ü POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Termin finanse publiczne występuje w powszechnym użyciu. Intuicyjnie jest związany ze zjawiskami ekonomicznymi, pieniężnymi, ale jego zakres znaczeniowy nie został jeszcze w pełni precyzyjnie ustalony.
Termin finanse wywodzi się ze średniowiecznej łaciny od czasownika finire. Czasownik finire został zniekształcony na finare a następnie przekształcił się w finatio, co oznaczało początkowo orzeczenie sądowe kończące spór, później oznaczał kwotę pieniężną ustaloną tym orzeczeniem. Następnie finatio przekształciło się w financia.
Pod koniec średniowiecza termin finanse był wiązany tylko z operacjami pieniężnymi. Początkowo oznaczał operacje nieuczciwe, ale z biegiem czasu stracił to pejoratywne znaczenie.
Od czasów późnego średniowiecza termin finanse jest już związany wyłącznie z operacjami pieniężnymi, oznacza zatem stosunki ekonomiczne związane z pieniądzem. Nie wszystkie jednak zjawiska wiążące się z pieniądzem zaliczamy do finansów lecz tylko te, które wiążą się z przepływem środków pieniężnych od jednych podmiotów do drugich. Nie zalicza się do finansów tych zjawisk, w których pieniądz występuje w formie idealnej, jako miernik wartości, a więc np. nie zalicza się do finansów zagadnień ustalania cen.
Zjawiska finansowe wiążą się z czynnościami głównie dwojakiego rodzaju:
1. Z pozyskiwaniem środków pieniężnych.
2. Z podziałem, rozdysponowaniem środków pieniężnych na różne potrzeby.
Działalność polegająca na pozyskiwaniu środków pieniężnych, ich rozdysponowaniu prowadzą bardzo różne podmioty np. osoby fizyczne, gospodarstwa domowe, konsumenci , różne podmioty gospodarcze, przedsiębiorstwa państwowe, spółki, spółdzielnie.
Działalność finansową prowadzą także podmioty publiczne. Podmiot publiczny to podmiot sprawujący władzę. W chwili obecnej podmiotami publicznymi prowadzącymi działalność finansową są: państwo, samorząd terytorialny, organizacje międzynarodowe i ponadnarodowe.
Państwo jest to podmiot publiczny wyposażony we władzę, czerpiący środki pieniężne z zasady od własnego społeczeństwa, ostatnio najczęściej w formie podatków. Przeznacza je na zaspokojenie potrzeb zbiorowych uznanych w danym czasie za potrzeby państwowe.
Samorząd terytorialny to taki podmiot publiczny, któremu państwo deleguje określone kompetencje władcze.
Jeszcze innym podmiotem publicznym są organizacje międzynarodowe, których źródłem dochodów są głównie składki państw członkowskich.
Finanse publiczne oznaczają zatem działalność finansową, a więc działalność polegającą na czerpaniu środków pieniężnych i ich rozdysponowywaniu podmiotom publicznym.
Termin finanse publiczne jest często przeciwstawiany terminowi finanse prywatne. Finanse prywatne są związane z działalnością finansową prywatnych podmiotów gospodarczych, głównie różnego rodzaju spółek, przedsiębiorstw.
Termin finanse publiczne jest od pewnego okresu czasu definiowany w prawie polskim. Jego definicja po raz pierwszy pojawiła się w ustawie o finansach publicznych z 1998 r. Do tego czasu był jedynie definiowany przez doktrynę. W ustawie o finansach publicznych z 2005 r. – obecnie obowiązującej – także jest zawarta definicja finansów publicznych. Zgodnie z art. 3 tej ustawy finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem a w szczególności:
1. Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych.
2. Wydatkowanie środków publicznych.
3. Finansowanie potrzeb pożyczonych budżetu państwa.
4. Finansowanie potrzeb pożyczonych budżetów samorządowych.
5. Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne.
6. Zarządzanie środkami publicznymi, np. logowanie czasowo wolnych środków publicznych na lokatach.
7. Zarządzanie długiem publicznym – a więc przede wszystkim zaciąganie długu i jego spłata.
8. Rozliczanie z budżetem UE – z jednej strony składki polskie na rzecz UE, z drugiej środki pomocnicze płynące do Polski z budżetu UE.
W Polsce międzywojennej odpowiednikiem współczesnego terminu finanse publiczne był termin skarbowość, gospodarka skarbowa. Jurydycznym odpowiednikiem skarbowości było prawo skarbowe. Termin skarbowość miał trochę szersze znaczenie niż termin finanse publiczne, oznaczał bowiem nie tylko gospodarkę pieniężną podmiotów publicznych lecz także ich gospodarkę naturalną, np. zarządzanie przedsiębiorstwami publicznymi.
Do początku lat 50. XX w. w Polsce dominowała terminologia związana z terminem skarbowość. Stara terminologia nie została jednak całkowicie wyparta mamy np. kodeks karny skarbowy.
ü CECHY CHARAKTERYSTYCZNE FINANSÓW PUBLICZNYCH
1. W stosunkach z zakresu finansów publicznych zawsze przynajmniej jeden podmiot jest podmiotem publicznym, jest wyposażony w atrybut władzy publicznej.
2. Stosunki z zakresu finansów publicznych są na ogół oparte na zasadzie władztwa i podporządkowania. Podmiot publiczny ma możliwość władczego kształtowania sytuacji prawnej innego podmiotu, ten podmiot jest podporządkowany.
3. Stosunki finansowe z zakresu finansów publicznych mają służyć interesowi publicznemu nie prywatnemu. Podmiot publiczny ma działać w interesie ogółu, a w finansach prywatnych liczy się interes indywidualny, głownie zysk.
4. Finanse publiczne charakteryzuje wysoki stopień reglamentacji prawnej. To przepisy prawa regulują np. źródła dochodów podmiotu publicznego i sposób wydatkowania środków publicznych, czy sposób zorganizowania środków publicznych, pewne wyznaczenia wynikają także z planów finansowych.
5. Finanse publiczne maja mieć zarówno charakter scentralizowany (finanse państwa), jak i zdecentralizowany (finanse gmin, powiatów, województw). Finanse prywatne zawsze są zawsze finansami zdecentralizowanymi.
6. Wielkość środków pieniężnych publicznych, którymi operują podmioty publiczne i dyspozycji podmiotów publicznych pozostają ogromne środki pieniężne. Z tego punktu widzenia finanse prywatne są miniaturą finansów publicznych.
Operacje pieniężne dokonywane przez podmioty publiczne mają ogromne znaczenie dla całej gospodarki narodowej.
ü FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Przez funkcje finansów publicznych rozumie się efekty działania systemu finansowego, osiągane efekty. Funkcje tych finansów wiążą się ściśle z potrzebami społecznymi i koniecznością ich zaspokojenia.
Potrzeby ludzkie dzieli się na: potrzeby indywidualne i potrzeby zbiorowe nazywane inaczej kolektywnymi.
Potrzeby indywidualne mogą być zaspokajane bądź przez samą jednostkę bądź przez rozmaite twory organizacyjne (np. państwo, gminę), czy organy społeczne.
Potrzeby zbiorowe mogą być zaspokajane tylko i wyłącznie przez rozmaite twory organizacyjne a zwłaszcza przez państwo lub samorząd terytorialny. Takimi potrzebami są przykładowo bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, ochrona przed klęskami żywiołowymi czy przed epidemiami.
Istnienie potrzeb zmusza do stworzenia mechanizmów ich zaspokajania. Funkcjonowanie np. armii, policji czy administracji publicznej wymaga przeznaczenia na te cele określonych środków pieniężnych, ponieważ ani państwo ani samorząd terytorialny nie tworzą wartości materialnych, muszą je przejąć od innych podmiotów, zwłaszcza zamieszkałych bądź funkcjonujących na ich terytoriach. Istnieje zatem potrzeba ustanowienia danin publicznych, z których dokonuje się potem wydatków publicznych, służących zaspokajaniu potrzeb zbiorowych.
Finanse publiczne pełnią funkcje trojakiego rodzaju:
1. Funkcję redystrybucyjną, zwaną inaczej niekiedy funkcją rozdzielczą.
2. Funkcję stymulacyjną, nazywaną niekiedy funkcją interwencyjną.
3. Funkcję kontrolną.
Oznacza przejmowanie wartości wytworzonych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej. Umożliwia ona zaspokajanie potrzeb zbiorowych.
W I etapie przejmuje się środki finansowe od różnych podmiotów, centralizuje zwłaszcza w budżecie, choć nie tylko, a w II etapie dokonuje się wydatków na zakup towarów i usług niezbędnych dla zaspokojenia potrzeb zbiorowych.
Polega na tym, że poprzez czerpanie środków rodzi się określone konsekwencje, doprowadza się do określonych konsekwencji u podmiotów, od których się środki pobiera, a następnie wywołuje się konsekwencje u tych podmiotów, na rzecz których dokonuje się wydatków.
W ten sposób można zachęcać do określonego działania, bądź zniechęcać. Działa zespół bodźców, który stymuluje do określonego działania.
Ma charakter wtórny do funkcji redystrybucyjnej, podobnie jak funkcja stymulacyjna.
Polega na tym, że na podstawie przebiegu zjawisk finansowych można wyciągać pewne wnioski o stanie finansów podmiotu publicznego.
ü HISTORIA PUBLICZNEJ DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ
Ludzie od zawsze żyją w zbiorowościach, najpierw to były wspólnoty pierwotne, wspólnoty rodowe, ale potem wykształciły się twory bardziej zorganizowane – podmioty publiczne, określane także jako związki publicznoprawne.
Pierwszym rodzajem podmiotu publicznego było państwo. Pojawiło się na określonym etapie rozwoju ludzkości, jako szczególny sposób organizacji społeczeństwa. Państwo zaczęło zaspokajać potrzeby zbiorowe ludności i te potrzeby zmieniają się wraz z upływem czasu. Początkowo państwo czerpało środki na zaspokajanie potrzeb zbiorowych w formach naturalnych – w formie świadczeń rzeczowych bądź świadczeń osobistych.
Wraz z pojawieniem się pieniądza świadczenia rzeczowe i osobiste zostały w zasadzie wyparte przez świadczenia pieniężne, głównie podatki.
Państwa niewolnicze, państwa starożytne były państwami, które utrzymywały się przede wszystkim kosztem społeczeństw obcych, ludów podbitych. Środki na zaspokajanie potrzeb zbiorowych czerpano wówczas głównie z wypraw wojennych, rabunku i eksploatacji. Na narody podbite nakładano potężne daniny, nazywano je eufemistycznie daninami od sprzymierzeńców. Z czasem jednak te środki przestały wystarczać. Zaczęto szukać środków na własnym terytorium, najpierw od cudzoziemców – w zamian za opiekę, ale z czasem zaczęto także pobierać świadczenia od własnych obywateli – początkowo świadczenia dobrowolne np. piastowanie urzędów publicznych na własny koszt albo organizowanie z własnych środków igrzysk czy budowy okrętów na wyprawę wojenną. Z czasem pojawiły się świadczenia przymusowe, jako wyjątkowe, doraźne. Ale świadczenia przymusowe w miarę upływu czasu stawały się świadczeniami stałymi, regularnymi. W momencie, w którym świadczenia od własnego społeczeństwa zaczęły dominować nad świadczeniami od społeczeństw obcych skończyła się ta formacja społeczno – gospodarcza.
Państwa starożytne przeznaczały środki głównie na potrzeby bezpieczeństwa zewnętrznego, ale także budowano z nich drobi, mosty, bo miały znaczenie dla celów wojskowych i wspaniałe budowle starożytne: akwedukty, fora.
W państwach formacji feudalnej zanika przede wszystkim pieniądz i świadczenia pieniężne. Odradza się gospodarka naturalna. W państwach feudalnych na szczycie drabiny feudalnej stoi monarcha, jest on utożsamiany z państwem. Państwo feudalne (monarcha) czerpie środki głównie z dwóch źródeł: w postaci świadczeń z domen i w postaci regaliów. Świadczenia z domen miały przeważnie charakter świadczeń rzeczowych i osobistych. Dopiero jak odrodził się pieniądz, pod koniec średniowiecza, płynęły przede wszystkim w postaci czynszu dzierżawnego. Regalia oznaczały wyłączne uprawnienia monarchy w określonych sferach, były to np. regale mennicze, górnicze, drogowe, targowe, sądowe. Wydatki ponoszone w tamtym okresie były przeznaczane głównie na monarchę – utrzymywanie jego dworu, monarszej egzekutywy i wyprawy wojenne. W miarę upływu czasu monarchowie wyzbywają się swoich uprawnień, przekazują domeny w drodze nadań, immunitetu. Zaczyna się odradzać gospodarka pieniężna, najpierw odradza się w miastach. Zaczynają się pojawiać świadczenia pieniężne, początkowo w postaci czynszów od gruntów, a potem w postaci podatków, przede wszystkim od gruntów. Państwo wyzbywa się domen i w ten sposób kończy się formacja feudalna.
Rozpoczyna się nowy okres – okres kapitalizmu wolnorynkowego. W tym okresie otwiera się najszersze pole do działania dla kapitału prywatnego.
W tym okresie dominującą doktryną gospodarczą jest doktryna liberalizmu gospodarczego. Zgodnie z ta doktryną państwo nie ingeruje w żaden sposób w procesy gospodarcze. Otwiera się jak najszersze pole do działania dla kapitału prywatnego i wolnego rynku. To wolny rynek reguluje procesy gospodarcze, państwo ustanawia jedynie prawo i pełni funkcję przysłowiowego stróża publicznego. Gospodarka w okresie kapitalizmu wolnorynkowego jest gospodarką w pełni pieniężną. Świadczenia na rzecz państwa są pobierane głównie w postaci podatków. Państwo, jak mówi się o nim od tego czasu, jest państwem podatkowym. To w tym okresie wykształciła się ostatecznie instytucja budżetu państwa. Państwo prowadzi swoją działalność finansową głównie poprzez budżet. Zakres zadań państwa tego okresu był bardzo wąski. Państwo finansowało głównie wydatki o charakterze administracyjnym, związane z bezpieczeństwem wewnętrznym, a więc z policją, wymiarem sprawiedliwości i bezpieczeństwem zewnętrznym, a więc głównie z wojskiem. O budżetach tamtego okresu mówiono, że były budżetami administracyjnymi. Istotę tamtego okresu najlepiej oddaje słynne powiedzenie ekonomisty francuskiego : Najlepszy jest taki podatek, który jest podatkiem najmniejszym i najlepszy jest taki wydatek, który jest wydatkiem najmniejszym.
W okresie kapitalizmu wolnorynkowego obok państwa rozwija się równolegle samorząd terytorialny. On także prowadzi własną działalność finansową, w ramach własnych budżetów – budżetów samorządowych. Okres kapitalizmu wolnorynkowego kończy się jednak wraz z początkiem XX w. Po I wojnie światowej coraz częściej dochodzi do kryzysów gospodarczych, coraz liczniejsze stają się konflikty społeczne. Społeczeństwo się burzy z powodu nierównego podziału bogactwa. Rozwijają się partie polityczne, związki zawodowe i po roku dochodzi do zasadniczej zmiany koncepcji społeczno – ekonomicznych. Pod wpływem wielkiego kryzysu gospodarczego, światowego kryzysu gospodarczego 1929-1933 rodzi się doktryna interwencjonalizmu państwowego. Zachodzą istotne zmiany w finansach publicznych.
Pod wpływem interwencjonizmu państwowego zmienia się zasadniczo pogląd na rolę państwa. Państwo zgodnie z tą teorią ma aktywnie oddziaływać na przebieg procesów gospodarczych, ma interweniować w okresach kryzysów gospodarczych, aby przywrócić równowagę gospodarczą. To organy państwa są odpowiedzialne za równomierny wzrost gospodarczy. W okresach załamania państwo ma ingerować w gospodarkę poprzez budżet państwa. Powinno wówczas zmniejszać podatki, aby pozostawić więcej środków u podmiotów gospodarczych na ich restrukturyzację. Jednocześnie powinno zwiększyć własne wydatki, aby wspomóc podmioty gospodarcze i ułatwić wyjście z kryzysu. W okresach załamania gospodarczego budżety państwowe są więc uchwalane z deficytami. Państwo się zadłuża, zaciąga pożyczki na sfinansowanie deficytów. Te działania aktywne państwa powinny spowodować wzrost gospodarczy, wyjście z kryzysu.
W okresie dobrej koniunktury, w okresie wzrostu gospodarczego organy państwa winny zadziałać przeciwstawnie. Winny zwiększyć podatki , zmniejszyć swoje wydatki, w budżetach powinny pojawić się nadwyżki, z tych nadwyżek należało spłacać długi zaciągane w okresie załamania gospodarczego.
Teoria interwencjonizmu państwowego bardzo istotnie wpłynęła na dochody i wydatki państwa. Istotnemu rozszerzeniu ulegają wydatki państwa. Obok tradycyjnych administracyjnych wydatków publicznych na utrzymanie aparatu państwowego, np. wojska, policji pojawiają się wydatki na cele gospodarcze, różnorodne interwencje gospodarcze w postaci budowy autostrad, kolei, portów lotniczych, wodnych, na badania naukowe, czy różne formy wsparcia prywatnych podmiotów gospodarczych. Obok wydatków gospodarczych pojawiają się także wydatki o charakterze socjalnym na sfinansowanie bezrobocia, czy na walkę z ubóstwem.
Zmieniają się także istotnie dochody publiczne. Obok dochodów bezzwrotnych, pochodzących głównie z podatków pojawiają się także na dość szeroką skalę dochody o charakterze zwrotnym, pochodzące z zaciągniętych pożyczek, czy kredytów. Budżety państwowe rozrastają się.
W II poł. XX w. poczynając od końca lat 50. w wysoko rozwiniętych państwach zachodnich pojawiła się kolejna doktryna społeczno – gospodarcza tzw. ekonomia dobrobytu, ściśle z nią związana była ideologia dobrobytu. Ekonomia dobrobytu głosiła, że państwo interweniuje w procesy gospodarcze, aby zapewnić równomierny wzrost gospodarczy, ale jednocześnie państwo jest państwem dobrobytu. To organy państwa maja zapewnić powszechny dobrobyt, dostęp wszystkich obywateli do różnych świadczeń socjalnych. To państwo jest odpowiedzialne za jakość życia obywateli, to ono ma zapewnić pełne zatrudnienie, równość szans, czy powszechne zabezpieczenie społeczne na wypadek choroby, bezrobocia, czy zabezpieczenie na starość. Mówiąc inaczej państwo ma prowadzić daleko idącą ingerencję nie tylko w sferze gospodarczej, ale także społecznej. Państwo ma zapewnić kompromis między interesami prywatnych pracodawców a pracownikami. To doktryna, idea państwa dobrobytu przyczyniła się do ogromnego wzrostu wydatków publicznych. Bardzo wzrosły różnorodne wydatki socjalne na edukację, ochronę zdrowia, zabezpieczenie społeczne, czy opiekę społeczną. Za wzrostem wydatków publicznych nie nadążał dostateczny wzrost dochodów. Chcąc sprostać wydatkom państwa zadłużały się coraz bardziej. Budżety państwowe były systematycznie uchwalane z ogromnymi deficytami budżetowymi, urosły gigantyczne długi publiczne.
Gospodarka finansowa państw socjalistycznych kształtowała się zasadniczo inaczej. Dla tych państw charakterystyczne były dwie cechy ich ustroju. Po pierwsze tzw. upaństwowienie środków produkcji, po drugie planowanie działalności tych państw. W państwach socjalistycznych znacjonalizowano prywatne podmioty gospodarcze, upaństwowiono je. Dla prowadzenia działalności gospodarczej powołano przedsiębiorstwa państwowe. Upaństwowiono także banki, towarzystwa ubezpieczeniowe. Upaństwowiono także niemal całą sferę nieprodukcyjną. Istniały państwowe przedszkola, żłobki, teatry, kina, jednostki ochrony zdrowia – szpitale, przychodnie.
Państwo było wszechobecne i wszechpotężne. Jednocześnie działalność państwa i wszystkich państwowych jednostek organizacyjnych była planowana – gospodarka była gospodarką planowaną. Przestał działać rynek wraz z jego prawami, jego rolę miały przejąć plany, którym nadawano charakter wiążący. To w planach ustalano dla poszczególnych jednostek zadania do wykonania przydzielano potrzebne na to środki. Centralny planista miał planować pożądany przebieg procesów gospodarczych. Miał to być system znacznie bardziej efektywny niż system oparty na rynku i wolnej grze podmiotów gospodarczych. W państwach socjalistycznych istniały rozbudowane systemy planów. Obok planów gospodarczych istniały liczne plany finansowe – jak budżet, plany kasowe banków.
W państwach socjalistycznych zasadniczym zmianom ulegały dochody i wydatki państwa. Głównym źródłem dochodów państwa były środki czerpane od przedsiębiorstw państwowych, a więc z własnej działalności gospodarczej. Podatki od ludności występowały na bardzo niewielką skalę. Ludność ponosiła potężne obciążenia pośrednie. Polegało to na tym , iż państwo wiążąco ustalało z jednej strony wysokość płac pracowników, która była zaniżana z ekonomicznego punktu widzenia i z drugiej strony wiążąco ustalało ceny na różne towary i usługi, sprzedawane i świadczone przez przedsiębiorstwa państwowe, a ceny były ustalane powyżej wartości ekonomicznej tych dóbr. W przedsiębiorstwach państwowych sprzedających towary i świadczących usługi o zawyżonych cenach i wypłacających zaniżone wynagrodzenia powstawały nadwyżki finansowe, które były wpłacane do budżetu.
W państwach socjalistycznych istotnie różnie niż w państwach kapitalistycznych ukształtowały się wydatki publiczne. Obok tradycyjnych wydatków administracyjnych pojawiły się na ogromną skalę wydatki gospodarcze. To państwo było głównym organizatorem procesów gospodarczych, to ono tworzyło nowe przedsiębiorstwa państwowe ze środków publicznych, to ono dotowało liczne deficytowe przedsiębiorstwa państwowe. W budżetach socjalistycznych wydatki gospodarcze stanowiły niekiedy ponad 50 % wydatków budżetowych. O budżetach socjalistycznych mówiono, że są budżetami gospodarczymi. Obok wydatków gospodarczych w budżetach tych rozrosły się także bardzo różne wydatki socjalne na skalę, jeśli chodzi o proporcje niespotykaną w innych państwach. Były bezpłatne wszystkie świadczenia z zakresu ochrony zdrowia. Pojawiają się wydatki na różne zadania kulturalne, szerokie wydatki na opiekę społeczną. Zakres wydatków socjalnych w budżetach państw socjalistycznych był bardzo szeroki, ch0oć jakość usług często bardzo niska.
Ten system gospodarczy okazał się jednak w praktyce głęboko nieefektywny. Wbrew założeniom prowadził do ogromnego marnotrawstwa środków. Nie wytrzymał konkurencji z wysokorozwiniętymi państwami kapitalistycznymi i upadł. Upadek systemu oznaczał po pierwsze wycofanie się z planowania działalności państwa – zrezygnowano z regulowania procesów gospodarczych przez plany na rzecz rynku i gospodarki rynkowej. Z art. 20 Konstytucji z 1997 r. wynika, iż podstawą ustroju gospodarczego RP jest społeczna gospodarka rynkowa. Po drugie państwo ograniczyło zakres własnej działalności, zwłaszcza w sferze gospodarczej. Przedsiębiorstwa państwowe są przekształcane i prywatyzowane. Niemal zniknęły banki państwowe, towarzystwa ubezpieczeniowe, czy sprywatyzowano działalność instytucji sfery nieprodukcyjnej.
Te zmiany pociągnęły za sobą istotne zmiany w dochodach i wydatkach publicznych. Wydatki publiczne ulegają systematycznemu ograniczeniu. Państwo wycofuje się z finansowania wielu zadań. Drastycznie ograniczono wydatki gospodarcze oraz ogranicza się wydatki socjalne. Istotne zmiany dokonały się w dochodach publicznych. Gwałtownie odrodziły się podatki. Pojawiły się powszechne podatki dochodowe od ludności i od spółek oraz pojawiły się powszechne podatki pośrednie, w tym podatek od obrotu i usług – VAT. Państwo na ogromną skalę zaczęło się zadłużać, wszystkie polskie budżety od pocz. lat 90. były deficytowe.
W wysokorozwiniętych państwach kapitalistycznych poczynając od lat 80. XX w. w doktrynie następuje pewien zwrot w kierunku myśli liberalnej, mówi się o neoliberalizmie. Zaczęto głosić hasła o potrzebie ograniczenia roli państwa dobrobytu. Państwa współczesne nie są w stanie unieść ogromnego ciężaru wydatków socjalnych. Są już ogromnie zadłużone, ale te idee napotykają na ogromny opór społeczny.
BRAK 4. WYKŁADU
§ ZWIĄZEK PRAWA FINANSOWEGO Z PRAWEM KONSTYTUCYJNYM
Prawo konstytucyjne normuje m.in. ustrój polityczny, gospodarczy i społeczny państwa, wskazuje podmiot władzy, zorganizowanie aparatu państwowego, reguluje stosunek państwa do obywateli, a w tym wolności, prawa i obowiązki obywateli.
Część przepisów konstytucyjnych dotyczy także finansów publicznych. Obowiązująca obecnie Konstytucja z 1997 r. poświęca finansom publicznym wyjątkowo dużo przepisów, jak żadna z wcześniejszych polskich konstytucji. Znajdują się one głównie, choć nie tylko w rozdziale X Konstytucji zatytułowanym finanse publiczne.
Konstytucja reguluje m.in. podstawy prawa daninowego, nakłada przede wszystkim obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków oraz określa jakie zagadnienia prawa podatkowego winna określać ustawa. Po drugie Konstytucja stanowi, że środki finansowe na cele publiczne mogą być gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Po trzecie Konstytucja normuje bardzo obszernie problematykę budżetową, określa m.in. kompetencje budżetowe organów władzy publicznej, terminy budżetowe, instytucje prowizorium budżetowego, kontrolę budżetową, czy postępowanie z projektem ustawy budżetowej. Konstytucja normuje także zagadnienia długu publicznego, w tym wyznacza górną granicę tego długu. Normuje także podstawy ustroju pieniężnego państwa i zasady działania NBP. Normuje nareszcie gospodarkę finansową samorządu, zwłaszcza dochody samorządu. Treść przepisów konstytucyjnych wyznacza kierunek całego porządku prawnego. Dyspozycje tych norm konstytucyjnych są wykonywane w ustawach zwykłych, w tym w ustawach dotyczących finansów publicznych. Przepisy Konstytucji są uszczegółowione w ustawach zwykłych. Normy konstytucyjne mają charakter nadrzędny w stosunku do pozostałych przepisów prawa finansowego.
§ ZWIĄZEK PRAWA FINANSOWEGO Z PRAWEM CYWILNYM
Związki tych dwóch gałęzi prawa są stosunkowo liczne. Wynika to z przedmiotu regulacji obydwu tych gałęzi, przedmiot ten częściowo pokrywa się. Prawo cywilne reguluje stosunki dwojakiego rodzaju: o charakterze majątkowym i niemajątkowym. W tym drugim przypadku przedmiotem regulacji są dobra nie mające bezpośredniej wartości ekonomicznej. Prawo finansowe reguluje natomiast wyłącznie stosunki majątkowe, związane z ruchem pieniądza.
Mimo częściowo wspólnego przedmiotu regulacji, metody regulacji tych stosunków są w przypadku tych gałęzi prawa zasadniczo różne. Dla prawa cywilnego charakterystyczna jest zasada równości, równorzędności wszystkich stron tego stosunku prawnego. Brak jest przymusu ze strony podmiotu publicznego, jeśli jest on stroną stosunku cywilnoprawnego. Dla prawa finansowego charakterystyczny jest brak równorzędności. Podmiot publiczny ma tutaj pozycję nadrzędną, druga strona stosunku jest podporządkowana.
Związki prawa finansowego z prawem cywilnym przejawiają się w trzech płaszczyznach:
1. Podmioty publiczne prowadząc działalność finansową często posługują się instytucjami prawa cywilnego, zawierają rozmaite umowy cywilnoprawne. Wynikające z tych umów obciążenia są wydatkami publicznymi, a wpływy dowodami publicznymi.
2. Ustawodawca uchwalając ustawy z zakresu prawa finansowego często przejmuje instytucje znane z prawa cywilnego, buduje na ich podstawie własne instytucje. Dzieje się tak często na gruncie prawa podatkowego, np. prawo cywilne zna instytucje zastawu, czy hipoteki, w prawie podatkowym mamy zastaw skarbowy i hipotekę podatkową zbudowane na wzór instytucji prawa cywilnego.
3. Przepisy prawa finansowego wyznaczają granice w jakich mogą działać przepisy prawa cywilnego. Z różnych planów finansowych wynikają limity wydatków. W ich granicach mogą być zawiązywane stosunki cywilnoprawne, zawierane odpowiednie umowy.
§ ZWIĄZEK PRAWA FINANSOWEGO Z PRAWEM KARNYM
Związki prawa finansowego z prawem karnym występują w dwóch płaszczyznach:
1. Kary pieniężne i grzywny orzeczone w postępowaniach karnych są dowodami publicznymi, tzn. dowodami ...
gosicka