken 14-15 grudnia 2001 powołano Konwent Europejski  w sprawie przyszłości  Europy podjął prace 1 marca 2002 pod przewodnictwem Valery’ego Giscarda d’Estaing. Efektem prac było Konwentu było przyjęcie w dniach 13 czerwca i 10 lipca 2003 roku projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy.. W dniu 29 października  2004 roku 25 szefów państw członkowskich UE podpisało Traktat Konstytucyjny.

5. Charakter prawny Wspólnot Europejskich

              Wspólnota Europejska i Euratom wchodzą w skład I filaru UE(do 22 lipca 2002 istniała jeszcze trzecia Wspólnota-EWWiS).Charakter prawny wspólnot nie budzi żadnych kontrowersji. Wspólnoty są dwiema niezależnymi organizacjami międzynarodowymi o charakterze ponadnarodowym, wyposażonymi w osobowość prawną, wspólne instytucje i określone kompetencje. Wspólnoty posiadają zarówno osobowość prawnomiędzynarodową, jak i prawnokrajową. Do uprawnień wynikających z podmiotowości prawnomiędzynarodowej zaliczamy:

·         prawo do zawierania umów międzynarodowych

·         prawo do utrzymywania stosunków umownych i dyplomatycznych z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi

·         ponoszą odpowiedzialność prawnomiędzynarodową

Na osobowość prawnokrajową składają się:

·         zdolność prawna zarówno w zakresie prawa prywatnego jak i publicznego

·         zdolność do czynności prawnych

·         zdolność sądowa i procesowa w systemach prawnych państw członkowskich i państw trzecich

Cechą szczególną Wspólnoty jest to, że ich państwa członkowskie przekazały na ich rzecz część swych suwerennych uprawnień, zwłaszcza sferze prawodawczej . Wspólnoty więc tworza więc prawo, które obowiązuję i jest skuteczne bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich oraz ma pierwszeństwo stosowania wobec prawa krajowego.

6. Instytucja wzmocnionej współpracy

Traktat Amsterdamski wprowadził procedurę wzmocnionej współpracy(ang. enhanced cooperation), a Traktat Nicejski zezwolił na jej zastosowanie w ramach WPZiB. Wzmocniona współpraca w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, powinna służyć wartościom i interesom Unii Europejskiej jako całości, respektować fundamentalne zasady, cele, wskazówki i spójność WPZiB, siłę Wspólnoty Europejskiej oraz spójność polityki Unii i jej działań zewnętrznych. Taka wzmocniona współpraca może dotyczyć tylko implementacji wspólnych działań i wspólnych stanowisk, jednak nie może odnosić się do działań militarnych lub obronnych. Kraje chcące ustanowić wzmocnioną współpracę powinny wystosować wniosek do Rady, która po zasięgnięciu opinii Komisji i poinformowaniu Parlamentu, może ów wniosek zatwierdzić kwalifikowaną większością głosów. Jednakże Artykuł 23 Traktatu stanowi iż każdy kraj członkowski może zażądać aby sprawę skierowano do Rady Europejskiej dla podjęcia jednomyślnej decyzji.

7. Obywatelstwo Unii Europejskiej

Zostało ustanowione przez Traktat z Maastricht w celu umocnienia ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich. Art.17 TWE mówi ze obywatelem UE jest każda osoba mająca przynależność do państwa członkowskiego. Obywatelstwo UE nie nakłada żadnych obowiązków na jednostkę. Katalog uprawnień:

·         prawo do swobodnego poruszania się pobytu

·         prawo wyborcze

·         prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej

·         prawo do petycji do PE

·         prawo do zwracania się do Ombudsmana

·         prawo do zwracania się do każdej instytucji lub organu wspólnotowego

8. Stadia integracji ekonomicznej w kontekście rozwoju WE

1.      Strefa wolnego handlu- EWG

2.      Unia celna 1 lipca 1968

3.      Wspólny rynek koniec lat 70 XX wieku

4.      Rynek wewnętrzny JAE

5.      Unia gospodarcza i pieniężna  etap realizacji rozpoczął się 1 lipca 1990 roku i trwa nadal

9. Kryteria kopenhaskie

Określają warunki jakie państwo musi spełnić, aby stać się członkiem UE:

·         o charakterze politycznym – przestrzeganie zasad demokracji, rządów prawa, poszanowania praw człowieka i ochrona praw mniejszości narodowych

·         o charakterze gospodarczym – istnienie sprawnej gospodarki rynkowej, mogącej sprostać presji konkurencji i sil rynkowych funkcjonujących wewnątrz UE

·         wynikające z procesu dostosowawczego – zdolność do wywiązywania się ze zobowiązań wynikających z członkowstwa, w szczególności gotowość do przyjęcia acquis communautaire , realizacja celów unii politycznej, gospodarczej i monetarnej, zapewnienie sprawnego funkcjonowania sądownictwa i administracji.

10. Rada Europejska

O RE stanowi atr.4 TUE jest to jedyny organ Unii Europejskiej. Spotkania RE odbywają się w Brukseli co najmniej 2 razy w roku pod przewodnictwem szefa państwa lub rządu państwa członkowskiego, które przewodniczy Radzie. Spotkania przygotowują:

·         organy krajowe państwa przewodniczącego

·         Rada UE

·         COREPER

·         KE

·         Sekretariat Rady

·         Komitet Polityczny

RE obraduje w dwóch gremiach:

1.      w składzie szefów państw lub rządów państw członkowskich oraz przewodniczącego KE

2.      w składzie ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich i członka KE

Dodatkowo w obradach RE biorą udział: Sekretarz Generalny Rady, urzędnicy Sekretariatu Rady, sekretarz Generalny KE, przedstawiciele państw członkowskich akredytowani przy siedzibie wspólnot, przedstawiciele krajowych ministerstw  spraw zagranicznych, gospodarki i finansów.

              Pod koniec obrad RE spotyka się na posiedzeniu plenarnym, na którym się przyjmuje konkluzje dotyczące dalszego rozwoju i współpracy europejskiej i różnego rodzaju deklaracje. Następnie przedstawia to do publicznej wiadomości na konferencji prasowej. Po każdym spotkaniu RE musi zdać sprawozdanie PE. Rada także składa roczne sprawozdanie o postępach dokonanych przez UE.

              Przedmiotem obrad są kwestie, które wykraczają po za zakres I fil...