PRAWO ogólnie.doc

1. Prawo a inne systemy normatywne w społeczeństwie 

System normatywny to zespół norm regulujących zachowanie społeczeństwa. takim zestawem norm może być np. religia, obyczaje, itp.  

2. Cechy prawa jako systemu normatywnego 

Prawo ma charakter sformalizowany, poparty specyficznymi sankcjami, egzekwowane przez państwo siłą przymusu, obowiązujące powszechnie w całym społeczeństwie,  

3. Istota prawa 

Prawo to zespół norm ustanowionych lub uznanych przez państwo i popartych przymusem ze strony państwa. 

4. Porządek prawa 

Jest to stan faktyczny polegający na zachowaniu się adresatów norm prawnych zgodnie z treścią tych norm. 

5. Pojęcie praworządności 

Pojęcie to rozszerza pojęcie porządku prawnego. Wszyscy obywatele i wszystkie organy państwowe winny przestrzegać prawa, które powinno traktować wszystkich na równi i gwarantować podstawowe prawa człowieka i obywatela. 

6. Norma prawna 

Jest to poparta przymusem państwowym ogólna reguła postępowania skierowana do abstrakcyjnego adresata, określająca jego sposób postępowania w przewidzianej normą sytuacji.

Budowa:

1. Hipoteza – krąg adresatów i okoliczności
2. Dyspozycja – sposób postępowania
3. Sankcja – następstwa zachowania się w sposób niezgodny z dyspozycją.

W prawie cywilnym często brakuje wyodrębnionej sankcji, a w prawie karnym często hipoteza łączy się z dyspozycją. 

7. Akt indywidualno-konkretny 

Wydawany jest na podstawie normy prawnej. Jest to nakaz postępowania wobec konkretnej osoby w konkretnej sytuacji. Inaczej: akt nienormatywny. 

8. Kazuistyczne sformułowanie normy 

Gdy wskazane są konkretne przypadki w których dana norma ma zastosowanie. 

9. Norma imperatywna i dyspozytywna 

Zawiera nakaz, którego bezwzględnie należy się trzymać.

Jest to nakaz, którego należy się trzymać, o ile nie strony zainteresowane nie spełniły określonych warunków (np. nie podpisały umowy o zapłacie w innym terminie niż oddanie dzieła itp.). Występują głównie w prawie cywilnym i handlowym.

Są też normy mieszane, np. mające chronić słabszego kontrahenta dając mu uprawnienia lecz nie zmuszając do egzekwowania ich.  

10. Przepisy prawne 

Jest to forma norm prawnych. Dzieli się na paragrafy, artykuły, ustępy, punkty oraz litery. Przepisami prawnymi są także preambuły, które nie zawierają norm prawnych oraz definicje niektórych pojęć (np. „nieruchomość” w k.c.) 

11. Instytucja prawa 

Jest to zespół norm prawnych dotyczących typowego stosunku społecznego. Np. zespół norm prawnych związanych z umową sprzedaży nazywany jest instytucją sprzedaży. Są także instytucje najmu, instytucje przedawnienia, instytucje pełnomocnictwa itp. 

12. Stosunek prawny 

Jest to specyficzna forma stosunku społecznego, uznana za wartą utrwalenia i ochrony przez prawo. Stosunek prawny, to stosunek społeczny regulowany przez normy prawne, którego uczestnicy występują jako podmioty praw i obowiązków.

Każdy stosunek prawny ma cztery elementy:

1. podmioty – osoby lub instytucje bezpośrednio zainteresowane
2. przedmiot – zachowanie się uczestników stosunku, oparte za wzorcu z normy
3. prawo (podmiotowe) – możność domagania się określonego zachowania jednej ze stron względem drugiej
4. obowiązek – jako odpowiedź na żądanie z podpkt. c

13. Prawo podmiotowe i przedmiotowe 

Prawo przedmiotowe to zespół norm prawnych. (prawo cywilne)

Prawo podmiotowe to możność postępowania w określony sposób. (Jan ma prawo do urlopu)

Prawo podmiotowe nie może istnieć bez prawa przedmiotowego, gdyż prawo przedmiotowe to zbiór norm prawnych, a prawo podmiotowe to to, co z niego wynika.

Prawo podmiotowe jest elementem stosunku prawnego. 

14. Prawa podmiotowe względne i bezwzględne. 

Prawo podmiotowe bezwzględne – jest skuteczne przeciwko każdej osobie. Przykładem może tu być prawo własności. Nikt nie ma prawa zabrać nam tego co nasze. Stosunek prawny w prawie podmiotowym obejmuje poza zainteresowanym wszystkich innych ludzi.

Prawo podmiotowe względne – jest skuteczne przeciwko osobie spełniającej warunki określone normą prawną. Np. w kwestii pożyczki: pożyczający może się domagać od pożyczkobiorcy zwrotu długu. Stosunek prawny obejmuje konkretnie zdefiniowane podmioty. 

15. Uprawnienia i roszczenia 

Uprawnienia to części prawa podmiotowego, np. uprawnienia do korzystania i dysponowania własną rzeczą na mocy prawa własności.

Roszczenia są to poparte normą prawną oczekiwania wobec jakiejś osoby, że zachowa się w określony sposób. Mają one dwojaką naturę:

Roszczenia wypływające z prawa podmiotowego względnego – np. gdy pożyczamy pieniądze, nasze roszczenia względem pożyczającego są takie, że odda on nam forsę. W momencie, gdy nie nastąpił jeszcze moment spłaty, nasze roszczenie jest niewymagalne, natomiast gdy możemy go już dochodzić na drodze sądowej, staje się wymagalne.

Roszczenia wypływające z prawa podmiotowego względnego – zachodzą dopiero po powstaniu prawa podmiotowego. Tzn. najpierw stajemy się właścicielami jakiejś rzeczy, a dopiero potem możemy mieć roszczenia wobec osoby która tę rzecz zniszczy lub ukradnie. 

16. Zdarzenia prawne 

Zdarzenie prawne to zdarzenie wywołujące skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego. 

17. Rodzaje zdarzeń prawnych 

1. niezależne od woli ludzkiej (śmierć naturalna, pożar, upływ czasu)
2. zależne od woli (działania) (zawarcie umowy, kradzież)
3. 1. Akty prawne (nie normatywne, akty normatywne są źródłami prawa a nie zdarzeniami prawnymi!) – są celowe.
   2. 1. czynności cywilnoprawne (umowa, oferta, testament)
      2. akty administracyjne
      3. orzeczenia sądów
   3. Czyny – dokonywane bez zamiaru wywołania skutków prawnych (kradzież)

Akty administracyjne i orzeczenia sądów są zdarzeniami prawnymi tylko wtedy, gdy powodują powstanie, zmianę lub zakończenie stosunku prawnego, a więc mają charakter konstytutywny. Istnieją bowiem takie akty (stwierdzenie obywatelstwa) i orzeczenia (uznanie X za właściciela rzeczy A), które nie są konstytutywne. 

Czyny bezprawne:

1. przestępstwa (zabronione przez (prawo karne)
2. delikty cywilne ((zabronione przez (prawo cywilne)
3. delikty administracyjne
4. delikty dyscyplinarne
5. itp.

18. Stosowanie i przestrzeganie prawa 

Przestrzeganie prawa to postępowanie obywateli i jednostek (nie sprawujących władzy) zgodne z obowiązującym systemem prawnym.

Stosowanie prawa to domena jednostek sprawujących władze i polega albo na ustaleniu istniejących albo na stworzeniu, zmianie lub przerwaniu stosunków prawnych. 

19. Stanowienie prawa 

1. ustalenie stanu faktycznego
2. ustalenie która norma prawna łączy z danych stanem skutki prawne (kwalifikacja prawna)
3. sprecyzowanie skutków prawnych

20. Wykładnia prawa 

Jest to interpretacja prawa. Dokonuje się jej w sytuacjach, gdy treści norm prawnych nastręczają wątpliwości. 

21. Rodzaje wykładni prawa 

Klasyfikacja I (ze względu na interpretującego)

1. autentyczna – dokonywane przez organ będący autorem normy prawnej. Wiąże wszystkich i w takim samym zakresie.
2. praktyczna – dokonywana jest przez organy stosujące prawo. Nie jest powszechnie obowiązująca, tylko stosowana w jednym konkretnym przypadku. Przykładem może być wykładnia sądowa. Wykładnia sądy wyższej instancji w procesie apelacyjnym wiąże sąd niższej instancji (ale tylko w zakresie tej samej sprawy, a nie w zakresie spraw podobnych).
3. doktrynalna – zwana inaczej wykładnią naukową (tworzona przez niezależne autorytety) – nie ma żadnej mocy wiążącej.

Klasyfikacja II (ze względu na kryteria interpretacji)

1. gramatyczna – (literalna) polega na badaniu sensu użytych słów
2. logiczna – ustalenie sensu normy drogą logicznego rozumowania. np. jeżeli zabroniona jest kradzież batonika, to zabroniona jest również kradzież 100 batoników. (przykład z drzewem u sąsiada).
3. celowościowa – analiza celów ustawy – „jaki jest cel normy?” (przykład: czy parking strzeżony bierze odpowiedzialność za rzeczy pozostawione w samochodach?).
4. systemowa – analiza normy w kontekście innych norm bliskich danej w systemie prawa. (preambuły, definicje pojęć itp – przykład z poniesieniem kosztów ekspertyzy przez sprzedawcę reklamowanego towaru).
5. historyczna – w jakich okolicznościach została wyprodukowana dana norma?

Klasyfikacja III (ze względu na wyniki)

1. stwierdzająca – wszystkie metody interpretacji dają takie same wyniki, a więc normę należy rozumieć literalnie.
2. rozszerzająca – pozostałe metody interpretacji wskazują na fakt, że norma ma szersze znaczenie niż jej literalne rozumienie.
3. zawężająca – analogicznie.

Powyższa klasyfikacja może być również używana do interpretacji aktów nienormatywnych, np. decyzji administracyjnych, orzeczeń sądowych, umów itp. 

22. Luki w prawie 

Wypełnia się je na dwa sposoby:

1. analogię ustawy – gdy istnieje norma o zbliżonym charakterze (np. analogia kosztowności pozostawionych w samochodzie do kosztowności pozostawionych w pokoju hotelowym).
2. analogię prawa – polega na stworzeniu nowej normy prawnej w konkretnym przypadku.

23. Domniemania 

1. domniemania prawne – ustawowe przypuszczenie o zaistnieniu faktu trudnego do dowiedzenia w inny sposób. Wiąże sąd dopóki nie dokonany zostanie przeciwdowód (np. domniemanie o ciągłości posiadania, dobrej wiary itp.)
2. domniemania faktyczne – budowane na zasadzie logiki (np. z faktu wysłania oferty wynika jej otrzymanie, z faktu nieobecności Jana na miejscu przestępstwa wynika, że on go nie popełnił itp.)

24. Kolizja norm 

Istnieją dwa rodzaje kolizji norm:

1. pod względem miejsca (w przestrzeni) – gdy we Francji kupujemy od Belga samochód – który system prawny wybrać? Polski, francuski czy belgijski? Ogólnie, wątpliwości te należą do zakresu prawa: cywilnego (handlowego), rodzinnego i prawa pracy. Problemy te rozstrzygają normy kolizyjne. W Polsce zawiera je ustawa „Prawo prywatne międzynarodowe”.
2. 1. w zakresie prawa osobowego (pełnoletność, zdolność do czynności prawnych) decydują przepisy kraju, którego obywatelem jest dana osoba
   2. do czynności prawnych (umów, trybu ich zawierania, oceny ważności) stosuje się przepisy prawa na terenie którego odbywa się postępowanie
   3. przy ocenie własności danej rzeczy stosuje się prawo kraju, na terenie którego dana rzecz się znajduje.
3. pod względem czasu – gdy nowe normy nie są zsynchronizowane ze starymi, a stare nie zostały uchylone. Klauzula derogacyjna – przepis w którym zawarta jest konkretna klauzula o uchyleniu poprzednio obowiązujących norm. Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą, chyba że późniejsza jest ogólna a wcześniejsza szczególna. Prawo nie działa wstecz, z wyjątkiem aktów prawnych z mocą wsteczną (art. 3 k.c. „Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu”).

25. Źródła prawa 

Źródłem prawa jest państwo bądź jego organ, który dany akt prawny ustanawia.

Źródłem prawa są formy w które zostają ujęte normy prawne. W Polsce jest to forma ustawy.

Źródłem prawa mogą być normy prawa zwyczajowego.

Źródłem prawa są tylko akty normatywne. 

26. Systemy źródeł prawa. 

System źródeł prawa jest to całokształt źródeł prawa o wzajemnym powiązaniu.

W Polsce system ten zdefiniowany jest w konstytucji. Hierarchia źródeł prawa jest następująca:

1. konstytucja
2. ustawy
3. ratyfikowane umowy międzynarodowe
4. rozporządzenia

Źródłem prawa są jeszcze uchwały Rady Ministrów, rozporządzenia premiera i ministrów. Maja one jedynie wewnętrzny charakter i nie mogą stanowić podstaw decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów. 

27. Konstytucja 

Jest to ustawa zasadnicza, uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm i Senat). Reguluje podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, strukturę i zakres działania organów państwowych, podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie. Opiera się na zasadzie trójpodziału władzy.

Określa hierarchię pozostałych źródeł prawa i wytycza kierunki ustawodawstwa, żaden akt normatywny nie może być z nią sprzeczny.

Do zmiany konstytucji potrzeba zawsze ½ frekwencji oraz 2/3 głosów w sejmie i ½ w senacie. 

28. Ustawa 

Ustawy wydaje tylko sejm. Określają one przede wszystkim prawa i obowiązki obywateli, normy ustalające podatki, normy prawa karnego, zagadnienia z zakresu organizacji i działania organów państwowych.

Inne akty normatywne winny być zgodne z ustawą.

Tryb uchwalania ustawy określony jest w Konstytucji oraz w regulaminie Sejmu. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom (przynajmniej 15), Senatowi, Prezydentowi, Radzie Ministrów i obywatelom o czynnym prawie wyborczym w liczbie minimum 100’000. ustawa jest czytana trzy razy, a w międzyczasie zajmują się nią odpowiednie komisje sejmowe. W ciągu trzydziestu dni senat może przyjąć, odrzucić lub poprawić ustawę. W ciągu 21 dni prezydent musi ją podpisać. jeżeli nie podpisze, ustawa wraca do sejmu i tu, przy 3/5 większości głosów i ½ frekwencji zostaje ponownie uchwalona – wtedy prezydent musi ją już podpisać. Potem ogłasza się ją w dzienniku ustaw.

Ustawy są aktami normatywnymi, wchodzą w życie 14 dni po ogłoszeniu, chyba że same stanowią inaczej. 

29. Pozostałe źródła prawa 

Rozporządzenia – wydawane przez prezydenta, Radę Ministrów, premiera oraz ministrów. Warunkiem jego wydania jest istnienie ustawy upoważniającej, tzn. zawierającej tzw. delegację ustawową. Rozporządzenia uszczegóławiają ustawy, są aktami normatywnymi, a więc źródłami prawa. Publikacja jest warunkiem obowiązywania.

Uchwały – pochodzą od organów kolegialnych (na szczeblu centralny: Sejm, Senat, rząd). Większość uchwał jest aktami nienormatywnymi (indywidualnymi). Te które są to np. uchwała regulaminu sejmowego.

Zarządzenia – wydawane przez prezydenta lub przez ministrów. Czasami są aktami normatywnymi a czasami nie. Pochodzą od pojedynczych ludzi – w przeciwieństwie do uchwał!

Instrukcje (okólniki, pisma okólne) – wydawane są przez organy administracyjne dla organów im podlegających.

Akty prawne organów terenowych – wydawane przez organy rządowe niższego szczebla oraz organy samorządowe (województwo, powiat, gmina).

Umowy międzynarodowe – Często są aktami nienormatywnymi. niekiedy jednak zawierają normy dotyczące zachowania obywateli i wtedy stanowią źródło prawa. Umowy takie ratyfikuje i wypowiada prezydent.

Zwyczaj jako źródło prawa – powstaje w drodze długookresowego zachowywania się w określony sposób. Gdy taki zwyczaj zostanie uznany przez państwo i poparty przymusem staje się wtedy prawem zwyczajowym.

Orzecznictwo sądów a działalność prawotwórcza – w krajach anglosaskich orzeczenia sądów moją charakter wiążących precedensów i są podstawą rozstrzygania analogicznych spraw. U nas sądy jedynie stosują prawo, nie tworzą go. 

30. Ogłaszanie aktów prawnych 

1. Dziennik Ustaw (warunek obowiązywania): wszystkie ustawy, wszystkie rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe, oraz wszystkie akty normatywne przewidziane ustawą
2. Monitor Polski (nie jest warunkiem obowiązywania): niektóre uchwały, niektóre zarządzenia, niektóre instrukcje, okólniki i obwieszczenia, inne akty nienormatywne
3. Dzienniki urzędowe poszczególnych ministrów i urzędów centralnych (publikacja nie jest obligatoryjna)
4. wojewódzkie dzienniki urzędowe

vacatio legis – okres pomiędzy opublikowaniem aktu normatywnego a jego wejściem w życie (najczęściej 14 dni). 

31. Zmiany aktów prawnych 

Zmiany dokonuje zazwyczaj ten organ, który ustawę wydał.

Jeżeli zmiana jest niepełna, nosi nazwę nowelizacji. Nowe przepisy to nowele.

Po nowelizacji, jednolity tekst ustawy umieszczany jest w Dz.U. w postaci obwieszczenia. 

32. Kodeks 

Powołuje się komisję kodyfikacyjną by stworzyła nowy, kompleksowy, wewnętrznie niesprzeczny, oparty na wspólnych ogólnych zasadach akt prawny dotyczący gałęzi prawa. Tworzy ona kodeks w procesie kodyfikacji.

Inkorporacja – w przeciwieństwie do kodyfikacji, polega na zbieraniu juz istniejących norm prawnych i systematyzowaniu ich. 

33. System prawa 

System prawa to całokształt obowiązujących w państwie norm prawnych, usystematyzowanych wedle przyjętych kryteriów. U nas podział prawa jest przede wszystkim na gałęzie.

Podstawowy podział (zaproponowany w II w n.e. przez rzymskiego Ulpiana):

1. prawo prywatne – służy ochronie interesów poszczególnych obywateli (albo reguluje stosunki między państwem a obywatelem, władcze).
2. 1. państwowe
   2. administracyjne
   3. karne
   4. skarbowe (finansowe)
   5. międzynarodowe
3. prawo publiczne – służy ochronie interesów państwa i społeczeństwa (albo reguluje stosunki między obywatelami, równorzędność stron).
4. 1. cywilne
   2. rodzinne
   3. handlowe
   4. międzynarodowe prawo prywatne

Każda gałąź prawa reguluje odmienny zakres stosunków, posługuje się sobie właściwymi metodami, sankcjami. 

34. Systematyzacja ustawodawstwa 

Jaką formę przybierają tworzone akty normatywne?

Np. grupowane są w kodeksy, jednak nie zawsze musi się to pokrywać z gałęziami prawa, np. na prawo karne składa się z kodeksu karnego i ustaw (np. karno-skarbowych).

Odwrotnie: np. ustawa o przedsiębiorstwach państwowych zawiera elementy prawa administracyjnego, finansowego i cywilnego.

Często wyodrębnia się przepisy dotyczące jednego tematu: np. prawo spółdzielcze, prawo budowlane. Zawierają one różne gałęzie prawa (administracyjne, cywilne, karne itp.) 

35. Prawo państwowe 

Głównym aktem prawnym z zakresu tej gałęzi jest Konstytucja.

Sejm składa się z 460 posłów, wybiera ze swego grona marszałka i wicemarszałków, którzy stanowią prezydium sejmu. Prezydium powiększone o przewodniczących klubów poselskich, to konwent seniorów.

Nietykalność poselska – nie może być aresztowany bez zgody sejmu.

Immunitet poselski – nie można prowadzić przeciw posłowi postępowania sądowego.

Senat składa się ze 100 senatorów.

Wybory na prezydenta: powszechne, równe, bezpośrednie, tajne.

Prezydent:

1. na 5 lat
2. mianuje ambasadorów
3. raty...