Nowy Dokument programu Microsoft Word (2).doc

Podstawowe zagadnienia z filozofii

Ontologia –

1.       Omów terminy: „byt, niebyt, idea, rzecz, pojęcie” w kontekście różnych koncepcji filozoficznych.

2.       Nihilizm, monizm, dualizm, pluralizm. Omów stanowiska na wybranych przykładach z historii myśli filozoficznej lub filozofii współczesnej.

3.       Idealizm i materializm . Omów porównaj stanowiska na wybranych przykładach z historii myśli filozoficznej lub filozofii współczesnej.

4.       Pojęcie dialektyki jako nauki o rozwoju rzeczywistości. Idealizm i materializm dialektyczny.

5.       Omów problemy podejmowane przez filozofię egzystencjalną.

Epistemologia-

1.       Racjonalizm i empiryzm. Omów i porównaj na wybranych przykładach z historii myśli filozoficznej lub filozofii współczesnej.

2.       Czy można zaufać rozumowi? Spory o moc poznawczą rozumu w dziejach filozofii.

3.       Kartezjusz i fundamenty racjonalizmu. Myślenie jako fundament istnienia. Zasada Cogito.

4.       Immanuel Kant i filozofia transcendentalna- „przewrót kopernikański” w filozofii.

Antropologia filozoficzna

1.       Status człowieka w filozofii starożytnej, średniowiecznej i renesansowej. Porównaj na wybranych przykładach.

2.       Człowiek jest miarą wszechrzeczy, marnością wobec nieskończonego Boga, czy też bytem dla siebie. Porównaj dwie koncepcje antropologiczne, opierając się na historii filozofii i filozofii współczesnej.

3.       Człowiek w filozofii chrześcijańskiej, oświeceniowej i w koncepcjach Fryderyka Nietzschego.

Aksjologia             

1.       Maksymalizm moralny kontra utylitaryzm- porównaj stanowiska etyczne odwołując się do przykładów z historii filozofii i filozofii współczesnej.

2.       Bóg, człowiek, społeczeństwo, tradycja – spór o źródło wartości moralnych.

3.       Moralizm contra immoralizm – przedstaw spór między dwoma stanowiskami, odwołując się do wybranych koncepcji filozoficznych.

Ad. Ontologia lub inaczej metafizyka klasyczna – dział filozofii starający się wyjaśnić strukturę rzeczywistości czyli  podstawowe pojęcia bytu, niebytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotów i jego własności , przyczynowości, konieczności, czasowości.

1.Byt , niebyt, idea, rzecz, pojęcie :

Byt czyli to, co jest z greckiego oznacza to on- Pierwszym który zajmował się pojęciem bytu był Parmenides, który twierdził, iż byt jest to co widzimy a niebyt to czego nie ma, więc bytem jest „wszystko”. Następnie Platon podzielił byt na dwa rodzaje: byt poznawany przez zmysły i byt poznawany przez pojęcia czyli rzeczy i idee.

Arystoteles  wyodrębnił naukę zajmującą się bytem jako takim – nazwał to filozofią – metafizyką. Arystoteles uważał, iż bytem samoistnym są jedynie konkretne-  czyli substancją- rzeczy. Realne rzeczy ich powszechne własności i składniki. Na substancję składają się dwa składniki forma i materia

Niebyt czyli  nieistnienie, nicość przeciwieństwo bytu – pierwszym który opisał niebyt był

Parmenides z ELei twierdził, iż niebytu nie ma, gdyż byt z myślą jest w ścisłym związku, nie ma nic o czym można powiedzieć niebyt , a nicość jest wypełnieniem pojęcia bytu ; filozof średniowieczny Tomasz z Akwinu zgadza się z twierdzeniem fil. Greckich , iż niebyt jest pojęciem pustym zastosowany jako zasada sprzeczności do pojęcia bytu- „niebyt absolutny, względny niebyt”  niezgodność pomiędzy nimi jest w pojmowaniu samego bytu.

Hegel uznał realność niebytu-  różnica między nimi jest taka, iż byt posiada potencję , jest realizowany w czymś, natomiast niebyt  jej nie ma; wszystko czego możemy doświadczyć jest bytem – teza z antytezą powstaje synteza

Heidegger jeszcze bardziej urealnił pojęcie niebytu , jego centralnym pojęciem jest nicość – tylko w nicości przez nicościowanie powstaje byt , który po jakimś czasie znów jest nicością.

Sartre ,  pojmował nicość na płaszczyźnie antropologicznej, „ Człowiek jest tym czym nie jest i tym czym jest” niedookreślenie jego istoty..

Idea – jest to podstawowe pojęcie wprowadzone przez  Platona nowy rodzaj bytu, bytu niematerialnego nazwany przez niego ideą- np. co jest przedmiotem pojęcia piękno , nie są to przedmioty piękne, lecz samo postrzeżenie doświadczenie piękna , nazwał to ideą, która jest niezmienna , nie jest fizyczna ani psychiczna jest  czysto idealna , służy jako wzór do działania , nie jest ziemska -więc boska jest wieczna,  niezmienna, idealna jest to  idea – byt duchowy. Pod każdym względem doskonały.

Rzecz – substancja pierwsza, byt jednostkowy u Kanta rzecz sama w sobie Ding an sich – nie dla nas. Dochodzi to do zależności głębokiej pomiędzy rzeczą samą w sobie a zjawiskiem Erscheinung, jednakże poza tym posiada byt niezależny od naszego zmysłu poznania. Nasze poznanie jest ograniczone

Pojęcie –

AD 2

Nihilizm – łac- nic w ontologii nie istnienie żadnego innego bytu. W starożytności reprezentowanej przez Gorgiasza; w epistemologii  - poznanie w ogóle nie jest możliwe, nie istnieje żaden sposób na poznanie całkowitej prawdy; nihilizm egzystencjalny -  głosi brak celu, brak sensu , znaczenia, wartości życia;

Nihilizm moralny – nie istnieją pewne ani absolutne wartości  moralne.

Monizm – pogląd uznający w wąskiej definicji  naturę wszelkiego bytu za jednorodną:

Monizm materialistyczny czyli materialny był reprezentowany przez Epikura, Fuerebach , Marksa,; monizm spirytualistyczny czyli byt duchowy, reprezentowany był przez Hegel( istnieją tylko idee, świat materialny jest nie istotny);  panteistyczny, mieszany,  duchowo- materialny reprezentowany bul przez Gottfried Wilhelm Leibniz.

Dualizm – dwie formy bytu ciało czyli substancję, materię i duchowy czyli substancję duchową Dualizm zakłada, że istnieją zarówno substancje duchowe jak i substancje cielesne. W sensie ontologicznym dualizm przeciwstawia się więc kierunkom monistycznym: materializmowi, spirytualizmowi, monizmowi właściwemu i immanentnemu. Według dualizmu ciała są podłożem zjawisk fizycznych, dusze są podłożem zjawisk znanych nam z doświadczenia wewnętrznego (myślenie, cierpienie, radość, itp.)

Dualizm skrajny - reprezentowany w poglądach św. Augustyna i Kartezjusza; zakłada, że dusze i ciała to byty samoistne, równorzędne - substancje, które mogą stanowić podłoże dla jakichś cech, ale same żadnego podłoża do istnienia nie potrzebujące.

Dualizm umiarkowany - reprezentowany przez Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu. Według Arystotelesa samoistnie istnieją tylko ciała. W każdej substancji cielesnej (ciele) wyróżnić można 2 czynniki - materię (będącą tworzywem, z którego zbudowane jest ciało; pierwiastkami chemicznymi w dzisiejszym ujęciu) i formę (coś, co stanowi o tym, że dane ciało jest tym czym jest, a nie czymś innym; coś, co wyróżnia ciało spośród innych ciał tego samego rodzaju). Arystoteles stwierdza, że forma nie może istnieć bez materii. Człowiek, jak każdy byt, składa się z materii i formy. Formę człowieka nazywa Arystoteles duszą. Duszę zaś określa jako wszystko to, co sprawia, że nieożywione pierwiastki chemiczne stają się żywą, czującą i myślącą istotą. Istnieje ona tylko dzięki ciału. Z kolei wg Tomasza z Akwinu, który dokonał recepcji poglądów Arystotelesa dla potrzeb chrześcijaństwa, to dusza jest substancją (bytem) samoistnym i może ona istnieć bez ciała.

Pluralizm jest to w filozofii: Stanowisko ontologiczne w myśl którego rzeczywistość składa się z bytów różnorakich, niesprowadzalnych do wspólnego mianownika; reprezentowane m.in. przez takich filozofów jak: Empedokles, Anaksagoras, Leibniz czy egzystencjaliści. Stanowisko metodologiczne, (częściej nazywane pluralizmem teoretycznym) w myśl którego dopuścić należy wielość metod lub teorii przy wyjaśnianiu zjawisk, reprezentowane m.in. przez takich filozofów jak: Imre Lakatos, Paul Feyerabend, Ludwik Fleck, Ludwig Wittgenstein.Pluralizm jest w opozycji z monizmem w wąskim rozumieniu, jednak niekoniecznie z monizmem atrybucyjnym

Ad.3

Idealizm a materializm idealizm ontologiczny jest to pogląd

  Idealizm ontologiczny – system filozoficzny głoszący realność świata idei i nierealność bądź wtórność świata materialnego w stosunku do idei. W skrajnych postaciach (spirytualizm) odrzuca w ogóle istnienie świata materialnego, uważając go za złudzenie. Idealizm epistemologiczny (poznawczy) – każdy system filozoficzny, który głosi całkowitą niemożność bezpośredniego poznania rzeczywistości i twierdzący, że jedyne, co jest nam bezpośrednio dane, to nasze własne myśli i uczuć.

Przeciwieństwem idealizmu jest pogląd iż istnieje tylko materia.  Materializm jest pojęciem, które pozostaje w stałej opozycji do idealizmu. Zasadnicza różnica występująca pomiędzy obydwoma pojęciami opiera się na odmiennym stosunku myśli do materii. Materialiści twierdzą, że materia jest pierwotna w stosunku do przeżyć psychicznych, myśli, świadomości. W konsekwencji takiego założenia można wyciągnąć wniosek, że wszelka działalność duchowa człowieka jest jedynie wytworem rozwoju przyrody i społeczeństwa.. Zdaniem idealistów zależność jest odwrotna, to duch, świadomość i idee są pierwotne w stosunku do przyrody[1]. Materialiści uważają, że nie ma bytowania niezależnego od świata; w tym poglądzie również uwidacznia się opozycja do koncepcji idealistycznych.

Hobbes - Materializm tego filozofa z przełomu XVII i XVIII w., wyrażał się w przekonaniu że poza materialnymi ciałami nie istnieje nic. Wszystkie obserwowalne zjawiska są wynikiem różnorodnych kombinacji ciał bądź ich ruchami. Dusza jest właśnie przykładem ruchu ciał. Procesy poznania składały się dla Hobbesa ze składania i rozkładania poszczególnych, obserwowalnych zjawisk.

Platon był twórca idei jako bytu niematerialnego

Największymi idealistami byli Platon oraz Św. Augustyn, u Platona bytem jest idea czyli byt niematerialny, Św. Augustyn mówil  Pragnę poznać Boga i duszę . I nic więcej ? I nic więcej. Bóg jest ośrodkiem wszystkiego – mysli filozoficznej cialo jest zależne od duszy , uczucie i wola jest nad rozumem. Bóg nie jest tylko samym bytem ale przyczyna wszelkiego bytu. Świat jest więc tworem nadprzyrodzonym i dziełem łaski bożej – egzemplaryzm chrześcijanski.

Ad. 4

Dialektyka jako nauka o rozwoju rzeczywistości

Dialektyka jest to sztuka dyskutowania, od słowa mowa- dyskutować, argumentować; z łaciny oznacza  sztukę rozumowania, logika- sposób poznania intelektualnego oparty na zewnętrznych lub wewnętrznych przeciwieństwach; sztuka argumentacji prowadząca do potwierdzenia tezy lub jej zanegowania.

Już od dawien dawna próbowano  przekształcić rozmowę w pewien rodzaj sztuki prowadzenia dialogu mającą dwa znaczenia 1. Poznania naukowe 2. Sztuki przekonywania. Dialektyka jako  metoda poznawcza początek swój przypisuje takim myślicielom jak Heraklit, Parmenides. Sokrates nazywał dialektykę jako sztukę poszukiwania prawdy na drodze pytań i odpowiedzi . Jednak najistotniejszy wpływ na dialektykę mieli Platon i Arystoteles. Platon widział dialektykę na dwóch płaszczyznach: pierwszą jako sztukę dialogu czyli umiejętność zadawania pytań i odpowiadania na nie, druga jako najwyższa metoda filozoficzna- polegająca na rozróżnieniu w rzeczy pojęć, wymiarów oraz pierwszych zasad oczywiście w rozumieniu ontologicznym. Bardzo ważnym aspektem dla Platona było to, iż dialektyka ma się opierać na logice krytycznego rozróżniania wg zasad tożsamości i różnicy, mająca na cel doprowadzenie do prawdy wiedzy lub dyskusji czyli dojście do tzw. idei.. Mówi się , iż Platona dialektyka ma charakter apodyktyczny ze względu na charakter rezultatów czyli dojścia do idei, natomiast Arystotelesa dialektyka to po prostu krytyczne badanie sądów potocznych, filozoficznych poprzez analizę zjawisk pojęciowych. U Arystotelesa wrażenie robi chęć realistycznego wyjaśniania. Dialektyka u Arystotelesa to sztuka poprawnej formy wypowiedzi, argumentacji „Retoryka” , sztuka znalezienia odpowiednich argumentów dla sądu . . oraz „metoda filozoficzna” zdolna do wyprowadzania poprawnych wniosków i również sztuka analizy logicznej służącej określaniu rzeczy. Miało to ogromny wpływ na dalszy rozwój dialektyki. Dopiero Kant zmienił rozumowanie dialektyki tworząc „dialektykę transcendentalną” jako metody  demaskowania i przezwyciężania złudzeń- czyli tych niepojętych przez rozum a opieraniu się na ideach w granicach umysłu będących tzw. relatywnych czyli w odniesieniu do czegoś, względny, w  porównaniu z czymś.

Inaczej pojmowana jest dialektyka jako nauka o rozwoju rzeczywistości. Dialektyka w tym ujęciu jest procesem lub metodą poznania; struktury samej rzeczywistości czyli realnej, duchowej, społecznej i  innej.

Idealizm dialektyczny Hegla.
Polega na założeniu, że pojęciem rządzi prawo sprzeczności, będące źródłem i zasadą wszelkiego ruchu w świecie w którym pojęcie się urzeczywistnia. Metoda dialektyczna powinna ująć w system ten rozwój bytu wywodzącego się z absolutnej idei i wykazać jak idea ta po urzeczywistnieniu się w przyrodzie, kulturze i historii powraca do siebie samej i zdobywa pełnię swojej świadomości.

Prawo dialektyki Hegla.
Orzeka ono, że każda postać bytu ,czyli tzw. teza, ma swoje zaprzeczenie, czyli tzw. antytezę. W bycie faktycznie zawarte są sprzeczności i one właśnie są przyczyną rozwoju. Bowiem ich koegzystencja prowadzi nieuchronnie do starcia, którego efektem jest nowa postać bytu. Mająca w sobie coś z tezy i coś z antytezy, czyli tezy dwu-synteza. Nie trwa ona jednak niezmiennie, gdyż z kolei ściera się z inną , w stosunku do niej sprzeczną postacią bytu dającą w wyniku nową syntezę. Rzeczywistość stale rozwija się tradycyjnie od tezy do antytezy, których przezwyciężeniem jest synteza

EPISTEMOLOGIA- zapoczątkowana przez Locke – zadaniem filozofii nie jest poznanie bytu lecz naszych pojęć o bycie.

Ad1

Racjonalizm i empiryzm

Racjonalizm – Racjonalizm cechowała filozofia niemiecka  XVIII wieku , właściwie wykształcił się tam w tym okresie bardziej niż empiryzm . Racjonalizm cenił rozum ale nie cenił zmysłów natomiast empiryzm odwrotnie cenił zmysły a nie cenił rozumu. Racjonalizm metodologiczny - stanowisko epistemologiczne w sporze o źródła poznania głoszące, że podstawy wiedzy człowieka należy szukać w umyśle człowieka; rozum jest jedynym źródłem poznania.

Wiek XVII był klasycznym wiekiem racjonalizmu  - w tym sensie, iż sądził, że rozum zawiera w sobie  zasoby wiedzy, że sam intuicją czy dedukcją znajduje najważniejsze prawdy. Wiek zaś XVIII, czas Oświecenia, całkowicie przeszedł na drugą stronę, na stronę empiryzmu: wiedza wytwarza się tylko przez doświadczenie. Natomiast cechował go racjonalizm w innym znaczeniu: zaprzeczał, iż to rozum był źródłem wiedzy, ale twierdził, że jest jej miarą.

Kartezjusz, zainicjował naturalistyczną teorię  poznania to  Hobbes połączył teorię racjonalistyczną z naturalistyczną co odróżniło go od Kartezjusza.

Locke stary program metafizyczny zastąpił przez epistemologiczny ; przedmiot  filozofii został przesunięty z bytu na poznanie; przez co filozofia stała się raczej poglądem na człowieka a nie jak dotychczas poglądem na świat.

Filozofia nowożytna obejmuje dwa kierunki aprioryzm i empiryzm.

Berkeley – skrajny empiryzm – Locke uważał, iż w umyśle istnieją pojęcia abstrakcyjne, Berkeley temu zaprzeczał w umyśle nie ma nic abstrakcyjnego jak i poza umysłem. Empirystyczny radykalizm – Locke twierdził, że tyle tylko wiemy ile doświadczymy, on zaś głosił, iż to tylko istnieje, czego doświadczamy.

Leibniz Empiryzm (od gr. ἐμπειρία empeiría – "doświadczenie") – doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede wszystkim, bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich wtórne. Empiryzm stoi w ostrej sprzeczności z racjonalizmem filozoficznym, który głosi, że źródłem poznania są właśnie idee, zaś bodźce zmysłowe mają znaczenie drugorzędne. Pierwszym filozofem, który krytykował takie poznanie był Heraklit –Złymi świadkami są oczy i uszy ludziom, którzy noszą duszę barbarzyńców.

Współczesna koncepcja empiryzmu została wysunięta przez Francisa Bacona a następnie rozwinięta przez Johna Locke'a, George'a Berkeleya oraz Davida Hume'a

Ad2

Czy można zaufać rozumowi ? Spory o moc poznawczą rozumu w dziejach . Wiara i rozum w tomiźmie.
Usiłowano pogodzić wiarę z rozumem, wyjaśnić tezy wiary za pomocą rozumu. Próbowano wykazać wyższość wiary nad rozumem i objawieniem, nad poznaniem dyskursywnym albo wnioskującym. Odrzucono pogląd skrajnych antydialektyków o nieużyteczności a nawet szkodliwości dla teologii i wiar. Nieufność egzystencjalistów wobec rozumu.
Człowiek wolny jest jako jednostka ; całe jego życie polega na podejmowaniu decyzji i wyborów. Los ludzki spoczywa bez reszty w rękach ludzkich człowieka. Niekiedy jeden zły wybór poważnie zaważa na całej drodze życiowej. Musimy zdawać sobie sprawę z możliwości jakie otwiera przed nami przyszłość , dając nam rozmaite szanse, które nie są nam narzucone, lecz które wybieramy i my sami jesteśmy za to całkowicie odpowiedzialni, dlatego jesteśmy nieufni do rozumu.

Kartezjusz twierdził, iż rozum jest miara poznania – pewne jest to, co on czyli rozum  uzna za jasne i wyraźne, zmysły nie stanowią drugiej instancji , równorzędnej z rozumem. Według Pascala natomiast rozum jest bezradny , gdyż nie rozwiązuje zagadnień etycznych czy religijnych ( chodzi o geometrie i kryteria kartezjańskie czyli jasności wyraźność).

Hobbes uważał, iż  proces poznania jako z natury mechanicznej, następuje przez zetknięcie przedmiotu z narządem zmysłowym – ruch i przedmiot przenosi się na narząd, potem na nerwy, by w końcu dotrzeć do mózgu.

Spinoza uważał podobnie jak Kartezjusz, iż miarą prawdy była jasności wyraźność, a rozum, poznający w sposób jasny i wyraźny, był dla nich jedynym źródłem prawdy.

Dla Woltera rozum był władzą wszechmocną i niezawodną był najbardziej typowym przedstawicielem racjonalizmu oświeceniowego, gdzie filozofia była empirystycznym poglądem na pochodzenie rozumu wraz z racjonalistycznym doń  zaufaniem. To, co jest oparte na rozumie jest prawdziwe , jeśli jest racjonalne. Czynniki irracjonalne powinny być wykluczone a wiedza ma się opierać na rozumie.  Wolter  postulował (mimo poglądu, iż rozum powinien opierać się tylko na zasadach logiki  odrzucając intuicję , rozumowanie jest analityczne) o zgodność rozumu ze zmysłami.

Kant oceniał pozytywnie i rozum i zmysły , gdyż oba są niezbędne do poznania. Poznanie odbywa się w dwóch instancjach, gdzie jest wzajemna kontrola władz umysłu. Dwa pnie poznania

AD3

Kartezjusz i fundamenty racjonalizmu. Myślenie jako fundament istnienia. Zasada Cogito.

Miarą wiedzy dla Kartezjusz była jasność i wyraźność ( clear et distinct) to jest pewne. Całą przyrodę rozważał z punku widzenia geometrii i mechaniki.  Stworzył podwaliny racjonalistycznego myślenia.

Cogito ergo sum – myślę, więc jestem. Jeśli bowiem wątpię, to myślę:

Myśl istnieje ( cogitatio est), choćbym śnił lub choćby mnie zły demon … Kartezjusz wskazał, iż to w człowieku należy szukać fundamentu wiedzy a nie w świecie zewnętrznym, w człowieku czyli jego duchu.  Zasadniczo oddzielił świat myśli od świata materii. To rozum jest miara poznania.

Ad4

Immanuel Kant i filozofia transcendentalna- „przewrót kopernikański” w filozofii.

Immanuel Kant , który twierdził, iż to i rozum, i zmysły są niezbędne do poznania, zajął się zasadami myślenia ; myśleniem apriorycznym, którą nazwał „logiką transcendentalną” , „ estetyką transcendentalną” . Były to dwa główne działy logiki krytycznej Kanta. Myślenie jest to zdolność do tworzenia pojęć  danego materiału oraz zdolność wyciągania wniosków wybiegających poza materię , w dziedzinę bytu absolutnego. Pierwszą zdolność nazwał rozsądkiem, a drugą rozumem. Dlatego są dwa działy transcendentalnej logiki :

1.       Teoria rozsądku – transcendentalna analityka

2.       Teoria rozumu – transcendentalna dialektyka

Transcendentalna analityka- działanie rozsądku w tworzeniu wiedzy musi posiadać dwa rodzaje  sądów:

Sądy postrzegawcze – jest mi ciepło oraz sądy doświadczalne – słońce grzeje.

Nowa teoria przestrzeni i czasu, - rozum wytwarza pojęcia ogólne , zmysły dostarczają wyobrażeń jednostkowych. Pojęcia są warunkiem doświadczenia, jaźń- warunkiem przedmiotów. Podmiot jest warunkiem przedmiotu, myśl jest składnikiem doświadczenia , dzięki czemu przedmiotem dociekań przestały być rzeczy a stało się poznanie rzeczy. Był to przewrót w filozofii w sposobie myślenia – odwrócenie sposobu myślenia, Kant go nazwał przewrotem kopernikańskim w filozofii. Sądy syntetyczne a priori .

Krytyka racjonalnej kosmologii – Kant stworzył tu tezy i antytezy: świat ma początek w czasie i ma granice w przestrzeni – świat nie ma początku w czasie i granic w przestrzeni; skończoność- nieskończoność, podzielność- niepodzielność, przyczynowość – nieprzyczynowość  dla Kanta tezy są prawdziwe dla świata myśli, antytezy – dla zjawisk.

AD 1

Antropologia filozofi...