FINANSE PUBLICZNE:
Zjawiska i procesy pieniężne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych umożliwiających funkcjonowanie państwa i wypełnianie jego funkcji
Gromadzenie i rozdzielanie przez związki publiczno-prawne zasobów pieniężnych, których istotą jest tworzenie trwałej materialnej podatny egzystowania poszczególnych związków publiczno-prawnych oraz umożliwienie im spełnianie ich funkcji społecznych
Finansowa strona działalności sektora publicznego
Gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych przez związki publiczno-prawne na realizację ich zadań
FINANSE PUBLICZNE (art.3 ustawy o fp)
- obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych,
2. wydatkowanie środków publicznych,
3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
4. finansowanie potrzeb pożyczkowych jednostek,
5. zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,
6. zarządzanie środkami publicznymi,
7. zarządzanie długiem publicznym,
8. rozliczenia z budżetem UE.
NAUKA O FINANSACH PUBLICZNYCH
- w ujęciu ekonomicznym
Nauka o zjawiskach procesach pieniężnych dotyczących gromadzenia i wydatkowania środków publicznych.
- w ujęciu prawnym
Gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami.
PRZEDMIOT NAUKI O FINANSACH PUBLICZNYCH
Zjawiska i procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem publicznych środków pieniężnych umożliwiających funkcjonowanie sektora publicznego.
To również redystrybucja dochodu narodowego i majątku narodowego, to przyjmowanie przez państwo lub inny związek publiczno-prawny części dochodów indywidualnych (lub nawet majątków) od podmiotów prywatnych w celu sfinansowania funkcjonowania aparatu państwowego (szkoły, ochrona zdrowia, obrona narodowa, itp.)
PODMIOT NAUKI FINANSÓW PUBLICZNYCH:
państwo,
związki państw,
publiczne organizacje międzynarodowe,
jednostki samorządu terytorialnego.
Stąd podział finansów na:
finanse państwa
finanse samorządu terytorialnego
oraz
finanse jednostkowe - poszczególnych ogniw władzy i administracji państwowej
finanse zbiorcze - danego regionu, terytorium itp.
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH:
funkcja alokacyjna
funkcja redystrybucyjna
stabilizacyjna
2. SYSTEM I SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH
System finansów publicznych:
ujęcie podmiotowe,
ujęcie instytucjonalne,
ujęcie instrumentalne,
ujęcie prawne,
ujęcie techniczne.
UJĘCIE PODMIOTOWE – SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH
władza ustawodawcza
władza wykonawcza,
aparat skarbowy,
podmioty sektora finansów publicznych finansowane ze środków publicznych.
UJĘCIE INSTYTUCJONALNE – SFP (zasoby i instrumenty gromadzenia i wydatkowania środków)
budżet państwa,
budżety jednostek samorządu terytorialnego,
fundusze celowe,
fundusze publiczne,
fundacje publiczne.
UJĘCIE INSTRUMENTALNE – SFP
podatki,
opłaty,
cła,
dotacje,
subwencje.
UJĘCIE PRAWNE – SFP
konstytucja,
ustawa budżetowa,
uchwały budżetowe,
ustawy podatkowe.
UJĘCIE TECHNICZNE - SFP
klasyfikacja budżetowa,
procedura budżetowa,
postępowanie podatkowe,
planowanie dochodów i wydatków.
SEKTOR PUBLICZNY – (potocznie) ogół podmiotów prowadzących gospodarkę środkami publicznymi, wydatkującymi je, itp.
KLASYFIKACJA SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH:
kryterium podporządkowania
kryterium formy prawnej
ad. 1.
podsektor rządowy
podsektor samorządowy
podsektor ubezpieczeń społecznych
ad. 2.
pomioty sektora publicznego, będące niezależnymi instytucjami, mające osobowość prawną
jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej
podsektor rządowy obejmuje:
1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały,
2. PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,
oraz jednostki wskazane poniżej, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji rządowej albo inne jednostka zaliczana do podsektora rządowego:
3.jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,
4. państwowe fundusze celowe,
5. państwowe szkoły wyższe,
6. jednostki badawczo-rozwojowe,
7. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
8. państwowe instytucje kultury,
9. inne państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego,
podsektor samorządowy obejmuje:
1. gminy, powiaty i samorząd województwa (jst), oraz ich związki,
oraz jednostki wskazane poniżej, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest jst:
2.jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,
3. samorządowe fundusze celowe,
4. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
5. samorządowe instytucje kultury,
6. inne państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego,
podsektor ubezpieczeniowy obejmuje:
ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze,
JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIEPOSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ:
państwowe jednostki budżetowe (w ich ramach gospodarstwa pomocnicze)
Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych:
jednostki budżetowe,
zakłady budżetowe,
gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,
fundusze celowe.
Nie funkcjonują już środki specjalne, a w ich miejsce utworzono rachunki dochodów własnych jednostek budżetowych.
Jednostki budżetowe finansowane są z budżetu państwa (gminy, powiatu, itp.), ale jeżeli jednostki te wykażą jakiś dochód, trafia on do tego budżetu, z którego jest finansowana.
ZAKŁAD BUDŻETOWY (SAMOFINANSOWANIE) – w przykładzie z wykładu będzie to dorosłe dziecko, które co prawda mieszka jeszcze z rodzicami, ale samo się utrzymuje; zasada samofinansowania
Dlaczego nie wszystkie podmioty (usługi publiczne) nie są nieodpłatne?
ograniczoność środków publicznych,
racjonalizacja wydatkowania środków publicznych.
GOSPODARSTWA POMOCNICZE – są tworzone przy jednostkach budżetowych; np. stołówki przy szkołach podstawowych; odprowadzają do budżetu połowę zysków!!
FORMY ORGANIZACYJNO PRAWNE
JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
jednostki budżetowe
zakłady budżetowe
gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
fundusze celowe
JEDNOSTKI BUDŻETOWE
są takimi jednostkami organizacyjnymi sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek budżetu państwa lub budżetu j.s.t.
podstawą ich gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków nazywany „planem finansowym”
-określone kategorie dochodów j.b. mogą być gromadzone na wydzielonym rachunku dochodów własnych,
mogą zaciągać zobowiązania finansowe w granicach ustalonego na dany rok limitu wydatków budżetowych;
-jednostki budżetowe nie maja osobowości prawnej; nie posiadają własnego mienia, dysponują wyodrębnioną częścią majątku SP lub j.s.t.;
-są tworzone i likwidowane przez ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów (państwowe jednostki budżetowe) lub przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego (gminne, powiatowe i wojewódzkie jednostki budżetowe);
organ likwidujący j.b. określa przeznaczenie mienia będącego w użytkowaniu jednostki, a w przypadku państwowej j.b. decyzja ta jest podejmowana w porozumieniu z ministem SP;
-w formie j.b. mogą działać:
urzędy władzy państwowej
urzędy administracji państwowej i samorządowej
urzędy statystyczne
prokuratury sądy i trybunały
areszty i więzienia
jednostki wojskowe i policyjne,
jednostki Państwowej Straży Pożarnej
szkoły, internaty i świetlice
biblioteki pedagogiczne
jednostki utrzymania dróg
zarządy gospodarki wodnej
domy pomocy społecznej;
RACHUNEK DOCHODÓW WŁASNYCH
I. kategorie dochodów j.b., które mogą być gromadzone na rachunku dochodów własnych:
opłat za udostępnianie dokumentacji przetargowej
spadków, zapisów, darowizn w postaci pieniężnej
odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane j.b. w zarząd lub użytkowanie
II. na rachunku dochodów własnych:państwowe j.b. mogą gromadzić dochody z:
z działalności wykraczającej poza zakres działalności podstawowej, określonej w statucie, m in. z usług szkoleniowych i informacyjnych
z opłat egzaminacyjnych, za wydawanie świadectw i certyfikatów, też za sprawdzanie kwalifikacji
z wpisów i wpłat z tytułu prowadzenia postępowań odwoławczych
ze sprzedaży zapasów mobilizacyjnych
w związku z realizacją zadań i przedsięwzięć we współpracy ze służbami specjalnymi innych państw
za czynności polegające na zabezpieczaniu bezpieczeństwa imprez masowych
z NFZ za udzielanie świadczeń zdrowotnych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej i świadczeń lekarza dentysty w jednostkach utworzonych przez Ministra Obrony Narodowej, Ministra Sprawiedliwości i ministra właściwego ds. wewnętrznych
z opłat z tytułu zryczałtowanych kosztów rzeczywistych za wykonane czynności konsularne
z wpływów z najmu, dzierżawy lub sprzedaży składników majątkowych placówek zagranicznych w wysokości 75% wpływów
z odsetek od wkładów i lokat na rachunch bankowych placówek zagranicznych
inne: art.22 ust. o fp
j.b. jednostek samorządu terytorialnego mogą na rachunku gromadzić dochody określone w uchwale j.s.t.
decyzje o utworzeniu rachunku dochodów własnych podejmują:
kierownicy jb (dla I)
kierownicy jb po uzyskaniu zgody:ministra, kierownika urzędu centralnego centralnego ub wojewody (dla II)
PRZEZNACZENIE DOCHODÓW WŁASNYCH
I ODSETEK OD NICH:
sfinansowanie wydatków bieżących i inwestycyjnych
cele wskazane przez darczyńcę
remont lub odtworzenie mienia
przeznaczenie
dochody własne i odsetki od nich nie mogą być przeznaczane sfinansowanie wynagrodzeń osobowych (wyjątek: art. 22 ust7)
-część nadwyżki dochodów własnych j.b. odprowadza ona do budżetu państwa w kwocie przekraczającej 1/6 planowanych na dany rok budżetowy wydatków finansowanych z dochodów własnych (art. 22, ust.8)
FUNDUSZE MOTYWACYJNE
- to środki finansowe gromadzone przez państwowe j.b. na wyodrębnionych rachunkach bankowych, z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw lub wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw lub wykroczeń skarbowych;
na nagrody dal pracowników, żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy przyczynili się bezpośrednio do uzyskania tych dochodów
ZAKŁADY BUDŻETOWE
jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania oraz pokrywają koszty swojej działalności w przychodów własnych
podstawą ich gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy
zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu dotację:
przedmiotową
podmiotową
dotację celową na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji;
jednorazowe dotacje z budżetu na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe,
kwota dotacji dla zakładu budżetowego (dotacji inwestycyjnych) nie może przekroczyć 50% jego wydatków;
na koniec roku budżetowego zakład budżetowy dokonuje wpłat do budżetu nadwyżek środków obrotowych, ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego;
są tworzone i likwidowane oraz przekształcane w inną formę organizacyjno-prawną przez
ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów (państwowe jednostki budżetowe)
organy stanowiące jst (samorządowe zakłady budżetowe)
organ likwidujący określa przeznaczenie mienia będącego w użytkowaniu zakładu, a w przypadku państwowego z.b. decyzja ta jest podejmowana w porozumieniu z ministemwłaściwym ds SP;
PAŃSTWOWE ZAKŁADY BUDŻETOWE
ośrodki szkolenia i doskonalenia kadr świadczące usługi szkoleniowo-dydaktyczne
jednostki związane z obsługą rolnictwa
ośrodki sportowo-rekreacyjne i wypoczynkowe
SAMORZĄDOWE ZAKŁADY BUDŻETOWE
zakłady komunalne
żłobki
administracje budynków komunalnych
zakłady utylizacji odpadów
targowiska
zakłady pogrzebowe
GOSPODARSTWO POMOCNICZE
-wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna;
--pokrywa ono koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych
zmiany w planie finansowym mogą być dokonywane w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i wydatków, gdy nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu
mogą otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe oraz dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe
sprzedaż usług na rzecz macierzystej jednostki budżetowej jest dokonywana według kosztów własnych
wpłacają do budżetu połowę osiągniętego zysku
GOSPODARSTWA POMOCNICZYCH PAŃSTWOWYCH J.B.
działalność polegająca na świadczeniu usług remontowych, wczasowo-rekreacyjnych, biurowych, wydawniczych i poligraficznych;
GOSPODARSTWA POMOCNICZE SAMORZĄDOWYCH J.B.
to gł. funkcjonujące przy zespołach szkół zawodowych warsztaty szkolne;
gospodarstwo pomocnicze tworzy, przekształca w inną formę organizacyjno-prawną i likwiduje kierownik jednostki budżetowej, po uprzednim uzyskaniu zgody:
właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody - w przypadku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;
zarządu jednostki samorządu terytorialnego - w przypadku gospodarstw pomocniczych gminnych, powiatowych i wojewódzkich jednostek budżetowych
tworząc gospodarstwo pomocnicze kierownik jednostki budżetowej określa nazwę i siedzibę gospodarstwa pomocniczego, nazwę i siedzibę jednostki budżetowej, przedmiot działalności wyodrębnionej z zakresu działalności jednostki budżetowej oraz składniki majątkowe przydzielone gospodarstwu przez jednostkę budżetową
w przypadku likwidacji składniki majątkowe, należności i zobowiązania zlikwidowanego gospodarstwa pomocniczego przejmuje jednostka budżetowa, przy której gospodarstwo funkcjonowało
FUNDUSZ CELOWY
to powołany ustawowo fundusz, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań
podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy
wydatki mogą być dokonywane, tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu państwa lub budżetów j.s.t. i pozostałości środków z okresów poprzednich
mogą zaciągać kredyty i pożyczki, o ile ustawa tworząca fundusz tak stanowi
FORMY FUNDUSZY CELOWYCH
to powołany ustawowo fundusz, k którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a wydatki są przeznaczane na finansowanie wyodrębionego zadania
działają jako osoby prawne lub są wyodrębnionymi rachunkami bankowymi, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz;
państwowe fundusze celowe, realizują zadania wyodrębnione z budżetu państwa
gminne, powiatowe lub wojewódzkie fundusze celowe, realizują zadania wyodrębnione z budżetu gminy, powiatu lub województwa
wydatki fc mogą być dokonywane w ramach posiadanych środków, finansowych obejmujących przychody własne, pozostałości z poprzednich okresów oraz dotacje w budżetu państwa lub budżetów jst,
fc mogą zaciągać kredyty i pożyczki jeżeli ustawa tworząca fundusz tak stanowi
ustawa budżetowa może określać inne przeznaczenie środków fc niż określone w ustawie tworzącej fundusz o ile fc nie otrzymuje dotacji z budżetu państwa, wtedy w planie finansowym funduszu ujmuje się wydatki na cel określony w ustawie budżetowej,
państwowe fundusze celowe:
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusz Pracy
BUDŻET PAŃSTWA
Dochody budżetu (za rok 2005):
I podatkowe: 88,89%
a) podatki pośrednie: 66,96%
- VAT 42,16%
- akcyza 24,28%
- od gier 0,52%
b) podatki bezpośrednie: 21,93%
- CIT 8,41%
- PIT 13,52%
II niepodatkowe 9,53%
dywidendy 0.55%
wpłaty z zysku NBP 2,65%
cła 0,89%
dochody jednostek budżetowych 4,41%
wpłaty jednostek samorządu terytorialnego 0,69%
inne niepodatkowe 0,33%
III dochody zagraniczne 0.04%
IV wpłaty do budżetu z UE 1,55%
Budżet państwa jest bardzo ważnym funduszem redystrybucji środków publicznych. Dochody publiczne są także gromadzone w budżetach gmin.
Wydatki budżetowe według dziedzin działalności gmin (za 2005 rok):
- transport i łączność 1,54%
- nauka 1,38%
- obrona narodowa 5,8%
- obowiązkowe ubezpieczenia społeczne 20,49%
- obsługa długu publicznego 12,72%
- kultura fizyczna i sport 0.08%
W klasyfikacji grup według paragrafów finansowanych z budżetu:
dotacje i subwencje 45,84%
świadczenia na rzecz osób fizycznych 10,46%
gosicka