Większość z nas w sytuacjach trudnych doświadcza napięcia, lęku, smutku, przygnębienia, a także odczuwa różnego rodzaju dolegliwości somatyczne, jak np. przyspieszenie akcji serca, bóle głowy, drżenia mięśniowe. Ponadto w takich momentach często gorzej sypiamy, trudniej jest nam skoncentrować się na pracy i bywa, że pogarszają się nasze relacje z innymi. Przeżycia te towarzyszą szczególnie często przełomowym okresom lub wydarzeniom w życiu człowieka. Mogą więc występować w okresie dojrzewania lub pokwitania, ale także w szczególnych sytuacjach życiowych, do jakich należą np. zawieranie małżeństwa, rozwód, urodzenie się dziecka lub śmierć bliskiej osoby, awans zawodowy lub utrata pracy itp. We wspomnianych przypadkach wymienione wyżej objawy są rezultatem naszej reakcji na stres i zwykle ustępują bez konieczności leczenia wraz z upływem czasu i poradzeniem sobie z sytuacją.
Jeżeli natomiast utrzymują się w czasie, a nawet nasilają się, mimo ustąpienia sytuacji stresowej i braku zewnętrznych, "obiektywnych" czynników, mówimy o zaburzeniach nerwicowych.
Zaburzenia nerwicowe są grupą zaburzeń psychicznych o bardzo różnej symptomatyce i rozumiane są jako zespoły dysfunkcji narządów, psychogennych zaburzeń emocjonalnych, zakłóceń procesów psychicznych i patologicznych form zachowania występujących w tym samym czasie i wzajemnie ze sobą powiązanych.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD - 10) definiuje zaburzenia nerwicowe jako zaburzenia psychiczne nie mające podłoża organicznego, w których nie dochodzi do zakłócenia oceny realności ani trudności w rozróżnieniu między subiektywnym doświadczeniem choroby a zewnętrzną realnością. Wspomniany, obecny często krytycyzm wobec swoich objawów jest jedną z cech różniących zaburzenia nerwicowe od psychoz.
W klasyfikacji ICD - 10 do zaburzeń nerwicowych, a dokładniej - zaburzeń nerwicowych, związanych ze stresem i pod postacią somatyczną, zalicza się:
* zaburzenia lękowe w postaci fobii (w tym m.in. agorafobia, fobie społeczne,specyficzne postacie fobii),
* inne zaburzenia lękowe (w tym m.in. zaburzenia lękowe z napadami lęku panicznego, zaburzenia lękowe uogólnione),
* zaburzenie obsesyjno - kompulsyjne (dawna nerwica natręctw),
* reakcję na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne ( w tym m.in. ostra reakcja na stres, zaburzenie stresowe pourazowe, zaburzenia adaptacyjne),
* zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne, w tym m.in. amnezja dysocjacyjna, fuga dysocjacyjna, osłupienie dysocjacyjne, trans i opętanie, dysocjacyjne zaburzenia ruchu),
* zaburzenia występujące pod postacią somatyczną,
* inne zaburzenia nerwicowe ( w tym m.in. neurastenia, zespół depersonalizacji - derealizacji).
Jak manifestują się nerwica?
Przejawiają się one w sferze postrzegania, przeżywania, myślenia, zachowania oraz funkcjonowania organizmu. Objawy te, niekiedy bardzo liczne i intensywne, wywołują poczucie dyskomfortu i cierpienia. W szczególnie obciążających okolicznościach na plan pierwszy wysuwa się lęk i napięcie, przy czym nieuświadomiony lęk przyjmować może postać np. różnych fobii. Fobie te mogą przyjmować postać lęku przed pewnymi przedmiotami (np. ostrymi narzędziami), zwierzętami (np. wężami, pająkami), sytuacjami (np. lęk przed przestrzenią otwartą lub zamkniętą, przed podróżowaniem komunikacją miejską, przed ekspozycją społeczną itp.). Lęk może również występować jako uogólniony, wolnopłynący i nieokreślony niepokój lub nagłe napady lęku panicznego.
Osoba cierpiąca na zaburzenia nerwicowe doświadczać może ponadto trudności z koncentracją uwagi, subiektywnych zmian w odbiorze rzeczywistości (derealizacja) czy natręctw myślowych, powodujących natręctwa ruchowe (obsesyjne myśli powodujące kompulsywne zachowania). Dochodzić może do spadków motywacji, do przygnębienia i apatii. Nierzadkie są zaburzenia snu, zaburzenia apetytu czy zaburzenia seksualne.
Do objawów somatycznych w zaburzeniach nerwicowych zalicza się porażenia narządów ruchu lub pewnych ich części, brak czucia pewnych obszarów skóry, zaburzenia wzroku i słuchu, napięciowe bóle głowy, bóle żołądka, serca, kręgosłupa, zawroty głowy, drżenia kończyn, kołatanie serca, nadmierną potliwość oraz inne zaburzenia funkcjonowania organów wewnętrznych, pod warunkiem, że wszystkie wyżej wymienione objawy nie mają podłoża organicznego. W przypadku zaburzeń nerwicowych mówimy o zmianach czynnościowych - układ nerwowy steruje pracą całego organizmu, jeżeli jest więc w stanie pobudzenia wywołanego lękiem, przekazuje to pobudzenie narządom, wprowadzając je w niepotrzebną, chaotyczną pracę. W zaburzeniach nerwicowych mówi się o występowaniu tzw. błędnego koła objawów, które polega na dodatnim sprzężeniu zwrotnym, np. lęk wyzwala przyspieszoną akcję serca, co błędnie interpretowane przez osobę nasila jej lęk, ten z kolei dodatkowo wzmacnia zaburzenie pracy serca .
Dlaczego zatem objawy nerwicowe są tak różnorodne?
Nie znamy jednoznacznej odpowiedzi. Zakłada się, że w dużym stopniu zależy to od cech osobowości oraz związanych z nimi mechanizmów obronnych i sposobów radzenia sobie z trudnościami. Kształtuje to bowiem sposoby reagowania i przeżywania. Ponadto zaburzenia nerwicowe atakują ten narząd czy układ, który z jakiegoś powodu u danej osoby jest słabszy od pozostałych. Może to być spowodowane czynnikami wrodzonymi, chorobą lub czynnikami psychologicznymi (np. jeżeli najbliższe otoczenie zwraca szczególną uwagę na dolegliwości ze strony układu krążenia czy serca, właśnie tę część swojego ciała możemy objąć specjalną troską, a więc właśnie serce zareaguje, gdy wystąpi "nerwicogenna" sytuacja).
Co wiemy na temat przyczyn i mechanizmów zaburzeń nerwicowych?
Zaburzenia nerwicowe dotykają przede wszystkim sfery emocjonalnej człowieka i polegają na wewnętrznym konflikcie między świadomymi i nieświadomymi tendencjami. Konflikty te mogą być wyrazem wcześnie doznanego urazu psychicznego, zwłaszcza w okresie dzieciństwa.Nieświadome konflikty wewnętrzne sprowadzają się najczęściej do:
# zderzenia dążeń osoby z możliwościami ich realizacji,
# sprzeczności między powinnościami i potrzebami,
# rozdarcia pomiędzy pragnieniami i normami etycznymi.
Występowanie zaburzeń nerwicowych tłumaczy się najczęściej indywidualną, konstytucjonalną wrażliwością na działanie stresu, mniejszą odpornością na sytuacje trudne, wczesnodziecięcymi doświadczeniami oraz warunkami, w jakich osoba dojrzewała.
Za główne sytuacje wyzwalające objawy zaburzeń nerwicowych uważa się:
* wymagania otoczenia,
* obciążenia życiowe,
* trudności w rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych osoby, które okazują się przewyższać jej możliwości przystosowawcze.
Uznaje się, że dla wystąpienia zaburzeń nerwicowych potrzebne jest wzajemne oddziaływanie trzech grup czynników:
* predystynujące (czynniki biologiczne, błędne metody wychowawcze, wadliwe wzorce, zaburzone relacje),
* wyzwalające (traumatyczne przeżycia, a więc zarówno urazy psychiczne, jak i przewlekły stres, np. choroby, porażki, straty, niepowodzenia w pełnieniu ról społecznych, presja),
* podtrzymujące (wtórne korzyści z objawów, jatrogenizacja).
Wśród cech często charakteryzujących osoby z nerwicą wymienia się:
* podwyższony poziom niepokoju, doświadczanie lęku,
* obniżony próg frustracji,
* nadmierne oczekiwania wobec siebie,
* koncentrację na sobie,
* poczucie mniejszej wartości,
* brak samoakceptacji,
* poczucie krzywdy,
* lęk przed oceną,
* trudności w relacjach interpersonalnych.
Co zatem nie jest zaburzeniem nerwicowym?
Nie jest nim lęk czy napięcie, jakiego większość z nas doświadcza w sytuacjach trudnych. Na zaburzenia nerwicowe nie cierpi osoba przechodząca chwilowy kryzys. Nie są nimi również zjawiska okresu żałoby (o ile proces żałoby nie ulegnie zaburzeniu). "Nerwicowego" charakteru nie ma również lęk będący objawem chorób somatycznych, np. chorób krążenia, nadczynności tarczycy i innych chorób endokrynologicznych, gwałtownych reakcji uczuleniowych, niedotlenienia, odwodnienia, zespołu abstynencyjnego, zatruć, przeciążenia pracą fizyczną czy umysłową etc.
Dlaczego warto podejmować się leczenia zaburzeń nerwicowych?
Obok cierpienia wynikającego z wymienionych wyżej przykrych dolegliwości, zaburzenia nerwicowe powodują również wypadami z ról społecznych, rodzinnych, nadużywanie systemu medycznego, zbędne podejmowanie diagnostyki, uzależniające stosowanie farmakoterapii, spadek aktywności i wydolności zawodowej, a co za tym idzie - ogólny brak satysfakcji z życia. Cierpi nie tylko osoba chorująca, ale również jej najbliższe otoczenie.
Przyjmuje się, że leczenie zaburzeń nerwicowych powinno przebiegać dwutorowo. Podstawą leczenia w wielu przypadkach może być psychoterapia, która poprzez zmianę zachowań i interpretacji własnych objawów i lękotwórczych bodźców pozwala przerwać mechanizmy błędnego koła (terapia poznawczo - behawioralna), a także rozwiązać konflikty intrapsychiczne, leżące u podstaw wielu zaburzeń z tej grupy (psychoterapia psychodynamiczna). Często stosowaną metodą jest również farmakoterapia - stosowana jako leczenie objawowe, doraźne, rzadziej jako przyczynowe.
Wychodzenie z zaburzeń nerwicowych wymaga pracy nad sobą, którą warto jednak podjąć by dać sobie szansę na powrót do równowagi psychicznej, odzyskania spokoju, wiary w siebie i ludzi, poczucia większych możliwości życiowych oraz czerpania z życia radości.
nahum777