PRAWO RZECZOWE
18.02.08
podręczniki: Ignatowicz, Gniewek wyd.Beck
1.Wprowadzenie 18.02
2.Posiadanie 25.02
3.Własność i prawo sąsiedzkie 3.03
4.Nabycie własności 10.03
5.c.d. nabycia, Ochrona 17.03
6.Współwłasność 31.03
7. Własność lokali 7.04
8. Użytkowanie wieczyste 14.04
9. Użytkowanie 21.04
10. Służebności 28.04
11.Księgi wieczyste 5.05
12.Hipoteka 12.05
13.Zastaw i zastaw rejestrowy 19.05
14.Przewłaszczenie na zabezpieczenie, spółdzielcze prawo do lokalu 26.05
z w znaczeniu przedmiotowym – dział prawa cyw., zbiór norm
Normowany w KC w księdze II Własność i inne prawa rzeczowe; wcześniejszym źródłem był dekret Prawo Rzeczowe z 1946r., uchylony KC z 1965r.
zasada ochrony praw nabytych (pod rządami dekretu),każdy kto nabył prawo pod rządami dekretu, zachowuje je. Sporadycznie przepisy dekretu znajdują zastosowanie. Kiedy? Ciężary realne – KC nie wspomina obecnie o nich, stosujemy stare przepisy co do oceny, kwalifikacji.
KC w zakresie regulacji prawno-rzeczowej nie spełnia zasady zupełności (powinien zawierać wszystkie podstawowe instytucje). Poza kodeksem znalazły się księgi wieczyste i hipoteka, ze względu na realia hist-polit w latach 60. – dążenie do nacjonalizacji, marginalizacja własności prywatnej: brak potrzeby regulacji instytucji, które ze względu na swój charakter powinny wyginąć.
z w znaczeniu podmiotowym – prawo podmiotowe przysługujące uprawnionemu: własność, użytkowanie, służebność. Cechy charakterystyczne:
§ bezwzględność, skuteczne erga omnes – każdy uprawniony może oczekiwać, że nikt nie będzie naruszać jego prawa
§ bezpośrednia władza uprawnionego nad przedmiotem. Os. uprawniona może korzystać z rzeczy wprost, a nie za pośrednictwem innych osób (w przeciwieństwie do zobowiązań).
§ przedmiotem Pr. rzecz. jest rzecz (przedmiot materialny, mający charakter samoistny i będący materialną częścią przyrody). Może być nią tylko cała rzecz.
Art. 45. Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.
Art. 47. § 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych, np.nie można ustanowić użytkowania na 1 pokoju zamiast na całym mieszkaniu .Natomiast zobowiązania mogą dot. części – np. wynajem pokoju.
Niektóre prawa rzeczowe mogą obejmować prawa (zastaw, np. prawa z akcji- użytkowanie akcji), zespoły praw, masy majątkowe (przedsiębiorstwo - użytkowanie)
§ system preferencji – przy kolizji praw należy poukładać je według pewnej kolejności, klucza, pierwsze są zaspokojone w całości. Stosujemy go, jeśli koliduje ze sobą prawo obligacyjne i rzeczowe. Pierwszeństwo ma prawo rzeczowe (np. w egzekucji); gdy koliduje ze sobą kilka praw rzeczowych również stosujemy system preferencji. Przeciwieństwo: system redukcji.
§ Możliwość jednostronnego zrzeczenia się prawa: uprawniony ma prawo dobrowolnego zrzeczenia się swojego prawa! Wyjątkiem jest zrzeczenie się prawa do nieruchomości (niekonstytucyjne rozwiązanie, orzeczenie TK)
§ Zaliczenie wszystkich praw rzeczowych do kategorii praw majątkowych – wszystkie są uwarunkowane interesem ekonomicznym, mają swoją określoną wartość.
§ Zasada numerus clausus praw rzeczowych: jest ich dokładnie tyle, ile przewidział ustawodawca. Autonomia woli stron jest więc ograniczona – nie można tworzyć nowych praw. Dlaczego? Ponieważ prawa rzeczowe są prawami bardzo silnymi, mają pierwszeństwo przed innymi, godziłoby to w bezpieczeństwo obrotu.
Teoria wprowadzająca to pojęcie to koncepcja obligacji generalnej. zwolennicy tej teorii (szkoła klasyczna) twierdzą, że powinniśmy używać pojęcia stosunek prawny własności, stosunek prawny użytkowania itd.
= stosunek prawny dwustronny, po jednej stronie uprawniony do prawa rzeczowego, po drugiej ogół uprawnionych podmiotów, strona niedookreślona.
Teoria przeciwstawna, nowsza: krytyka – powyższa koncepcja jest sztuczna, taki twór nie istnieje. Będący po drugiej stronie każdy nie istnieje (os. na innym kontynencie, obcy..). Powinniśmy się posługiwać terminem prawo rzeczowe, stosunek prawny powstaje dopiero z chwilą naruszenia prawa rzeczowego (np. gdy ktoś zniszczy rzecz należącą do właściciela, ten ma prawo roszczenia o zwrot wartości..).
Można je dzielić wg przeróżnych kryteriów.
§ wg kryterium treści: własność, użytkowanie wieczyste, użytkowanie, służebności, spółdzielcze prawo do lokalu, zastaw, hipoteka; poza tym wyliczeniem timesharing, zastaw rejestrowy.
Zastaw jest węższym prawem niż wcześniej wymienione (kolejność wymienienia jest istotna!)
§ wg KC podział na własność i pozostałe prawa rzeczowe (=iura in re aliena – prawa na rzeczy cudzej). Każdy inny uprawniony niż właściciel ma tylko prawo na czyjejś rzeczy. Te dzielą się na uż. wiecz. i pozostałe
§ Podział na kodeksowe i pozakodeksowe. W całości poza kodeksem jest hipoteka, spółdzielcze prawo do lokalu, częściowo: zastaw, użytkowanie (timesharing), własność (w zakresie lokali Ustawa o własności lokali).
§ Kryterium przedmiotu: a) służebność i użytkowanie wieczyste – nie można ich ustanowić na czymś innym niż nieruchomości
b) mogące obciążać tylko ruchomości - zastaw
c) mogące dotyczyć zarówno własności jak i nieruchomości, np. własność
§ Kryterium zależności od innych praw: większość praw rzeczowych to prawa samodzielne. Wyjątkowo prawo rzecz. jest niesamodzielne. Stąd wyróżniamy: a) prawa akcesoryjne – szczególny rodzaj praw uzależnionych od jakiegoś prawa. Prawo akcesoryjne nie może istnieć samo, jego byt jest uzależniony od bytu innego prawa i wygasa wraz z wygaśnięciem prawa samoistnego, np. zastaw i hipoteka; b) prawa związane – prawa które występują w obrocie zawsze razem, zawsze z jakimś innym prawem, np. jeśli obciążamy prawo wolne, skutek obciąża również prawo związane. Nie jest możliwe zbycie ani obracanie samym prawem związanym. Przykład: służebność drogi – każdorazowy właściciel gruntu władnącego stanie się jednocześnie uprawnionym do korzystania z gruntu sąsiada w zakresie służebności.
§ Wg dopuszczalności rozporządzania a) prawa zbywalne – np. własność; b) prawa niezbywalne, np. użytkowanie
§ Prawa które nie zostały ujęte w kodeksie: ciężary realne. Do ich kwalifikacji stosujemy przepisy dekretu.
Katalog praw rzeczowych jest zamknięty.
Możliwość uzyskiwania informacji o przysługiwaniu prawa rzeczowego. Dwa sposoby ujawniania:
1) Jawność na skutek posiadania. Podstawą prawną jest art. 341KC. Domniemywa się, że każdy kto rzeczą włada, ma do niej prawo rzeczowe. Domniemanie jest wzruszalne. Ten sposób informacji o prawach rzeczowych jest niedoskonały (bo ktoś może bezprawnie władać rzeczą, mieć tylko prawo obligacyjne do rzeczy).
Art. 341. Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.
2) Jasność na skutek rejestracji – środek pewniejszy. Wprowadzony jest szereg rejestrów, w których można rejestrować prawa rzeczowe. Rejestr służy ujawnieniu praw rzeczowych. Sposób sformalizowany,
W przypadku kolizji, pierwszeństwo ma osoba wpisana do rejestru, a nie władająca rzeczą.
Rodzaje rejestrów :
§ przedmiotowe:
a. księgi wieczyste: Sądy Rejonowe, wydziały ksiąg wieczystych
b. rejestr okrętowy: służy ujawnianiu praw rzeczowych na statkach. Szczegółowa regulacja w Kodeksie Morskim (tam odesłanie do ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Organ prowadzący rejestr: Izba Morska.
c. rejestr zastawów : służy wpisom zastawów rejestrowych. Regulacje znajdziemy w ustawie o zastawie rejestrowym. Organ właściwy: sąd gospodarczy w Sądzie Rejonowym
d. ewidencja gruntów i budynków = kataster nieruchomości. Regulacja w ustawie prawo geodezyjne i kartograficzne. Organ rejestrujący: starostowie. Ewidencja zawiera dane na temat gruntów, budynków i lokali.
e. Centralna Ewidencja Pojazdów uregulowana w ustawie Prawo o ruchu drogowym. Organ: minister właściwy do adm. publ.
f. rejestr zastawów skarbowych, uregulowany w ust. skarbowej. Prowadzi go naczelnik urzędu skarbowego.
a, b i c: Rejestry te charakteryzują się pełną jawnością, każdy ma dostęp do danych z tych rejestrów. W pozostałych trzeba wykazać interes prawny.
Zasada zupełności wpisu: od chwili ujawnienia danych w rejestrze nikt nie może stawiać zarzutu nieznajomości danych wpisanych w rejestrze.
Zasada prawdziwości wpisu: dane zarejestrowane traktuje się w obrocie jako prawdziwe, zgodne z rzeczywistością; nie jest to zasada bezwzględna bo założenie opiera się na domniemaniu, które można obalić.
§ podmiotowe – występują w innych działach prawa, np. rejestr przedsiębiorców, akta stanu cywilnego
Jest podstawą treści pozostałych praw rzeczowych.
Spór dotyczący def. posiadania, obecnie rozstrzygnięty: dlaczego umieszczono je w księdze II?
Obecnie: posiadanie jest tylko stanem faktycznym, a nie prawem podmiotowym, który możemy stwierdzić – ktoś posiada rzecz albo jej nie posiada. Posiadaczem jest ten kto rzeczą włada (właściciel, złodziej, najemca..).
z koncepcja germańska: posiadanie to władztwo nad rzeczą. Osoba która włada, ma tę rzecz w swoim posiadaniu.
z koncepcja romańska: posiadanie jest stanem faktycznym obejmującym 2 elementy – corpus (element zewnętrzny) i aniumus (stosunek psychiczny danego posiadacza do swojego władztwa)
Corpus to władztwo realne, faktyczne wykonywanie posiadania. Aby być posiadaczem wystarczy władztwo potencjalne (polega na potencjalnej możliwości wykonywania posiadania – np. właściciel nieruchomości, który nie korzysta z niej).
Animus a) posiadacz samoistny – w pełni wykonuje władztwo nad rzeczą, uważa się za nieograniczonego prawami innych osób. Jest nim właściciel, a także złodziej (bo czuje się w pełni uprawniony do rzeczy)
b) posiadacz zależny – sprawuje władztwo podporządkowane, wie że jest ograniczony we władaniu, nad nim istnieje władztwo silniejsze. Nie uważa się za właściciela, ale za osobę ograniczoną w prawach do rzeczy.
W PC kwalifikacja posiadacza nie jest ostateczna, zależy od animus; wraz z jego zmianą posiadacz może zmienić się z samoistnego na zależnego i odwrotnie.
art. 337KC
Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez oddanie rzeczy w posiadanie zależne.
o ta sama rzecz może być jednocześnie w posiadaniu kilku osób (właściciel i najemca, podnajemca). Takie osoby określamy mianem posiadaczy równoległych
o współposiadanie mówimy o nim tylko wtedy, gdy kilu posiadaczy sprawuje to samo władztwo nad rzeczą, np. współwłaściciele; współnajemcy
o samoistni i zależni
o kryterium: zgodność posiadania ze stanem prawnym – posiadacze prawni i bezprawni
o wg kryterium sposobu wejścia w posiadanie: posiadacze wadliwi (nabycie posiadania na podstawie nieprawidłowej czynności prawnej, np. złodziej) i niewadliwi.
o uwzględnienie elementu psychicznego – w dobrej wierze i w złej wierze. Zgodnie z zasadami KC domniemywa się dobrej wiary posiadacza – złą wiarę trzeba wykazać.
Problem nieformalnych nabywców nieruchomości – gdy osoba nabyła nieruchomość bez zachowania właściwej formy (bez aktu notarialnego), szczególnie w warunkach wiejskich. Określenie ich dobrej bądź złej wiary budziło problemy. Początkowo traktowano go jako nabywcę w dobrej wierze. Obecnie: SN uznał, że nieformalny nabywca jest posiadaczem w złej wierze, gdyż wymóg aktu notarialnego dla umów przenoszących własność nieruchomości jest istotny i powszechnie znany.
Domniemania:
1. Posiadacz samoistny-ten kto włada rzeczą(corpus-> animus)
2. Zgodność posiadania ze stanem prawnym – posiadacz jest prawnym posiadaczem.
3. Z 1i 2-> ten, kto włada jest właścicielem.
4. Posiadania ciągłego- przydatne przy postępowaniu dot. zasiedzenia.
5. Dobrej wiary posiadacza- cz. ogólna art.7
1-5-domniemania wzruszalne; udowadnia ten kto przeczy(przerzucenie ciężaru dowodu)
Ochrona posiadania-korzysta samoistny i zależny:
1.Sądowa-dochodzenie na drodze powództwa- co zasady
2.Pozasądowa-art. 342 KC
ad 2
Ochrona pozasądowa:
o dozwolone naruszenie posiadania
a) obrona konieczna
- obrona przed zamachem na posiadanie
o obrona i zamach w tym samym czasie
o obrona aktualna = w trakcie zamachu
o musi być niezbędna w danej sytuacji
b) samopomoc-inny czas działania = po dokonaniu naruszenia
o rz. ruchome-trzeba natychmiast po naruszeniu
o nieruchomości – łagodnie j -niezwłocznie (czyli np. po zasięgnięciu opinii prawnej )
natychmiast to nie jest ’niezwłocznie’!!!!
2. Ochrona sądowa – 2 roszczenia posesoryjne (dot. posiadania)
a) o naruszenie naruszonego stanu posiadania – gdy chcemy, żeby nam oddano coś
b) o zaniechanie naruszeń – nic nie straciliśmy, ale coś nam zakłóca stan posiadania
„proces posesoryjny”
1. Legitymacja czynna – ten kto może wytoczyć powództwo
o posiadacz samoistny i zależny któremu naruszono posiadanie
o gdy rzecz ma kilku posiadaczy- może wytoczyć każdy z osobna lub łącznie
2. Legitymacja bierna – ten vs komu wytaczamy powództwo
o naruszyciel
o osoba, która odniosła korzyść z naruszenia
3. Postępowanie – szybkie, łatwe, ma na celu szybkie przywrócenie posiadania; sąd nie bada prawa do rzeczy naruszyciela, tylko czy narusza on posiadanie bezprawnie, samowolnie , np. właściciel sam odebrał rzecz dzierżycielowi-sąd orzeka, że nie można tak robić(zakaz samosądu)
Wyj. Samowolny naruszyciel ma orzeczenie sądu potwierdzające prawo do rzeczy
4. Wyrok – zależy od roszczenia
...
gosicka