14
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
stnieją dwa rodzaje komunikatów niewerbalnych:
1) ruchy ciała, takie jak wyraz twarzy, gesty, postawa,
2) zależności przestrzenne, czyli na przykład dystans, jaki utrzymujesz pomiędzy sobą i innymi.
Kluczem do sztuki komunikacji niewerbalnej jest spójność. Sygnały niewerbalne zwykle występują w spójnych grupach gestów i ruchów ciała, które znaczeniem korespondują z towarzyszącymi im słowami. Kiedy uświadomimy sobie swoje niewerbalne komunikaty, odkryjemy, że język naszego ciała jest kopalnią wiedzy o naszych nieświadomych uczuciach i reakcjach. Odkryjemy również, że komunikacja niewerbalna jest ściśle związana z kontekstem. Ten sam gest może mieć inne znaczenie w różnych sytuacjach.
4.0 Język ciała
Kinetyka czyli komunikacja ciałem jest w dużej mierze wyuczona. Gesty przekazywane są z pokolenia na pokolenie bez specjalnego treningu. Niektóre gesty ograniczają się do pewnych grup rówieśniczych, inne - typowe są dla regionów czy kultur, a jeszcze inne są uniwersalne.
Poszczególne kultury łączy raczej podobieństwo mowy ciała niż języka werbalnego. Dlatego też jeżeli w języku ciała istnieją jakieś różnice, stwarza to wiele nieporozumień. Na przykład utrzymywanie kontaktu wzrokowego podczas odpowiadania na pytania zwierzchnika jest w naszej kulturze oznaką szczerości. Dla Portorykańczyka utrzymywanie kontaktu wzrokowego w takich samych okolicznościach świadczyłoby o braku szacunku. Tak więc zacny Portorykańczyk mógłby być oceniony przez Amerykanina jako osoba niegodna zaufania.
W obrębie jednej kultury istnieją różne sposoby wyrażania tej samej treści:
jedna osoba może sygnalizować swoje rozdrażnienie wykonując szybkie nerwowe ruchy, natomiast inna wyrazi to samo marszcząc brwi, zakładając ręce i stojąc sztywno „na baczność”. Wzajemne dostrojenie się do sposobów wyrażania uczuć i nastrojów pomaga budować porozumienie.
Język ciała służy nie tylko do wyrażania uczuć i nastrojów, ale także do ilustrowania i regulowania. Ruchy ciała są często ilustratorami komunikatów werbalnych, np. używając rąk, rysujemy w powietrzu coś, o czym dyskutujemy. Naśladujemy ruch, który opisujemy słowami albo poruszamy się w sposób podkreślający znaczenie jakiegoś słowa lub frazy.
Regulatory to niewerbalne sygnały, które monitorują lub kontrolują wypowiedź drugiej osoby. Podczas słuchania drugiego człowieka kiwasz głową dając tej osobie do zrozumienia, że ją rozumiesz i chcesz, aby mówiła dalej. Pochylasz się do przodu albo uciekasz wzrokiem, aby sygnalizować, że chcesz, by twój rozmówca przestał mówić. Podnosisz brwi z niedowierzaniem, co oznacza, że autor wypowiedzi musi obronić swoje stanowisko. Wrażliwy mówca modyfikuje swoją wypowiedź w kierunku wyznaczonym przez regulatory słuchacza.
4.1 Mimika twarzy
Twarz jest najbardziej ekspresyjną częścią ciała. Jeżeli weźmiesz czasopismo i przyjrzysz się zamieszczonym w nim fotografiom różnych osób, możesz przeprowadzić doświadczenie - zakryj wszystko z wyjątkiem twarzy- jakich informacji tam brakuje? Prawdopodobnie odkryjesz, że choć nie jesteś w stanie odgadnąć, co te osoby robią, łatwo możesz domyślić się, co czują i jaki mają nastrój. Później spróbuj zakryć wszystko z wyjątkiem oczu i sprawdź, czy potrafisz odgadnąć uczucia i nastroje. A potem zakryj wszystko z wyjątkiem ust. Zauważysz, że niektóre emocje można poprawnie odgadnąć, patrząc jedynie na oczy i usta. Oczywiście, im większą część twarzy zakrywasz, tym trudniej jest zidentyfikować emocje i nastroje.
Mowę twarzy zauważamy szczególnie, gdy rozmówca chce ukryć nieprawdę. Najbardziej widoczne jest to u dziecka. Jeśli kłamie, to zakrywa usta rękami, jeśli nie chce słuchać kolejnych napomnień matki, demonstracyjnie zakrywa uszy. W świecie dorosłych natomiast, jeśli nie rozumiemy jakiegoś człowieka, to możemy treści wypowiedzi domyślić się z wyrazu jego twarzy.
W języku twarzy oprócz jej ogólnego wyglądu możemy wyróżnić język:
- oczu (a w nim spojrzenie - odrzucające, ukośne, z góry, z dołu, wędrujące)
- nosa
- ust (oblizywanie się, obgryzanie ust)
- brody
- uszu
- czoła
- skóry
- włosów jako potrzeba dekoracji
- ogólne gesty trzymania głowy
4.2 Gesty
Ręce i dłonie - prawdopodobnie znasz osoby, które „rozmawiają rękoma”, nawet jeśli jest to rozmowa telefoniczna nieświadomie używają regulatorów i ilustratorów, których przecież słuchacz nie widzi. Niektórzy drapią się po głowie ze zdziwienia, pocierają nos, gdy mają wątpliwości trą szyję w złości lub frustracji, załamują ręce z żalu, pocierają dłonie, oczekując na coś. Kładą dłonie na kolana, aby zaznaczyć gotowość, a na ustach - niecierpliwość. Wyciągają ramiona do przodu z dłońmi odwróconymi do góry na znak szczerości, a potem wzruszają ramionami w tej pozycji, aby powiedzieć - skąd ja mam wiedzieć? lub nic nie mogłem na to poradzić?
Nogi i stopy - kiedy siedząc nie krzyżujesz i nie łączysz ciasno nóg - komunikujesz otwartość. Siedzenie okrakiem na krześle oznacza dominację. Położenie jednej nogi na poręczy krzesła sugeruje obojętność. Założenie łydki jednej nogi na kolano drugiej lub siedzenie ze skrzyżowanymi łydkami może być oznaką oporu. Założenie jednej nogi na drugą i machanie nią jest często oznaką znudzenia, złości lub frustracji. Ludzie, którzy we wzajemnym kontakcie nie krzyżują kończyn łatwiej dochodzą do porozumienia. Kierunek, w którym zwrócone są nogi i stopy, jest często kierunkiem największej uwagi danej osoby.
4.3 Postawa i oddech
Postawa – skulona postawa może być oznaką przygnębienia, zmęczenia, poczucia niższości, chęci pozostania niezauważonym. Niektórzy wrażliwi, wysocy ludzie kulą się, aby nie górować nad niskimi osobami i nie onieśmielać ich. Wyprostowana sylwetka jest na ogół utożsamiana z dobrym nastrojem, większą pewnością siebie i większą otwartością niż postawa skulona. Pochylanie się do przodu z reguły sugeruje otwartość i zainteresowanie. Odchylanie do tyłu oznacza brak zainteresowania i defensywność. Sylwetka napięta i sztywna to przeważnie oznaka nastawienia obronnego, natomiast zrelaksowana - implikuje otwartość.
Oddech - jest kolejnym ważnym czynnikiem obrazującym uczucia i nastroje. Szybki oddech utożsamiany jest z podekscytowaniem, lękiem, irytacją, ogromną radością lub niepokojem. Powtarzający się wzorzec wstrzymywania oddechu na przemian z krótkimi „łykami” powietrza – jest oznaką niepokoju i skumulowanego napięcia. Płytkie oddechy, z których powietrze dociera tylko do górnej części klatki piersiowej sygnalizują, że proces myślenia odcięty jest zupełnie od uczuć. Natomiast oddechy głębokie, przeponowe pozwalają nam na większą łączność naszymi uczuciami i działaniem.
5.0 Zależności przestrzenne
Proksemika to nauka o zależnościach przestrzennych, mówi o komunikatach, jakie kryją się w sposobie wykorzystania przez nas przestrzeni. Odległość, jaką otrzymujesz podczas rozmowy, twoja reakcja, kiedy drugi człowiek wchodzi na twoje terytorium – wszystko to są ważne niewerbalne komunikaty.
Twórcą proksemiki był Edward T. Hall, wyróżnił on cztery sfery używane przez nas nieświadomie podczas interakcji z innymi:
1) intymna - podstrefa „blisko” to dotykanie a daleko od 15-45cm od ciała. Jest to sfera dla partnerów, bliskich przyjaciół i dzieci przytulających się do rodziców lub bawiących się ze sobą. Inne osoby zwykle czują się zażenowane lub przerażone, jeśli okoliczności zmuszają je do dzielenia tej przestrzeni ze sobą bez niewerbalnych barier ochronnych.
2) Osobista - bliższa granica to 45-75cm. Jest to strefa komfortu podczas rozmów, na przykład na przyjęciach- taka odległość daje jeszcze możliwość dotknięcia drugiej osoby. Podstrefa dalsza 75-120cm. Pozwala na stosunkowo prywatną rozmowę, bez ryzyka dotyku. W podstrefie dalekiej można rozmawiać z kimś, dosłownie trzymając go na dystans (wyciągniętej ręki).
3) społeczna – posiada podstrefę bliską od 1,2-2,1m, w której przeważnie załatwiamy sprawy służbowe, takie jak rozmowa z klientem lub osobą z obsługi. Ta podstrefa jest często wykorzystywana w celach manipulacyjnych, na przykład do podkreślenia dominacji nad drugą osobą. W podstrefie dalszej od 2,1-3,6m – najczęściej przebiegają oficjalne kontakty w miejscu pracy oraz niektóre interakcje towarzyskie.
4) Publiczna – podstrefa bliska to 3,6-6,0m, która jest tworzona podczas nieformalnych zgromadzeń, np. nauczyciel pracujący z uczniami. Podstrefa dalsza od 6,0m wzwyż zarezerwowana jest dla polityków i ważnych osobistości.
Zakres tych czterech stref różni się w zależności od kultury. Ludzie wychowani w różnych kulturach opacznie interpretują pewne sygnały we wzajemnych kontaktach, gdyż nie są świadomi owych różnic, np. strefa osobista Latynosów jest o wiele mniejsza niż strefa osobista Amerykanów pochodzenia europejskiego.
W obrębie tej samej kultury mogą również istnieć różnice w zakresie poszczególnych stref. Jest to sprawa indywidualna. Każdy z nas potrafi rozpoznać niewłaściwą osobę w niewłaściwej strefie.
Jeżeli chodzi o płeć i relacje przestrzenne - obowiązuje tutaj podwójny standard. Kobieta może zwykle o wiele łatwiej wejść w strefę intymną mężczyzny, niż innej kobiety., być może dlatego, że w pierwszej sytuacji istnieje możliwość flirtu. Odwrotna sytuacja , to znaczy wejście mężczyzny w strefę intymną kobiety, mogłoby być potraktowane jako brak szacunku.
Terytorium - to pojęcie o znaczeniu podobnym, jako strefa osobista. Jest to przestrzeń, którą uznałaś za swoją , i w której czujesz się bezpiecznie. Na swoim terytorium możesz się odprężyć i nie martwić, że ktoś ci będzie ciągle przeszkadzał. Twoim terytorium może być twój dom, twoje biuro, twoje krzesło.
6.0 Parajęzyk i metakomunikaty
Parajęzyk to dźwiękowe komponenty wypowiedzi, które niosą w sobie znaczenie niezależnie od treści zawartej w słowach. Nazwa ta obejmuje wysokość dźwięku, rezonans, artykulację, tempo, siłę głosu i rytm. Parajęzyk zdradza nasz nastrój i nastawienie. Niezależnie od tego, co mówimy dźwięk i sposób wypowiedzi ujawni ogromnie dużo na temat tego, kim jesteśmy i co czujemy. Kiedy umyślnie zmieniamy rytm lub wysokość dźwięków, aby coś podkreślić lub dodajemy specjalny modyfikator słowny - wypowiadamy metakomunikaty. Metakomunikaty dodają do danego zdania pewien odcień znaczeniowy, często o negatywnym wydźwięku - zdanie „My ciebie lubimy, oczywiście”, różni się od zdania „My ciebie lubimy”. Podkreślając słowo „my” i dodając „oczywiście”, zmieniliśmy nieco znaczenie całego zdania, implikując, że inni mogą czuć trochę inaczej i poddając w wątpliwość czyjś osobisty urok. Kilka niewinnych słów i zmiana rytmu – to wszystko, czego było trzeba, aby stworzyć ten metakomunikat.
6.1 Elementy parajęzyka
- wysokość dźwięku - mówimy wyższym głosem, kiedy doświadczamy intensywnych uczuć - radości, lęku lub złości. Depresja, zmęczenie i wyciszenie rozluźniają mięśnie strun głosowych - mówimy wtedy niższym tonem. Podczas normalnej rozmowy zmieniamy wysokość tonu, jednak największe różnice słychać, gdy doświadczamy intensywnych uczuć.
- rezonans - kształt naszych strun głosowych i klatki piersiowej decydują o rezonansie. Przez rezonans rozumiemy fakturę i barwę głosu, to czy mówimy głosem cienkim czy pełnym. Można nauczyć się panować nad wysokością tonu i rezonansem - pokazuje to przykład śpiewaków i mówców publicznych. Tony głębokie, płynące z klatki piersiowej są oznaką stałości, pewności i siły. Tony wysokie i cienki głos sugerują niepewność, słabość i brak zdecydowania.
- artykulacja - Jak wymawiasz słowa? Czy dźwięki zlewają się w jedną całość, czy każdą sylabę wymawiasz dokładnie i precyzyjnie? Różne sposoby artykulacji odpowiednie są dla różnych sytuacji. Nieznaczne połykanie lub przeciąganie głosek może stworzyć atmosferę komfortu i bliskości. Jednak podczas zebrania bardziej odpowiednia będzie artykulacja wyraźna i zdecydowana.
- tempo - czyli prędkość mówienia wyraźnie odzwierciedla emocje i nastroje. Osoby mówiące szybko są ekspresyjne i przekonujące - ich podekscytowanie udziela się innym. Jednakże zbyt szybkie tempo może wprowadzić nerwową atmosferę. Prędka mowa może również sygnalizować niepewność. Z drugiej strony, powolny i wahający się mówca może sprawiać wrażenie leniwego i obojętnego. Niektórym słuchaczom z kolei powolny mówca wyda się szczery i rozsądny, zainteresowany nimi. Tempo mówienia zależy również od regionu, w którym dorastaliśmy. Na ogół mieszkańcy dużych miast mówią szybciej niż osoby z terenów wiejskich. Trudno jest prowadzić konwersację osobom mówiącym w różnym tempie.
- siła głosu - głośna wypowiedź pozytywnie kojarzy się z entuzjazmem i pewnością siebie. Negatywne konotacje to agresja, przerost ego lub ważniactwo. Głośny komunikat niesie ze sobą następujące znaczenie „Ja tutaj rządzę, rób, co ci każę”. Cichy głos ma inne znaczenie „Nie atakuj mnie, znam swoje miejsce, wiem, że jestem bezradny”.
W codziennych rozmowach miękki głos jest zwykle odczytywany jako wyraz uczciwości, troskliwości, zrozumienia. Może jednak również oznaczać brak pewności siebie, poczucie niższości lub brak przekonania, co do ważności przekazu.
- rytm - rytm decyduje o tym, które słowa w zdaniu będą akcentowane. W pytaniu „Która godzina?”, akcent pada na słowo „która”. Gdybyśmy zaakcentowali słowo „godzina” zaburzylibyśmy rytm.
Każdy język ma swój szczególny rytm. Jako dzieci, zanim nauczyliśmy się mówić, naśladowaliśmy rytm języka dorosłych. Później dopasowaliśmy tylko do niego słowa. Akcenty, którymi zaznaczamy pewne słowa w zdaniu zmieniają znaczenie całego zdania.
6.2 Zmiana prajęzyka
Gdybyśmy nie zmieniali wysokości i siły głosu, rezonansu, tempa rytmu, mówilibyśmy jak roboty. Nasi słuchacze odbieraliby nasz głos jako monotonny i przestaliby nas słuchać. Wywnioskowaliby, że sami jesteśmy znudzeni tym, o czym mówimy.
Rozciąganie - nasze ciało jest instrumentem, dzięki któremu powstaje głos. Chcąc zmienić parametry głosu, na przykład zwiększyć jego zakres, urozmaicić brzmienie i siłę, należy rozluźnić ciało.
Modulacja siły głosu - to sprzężenie ze sobą zmysłu wzroku i słuchu, tak aby dostosowywać siłę głosu do danej sytuacji.
Artykulacja i tempo.
6.3 Metakomunikaty
Wiele komunikatów posiada dwie warstwy znaczeniowe. Jedna to informacja na poziomie słów. Druga, czyli metakomunikat, to informacja dotycząca uczuć i nastroju mówiącego. Metakomunikaty są w głównej mierze zawarte w rytmie, wysokości dźwięku i modyfikatorach werbalnych. Metakomunikaty są źródłem wielu konfliktów interpersonalnych. Pozornie zdanie może być jasnym i logicznym komunikatem, ale metakomunikat może wyrażać wrogość i potępienie, np. zdanie – „Usiłuję ci pomóc”. Jeżeli dodamy do niego modyfikator werbalny „tylko”, zaakcentujemy go i wypowiemy z intonacją wznoszącą, zmienia się znaczenie całości. Teraz zdanie „Usiłuję tylko pomóc” wyraża zranione uczucia i postawę obronną. Komunikat staje się atakiem.
Można nauczyć się rozpoznawać swoje własne metakomunikaty i radzić sobie z negatywnymi metakomunikatami pochodzącymi od innych. Sztuka polega na uświadomieniu sobie, jak one powstają, a pierwszy krok prowadzący do celu to wsłuchanie się w rytm i wysokość głosu.
Rytm i wysokość głosu w metakomunikatach.
Poprzez zaakcentowanie jednego lub więcej słów, możemy przekazać wiele na temat swojego stanu emocjonalnego, np. zdanie „Zaczekaj chwilę” - kiedy obydwa słowa wymawiamy z jednakowym akcentem, to zdanie to jest zwykle prośbą. Jeśli zaakcentujemy któreś ze słów, komunikat wyraża rozdrażnienie lub niecierpliwość.
W wielu komplementach i zwrotach grzecznościowych kryją się metakomunikaty. Zdanie „Dziękuję ci bardzo”, w zależności od rytmu i intonacji może mieć ekstremalnie różne znaczenia. Mocno zaakcentowane „dziękuję”, z intonacją wznoszącą wyraża zdziwienie, miłe zaskoczenie, czasem nieufność. Komunikat znaczy wówczas: Jesteś bardzo miła i nie jest to zachowanie typowe dla ciebie. Akcentując słowo „ bardzo”, wyrażamy wdzięczność i doceniamy drugą osobę. Sarkazm i ostrość komunikatu uzyskujemy poprzez mocne zaakcentowanie obydwu słów „dziękuję” i „bardzo”, wymawiając słowo „bardzo” z intonacją opadającą.
Modyfikatory werbalne - czyli wyrazy modalne, to słowa, które dodają do wypowiedzi niuanse znaczeniowe, np. :
...
apd61