Andrzej Wajda(1).doc

(151 KB) Pobierz

Andrzej Wajda (ur. 6 marca 1926 w Suwałkach) – polski reżyser filmowy, współtwórca polskiej szkoły filmowej. Stworzył szereg pamiętnych i ważnych dla polskiej kultury dzieł – ekranizacji i adaptacji utworów literackich, filmów odpowiadających na nurtujące współczesne im polskie społeczeństwo pytania i problemy, obrazów niekiedy trudnych, demitologizujących i nawet obrazoburczych. W okresie PRL miał z tego względu problemy z cenzurą, był natomiast bardzo szanowany i ceniony w środowisku zawodowym oraz w społeczeństwie. Przez pewien czas był zaangażowany w działalność polityczną w latach 1980-1991. Okres dekady po zmianie ustrojowej 1989 roku jest w pewnych opiniach uważany za czas jego kryzysu twórczego, a jego ówczesne dzieła za nawet nieudane. Ekranizacje z przełomu wieków wywołały bardziej pochlebne oceny.

Pochodzenie

Pochodzi z rodziny zawodowego wojskowego – Jakuba, syna Kazimierza Waydy oraz Anieli z Białowąsów, nauczycielki. Dzieciństwo spędził w miastach, w których stacjonował jego ojciec – Suwałkach i Radomiu. Ojciec, w stopniu kapitana, brał udział w kampanii wrześniowej, trafił do niewoli radzieckiej i padł ofiarą zbrodni katyńskiej.

Droga życiowa

Bezpośrednio przed wojną, latem 1939 r. bez powodzenia zdawał do Korpusu Kadetów we Lwowie. W czasie wojny uczęszczał w Radomiu na tajne komplety, a także rozpoczął naukę malarstwa. Według własnych wspomnień wojnę spędził w domu braci ojca w Krakowie, gdzie też przez pewien czas pobierał nauki malarstwa[1]. Po zakończeniu wojny, w latach 1946-1950 studiował malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a następnie reżyserię w Szkole Filmowej w Łodzi. Studia ukończył w 1953 roku, a dyplom otrzymał w roku 1960. Pierwsze kroki w zawodzie stawiał u boku Aleksandra Forda przy filmie Piątka z ulicy Barskiej. Pierwszym samodzielnym jego filmem było Pokolenie. W latach 1972-1983 był kierownikiem zespołu filmowego "X", a od 1978 do 1983 prezesem Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Od roku 1989 jest członkiem Komitetu Kinematografii. Andrzej Wajda jest również członkiem Akademii Filmowej przyznającej Felixy. W 1994 roku ufundował Japońskie Centrum Sztuki i Techniki Manggha w Krakowie. W roku 2002 założył w Warszawie Mistrzowską Szkołę Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy.

W okresie dekady zakończonej zmianą ustrojową w Polsce przejściowo zaangażował się w działalność polityczną – 30 sierpnia 1980 roku pojawił się w Stoczni Gdańskiej, był jak wielu intelektualistów członkiem komitetu doradczego Solidarności i Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, a potem w latach 1989-1991 – senatorem RP.

Twórczość

Andrzej Wajda jest uważany za czołowego przedstawiciela polskiego filmu i jednego z głównych twórców szkoły polskiej filmowej II połowy XX wieku, jego dokonania cieszą się uznaniem w Polsce i na świecie. Twórczość artystyczna Andrzeja Wajdy ma charakter kina autorskiego o dużej różnorodności, która czerpie z malarstwa, literatury polskiej oraz polskiej tradycji narodowej. Stworzył kilka wielkich filmowych adaptacji dzieł literackich. Jego dzieła i pomysły filmowe z okresu PRL były często przedmiotem ingerencji cenzury i szczególnej troski władz ze względu na rezonans społeczny, jaki wywoływały. Znana jest wypowiedź szefa kinematografii państwowej w latach 70. XX wieku Janusza Wilhelmiego: ... doprowadzę do tego, że on zrobi "Naszą szkapę", a nie będzie robił żadnych filmów politycznych ani społecznych, ani artystycznych. Obraz Człowiek z marmuru powstał dzięki nieoczekiwanemu poparciu ówczesnego ministra kultury, Józefa Tejchmy, natomiast jego premiera wywołała oburzenie najwyższych władz z premierem Piotrem Jaroszewiczemem i I sekretarzem PZPR Edwardem Gierkiem na czele. Nie zdecydowano się jednak wycofać filmu z dystrybucji, ale zakazano publikacji w mediach jakichkolwiek opinii. Jednocześnie filmy Wajdy budziły krytykę z różnych stron. Na przykład Ziemia obiecana wywołała oprócz opinii partyjnych dogmatyków: ... kosztem Polaków podnosi zalety sylwetek żydowskich również gwałtowną i bezpardonową reakcję Clauda Lanzmanna: ... Żydzi łódzcy zostali pokazani zostali w sposób godny karykatur "Sturmera"....

Artysta zajmuje się również reżyserią teatralną, a szczególnie związany jest z krakowskim Starym Teatrem i warszawskim Teatrem Powszechnym. Jednak jego dorobek teatralny jest mniej znany, chociaż jest reżyserem 38. przedstawień teatralnych w teatrach Warszawy, Krakowa, Moskwy, Sofii, Berlina, Zurychu, Tel Awiwu, Tokio, Budapesztu.

Nagrody i wyróżnienia

W dowód uznania za wybitne zasługi w dziedzinie filmu Wajda otrzymał wiele prestiżowych nagród. Jest doktorem honoris causa kilku uczelni wyższych (m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Warszawskiego, Gdańskiego i Łódzkiego) oraz kawalerem orderu Legii Honorowej. W roku 1981 otrzymał Złotą Palmę na festiwalu w Cannes, w 1982 nagrodę Césara, a w 1990 Felixa. Od 1997 jest członkiem Grona Nieśmiertelnych francuskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 2000 roku za całokształt twórczości został uhonorowany Oscarem. 15 lutego 2006 r. również za całokształt twórczości otrzymał na 56. Międzynarodowym Festiwalu Filmów w Berlinie nagrodę Złotego Niedźwiedzia. Nagrodzony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (2005), bułgarskim Orderem Cyryla i Metodego (1979), japońskim Order of Rising Sun (1995), Krzyżem Oficerskim (1982) i Komandorskim (2001) francuskiej Legii Honorowej, Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (2001), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej(2006). W latach PRL odznaczony Orderem Sztandaru Pracy II klasy (w roku 1975 z okazji 30-lecia kinematografii w PRL) oraz najwyższym odznaczeniem - Orderem Budowniczych Polski Ludowej.

Życie prywatne

Andrzej Wajda był trzykrotnie żonaty. Jego żoną była Zofia z domu Żuchowska[potrzebne źródło] (jej grób znajduje się na Cmentarzu Miejskim w Radomiu), a następnie popularna aktorka Beata Tyszkiewicz, z którą ma córkę Karolinę (ur. 1967). Obecną żoną jest znana scenografka teatralna i filmowa, projektantka kostiumów, aktorka Krystyna Zachwatowicz – córka architekta oraz historyka architektury prof. Jana Zachwatowicza – (zagrała w filmach A. Wajdy m.in. Hankę – żonę Birkuta w Człowieku z marmuru oraz Kazię w Pannach z Wilka).