Psychiatryczne następstaw przemocy domowej.pdf

PRACA POGLĄDOWA

ISSN 1643–0956

Małgorzata Dąbkowska

Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Katedra i Klinika Psychiatrii w Bydgoszczy

Psychiatryczne następstwa

przemocy domowej

Psychiatric consequences of domestic violence

STRESZCZENIE

U bardzo wielu spośród pacjentek z zaburzeniami psy-

chicznymi stwierdza się w wywiadzie doświadcze-

nia związane z przemocą fizyczną lub psychiczną

w swoich rodzinach. Stres może prowadzić do zmian

w systemie neurotransmiterów, w osi podwzgórzo-

wo-przysadkowo-nadnerczowej, do zmian struktu-

ralnych mózgu. Wielopłaszczyznowe zmiany neuro-

biologiczne spowodowane traumatycznymi przeży-

ciami mogą być podłożem zróżnicowania objawów

w przebiegu różnych zaburzeń psychicznych. Trau-

matyczne wydarzenia spowodowane przez przemoc

domową mogą być źródłem depresji u ofiar, PTSD,

obniżenia funkcji poznawczych, objawów dysocja-

cyjnych. Przemoc w rodzinie jest jednym z czynni-

ków ryzyka zachowań samobójczych i uzależnienia

od alkoholu. Wiedza o czynnikach ryzyka i następ-

stwach przemocy w rodzinie może być pomocna

w identyfikowaniu ofiar traumatycznych doświadczeń

wśród pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.

by trauma can explain the variety of symptoms of

different disorders. Traumatic events caused by

home bullying can be a cause of depression, PTSD,

cognitive functions impairment, or dissociative

symptoms. Family violence is one of risk factors for

suicidal behavior and alcohol addiction. Knowledge

of risk factors and sequels associated with interper-

sonal violence can help clinicians identify potential

victims of assault among patients with psychiatric

disorders.

Key words: stress, domestic violence, psychiatric

sequels

Jednym z zadań lekarza jest zapobieganie cho-

robom. W wypadku patologii, jaką jest przemoc

domowa, podstawowe przeciwdziałanie jej skutkom

polega na stałym uświadamianiu społeczeństwu, że

obok nas, za zamkniętymi drzwiami domów, docho-

dzi do przemocy. Jeśli nie będziemy mieć wiedzy na

ten temat, to ofiary pozostaną samotne. Osamotnie-

nie ofiar stanowi jeden z głównych celów prześla-

dowców. Traumatyczne wydarzenia życiowe mogą

wywoływać lub zaostrzać różne zaburzenia psychicz-

ne. W retrospektywnych badaniach pacjentów z cho-

robami psychicznymi, takimi jak schizofrenia czy cho-

roby afektywne, wykazuje się zdecydowanie częst-

sze występowanie traumatycznych wydarzeń w po-

równaniu z osobami zdrowymi [1]. Około 50–60%

pacjentów oddziałów stacjonarnych i 40–60% pa-

cjentów oddziałów dziennych relacjonuje fizyczną lub

seksualną przemoc w dzieciństwie [2, 3]. Bolesne

wydarzenia mogą bezpośrednio poprzedzać wystą-

pienie objawów lub kumulować się przez dłuższy

czas. Do najpowszechniejszych traumatycznych wy-

darzeń będących doświadczeniem człowieka należą

urazy powstające w wyniku przemocy domowej.

W latach 70. XX wieku panowała sprzyjająca atmos-

fera do zajęcia się tym zjawiskiem i badania nad skut-

Słowa kluczowe: stres, przemoc domowa,

następstwa psychiatryczne

ABSTRACT

Women with psychiatric disorders were alarmingly

exposed to physical violence or psychological vio-

lence in their families. Stress can lead to changes in

neurotransmitter systems, in the hypothalamic-

-pituitary-adrenal axis, and structural changes in the

brain. Multi-planar neurobiological changes caused

Adres do korespondencji: dr med. Małgorzata Dąbkowska

Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

Katedra i Klinika Psychiatrii w Bydgoszczy

ul. Kurpińskiego 19, 85–096 Bydgoszcz

tel.: (052) 585 42 61,

e-mail: gosiadabkowska@yahoo.com

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005; 3 (5): 103–108

www.psychiatria.med.pl

103

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 3

kami przemocy znajdowały się w centrum uwagi

wielu psychologów, psychiatrów i socjologów.

W tych latach Burgess i Holmstrom opisały „syndrom

traumy gwałtu”, ukazując jego konsekwencje dla

ofiary [4]. Powstało wiele prac na temat przemocy

wobec dzieci i kobiet w rodzinie [5, 6]. Według sza-

cunkowych danych, co 6. kobieta na świecie cierpi

z powodu przemocy w rodzinie. W niektórych kra-

jach przeciętnie ponad 2 na 3 kobiety zostały skrzyw-

dzone przez swojego męża, partnera czy chłopaka

— tak wynika z badania przeprowadzonego w 10 kra-

jach przez Światową Organizację Zdrowia (WHO,

World Health Organization ). Kobiety, które doznały

krzywd fizycznych czy seksualnych, uzyskują wyższe

wyniki w testach oceniających somatyzację, depre-

sję, niepokój i lęk. Częściej mogą wykazywać skłon-

ności do samookaleczeń czy samobójstw [7]. Defi-

niując zjawisko przemocy w rodzinie, można okre-

ślić, że jest to zamierzone i wykorzystujące przewa-

gę sił działanie przeciw członkowi rodziny, narusza-

jące prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie

oraz straty. Charakteryzując przemoc w rodzinie,

należy podkreślić jej ważną cechę, jaką stanowi in-

tencjonalność. Zawsze jest ona zamierzonym dzia-

łaniem sprawcy i ma na celu kontrolowanie oraz pod-

porządkowanie ofiary. Siły między ofiarą a sprawcą

są najczęściej rozłożone nierównomiernie, zaznacza

się przewaga prześladowcy. W trakcie przemocy zo-

stają naruszone prawa i dobra osobiste ofiary. Wy-

darzenia związane z przemocą w domu powodują

głębokie cierpienia. Ból ofiar jest tym większy, im

bliższą osobą jest sprawca przemocy. W wypadku

dzieci rodzaj doznanej krzywdy wpływa na później-

sze zachowania ofiar. Uważa się, że fizyczna prze-

moc sprzyja późniejszym zachowaniom agresywnym,

a wykorzystywanie seksualne zachowaniom lękowym

[8]. Dla dziecka szczególnie traumatycznym rodza-

jem przemocy jest bycie świadkiem agresji w domu

w stosunku do osoby najbliższej dziecku. Najczęściej

dotyczy to przemocy skierowanej do matki dziecka

ze strony konkubenta [9]. Wszelkie znaczące nega-

tywne zdarzenia wywołujące stres sprzyjają różno-

rodnym zaburzeniom emocjonalnym, kształtują nie-

prawidłową reaktywność afektywną i modelują nie-

prawidłowe style radzenia sobie, co może sprzy-

jać uzależnieniom [10, 11]. Przemoc domowa doty-

czy głównie kobiet. U bardzo wielu kobiet, które

doznały traumatycznych doświadczeń, stwierdza się

poważne choroby psychiczne [1]. W wielu badaniach

przeprowadzonych w różnych krajach potwierdzo-

no negatywny wpływ traumatycznych doświadczeń

na zdrowie psychiczne. Przykre przeżycia należą do

czynników ryzyka depresji [12]. W badaniach obej-

mujących duże grupy kobiet stwierdzono, że ryzyko

depresji u kobiet, które doznały przemocy, jest bar-

dzo wysokie [13]. Wyniki badań wskazują większy

wpływ przemocy na zdrowie psychiczne niż fizyczne

u wykorzystywanych kobiet [14]. Traumatyzacja

w wyniku przemocy domowej wyróżnia się powta-

rzalnością zdarzeń urazowych. Ofiara ma przedłu-

żony kontakt z prześladowcą. Pozostaje w sytuacji

podobnej do niewoli, mimo braku materialnego

muru więziennego. Ograniczenia ekonomiczne, spo-

łeczne, psychologiczne i prawne mogą tworzyć rów-

nie trudny mur do pokonania. Sytuacja psychologicz-

na jest szczególnie trudna, ponieważ prześladowca

staje się najpotężniejszą osobą w życiu ofiary.

Epidemiologia przemocy

Przemoc w rodzinie i wykorzystywanie seksualne

są, niestety, zjawiskami powszechnymi. W losowej pró-

bie prawie 1/4 kobiet miała traumatyczne doświad-

czenie związane z gwałtem, a co 3. kobieta opowiada-

ła o molestowaniu seksualnym w dzieciństwie [15].

W badaniach amerykańskich wykazano, że 22%

kobiet i 7% mężczyzn pada ofiarą agresji swojego

partnera w ciągu życia. Sprawcami przemocy są naj-

częściej osoby bliskie. Około 64% gwałtów i napaści

seksualnych spotyka kobiety ze strony znanych im

mężczyzn. Do przemocy dochodzi we wszystkich

grupach społecznych. Ryzyko doznania poważnego

urazu jest większe, gdy agresorem jest partner. We-

dług opublikowanych danych WHO aż 20–50% ko-

biet informuje, że były ofiarami partnera.

Etiologia przemocy domowej

Jedną z powszechniejszych teorii tłumaczących

zjawisko przemocy domowej jest teoria społeczno-

-kulturowa, która wskazuje na niższy status kobiet

w niektórych społeczeństwach, patriarchalne stosun-

ki społeczne, prywatność rodziny. Inna teoria, psy-

chologiczna, skupia się na uwarunkowaniach ze stro-

ny sprawcy przemocy, takich jak nieprawidłowe cechy

osobowości, do których należą: niska samoocena,

zależność, zaborczość, mała odporność na stres.

Istotnym mechanizmem przenoszenia nieprawidło-

wych relacji rodzinnych może być modelowanie, czyli

przejmowanie wzorca nieprawidłowych zachowań

w rodzinie patologicznej. Występowaniu przemocy

w rodzinach sprzyja nadużywanie substancji psycho-

aktywnych (alkoholu) poprzez zwiększenie agresji

i obniżenie kontroli pod ich wpływem.

104

www.psychiatria.med.pl

Małgorzata Dąbkowska, Psychiatryczne następstwa przemocy domowej

Dlaczego ofiary pozostają

przy prześladowcy?

Zjawisko przemocy w rodzinie przeważnie jest

procesem trwającym przez wiele lat. Ofiary mają

trudności emocjonalne utrudniające im zerwanie

z bliską osobą, jaką najczęściej jest sprawca. Kobiety

podejmują wielokrotne próby ratowania swojego

związku. W wielu społeczeństwach przyczyną trwa-

nia status quo jest brak samodzielności finansowej

kobiet. Usamodzielnienie jest utrudniane także przez

zachowania sprawcy polegające na stałej kontroli

kwestii finansowych, relacji społecznych i rodzinnych.

W wielu środowiskach odejście kobiety kulturowo

postrzegane jest jako hańba. Status społeczny sa-

motnych kobiet nadal może być niższy. Wiele ofiar

kieruje się strachem przed zemstą. Aż 40% mówi

o nasileniu przemocy już po rozstaniu. W szczegól-

nie trudnej sytuacji znajdują się osoby, które miały

traumatyczne przeżycia we własnej rodzinie genera-

cyjnej. Osoby maltretowane w dzieciństwie mają trud-

ności w relacjach społecznych, w nawiązywaniu bli-

skich związków, nadmiernie reagują na potrzeby in-

nych i mają skłonność do popadania w rolę ofiary [16].

stresu [17]. W momencie zdarzenia stresującego

może wystąpić ostra reakcja na stres (F43.1). Zgod-

nie z klasyfikacją ICD-10 jest to przemijające zabu-

rzenie o znacznym nasileniu, które rozwija się jako

reakcja na wyjątkowy stres fizyczny lub psychiczny

u osoby nieprzejawiającej wcześniej żadnego zabu-

rzenia psychicznego, ustępujące zazwyczaj w ciągu

godzin lub dni. Stresorem może być druzgocące prze-

życie pociągające za sobą poważne zagrożenie dla

bezpieczeństwa lub fizycznej nienaruszalności danej

osoby lub jej bliskiej. W wypadku przemocy w rodzi-

nie może to być gwałtowne zachowanie sprawcy,

które ofiara odbiera jako zagrożenie dla jej życia lub

innych członków rodziny. Ryzyko wystąpienia tego

zaburzenia wzrasta, gdy obecne są czynniki sprzyja-

jące, takie jak: wyczerpanie fizyczne, czynniki orga-

niczne (np. starszy wiek), nadmierna wrażliwość jed-

nostki czy gorsza umiejętność radzenia sobie. Obja-

wy są bardzo zróżnicowane. Może wystąpić począt-

kowy stan oszołomienia z zawężeniem pola świado-

mości i zawężeniem uwagi, niemożność rozumienia

bodźców i zaburzenia orientacji. Ofiara nie potrafi

potem zrelacjonować dokładnie wydarzenia. Może

nastąpić częściowa lub całkowita niepamięć (amne-

zja) całego epizodu. U niektórych osób może dojść

do reakcji zamierania, a u niektórych do pobudzenia

i nadmiernej aktywności (reakcja ucieczki lub fugi).

U osoby takiej w momencie przestrachu występują

autonomiczne objawy panicznego lęku (przyspieszo-

na akcja serca, pocenie się, zaczerwienienie). Objawy

pojawiają się zazwyczaj w ciągu kilku minut po za-

działaniu stresowego bodźca czy wydarzenia i zani-

kają w ciągu 2–3 dni (często w okresie kilku godzin).

Początkowo w trakcie zmiany relacji z partne-

rem, gdy rzeczywistość różni się od oczekiwań zwią-

zanych z partnerem, u ofiary mogą się pojawiać za-

burzenia adaptacyjne (F43.3). Zaburzenia te są wy-

nikiem sytuacji, które nie przekraczają granic zwy-

kłego ludzkiego doświadczenia, ale stanowią duże

i ważne zmiany w życiu, modyfikują plany życiowe

lub w znacznym stopniu zmieniają otoczenie spo-

łeczne. Jest to stan distresu i zaburzeń emocjonal-

nych, będący zwykle przeszkodą w społecznym funk-

cjonowaniu i działaniu, pojawiający się w okresie ada-

ptacji do istotnych zmian życiowych lub do następstw

stresującego wydarzenia życiowego, jakim może być

zmiana relacji z bliską osobą. Nieprawidłowe zacho-

wanie partnera może być czynnikiem stresującym

i doprowadzającym do zaburzeń adaptacyjnych,

szczególnie gdy ich mechanizm jest zaskakujący dla

partnera i pozostaje w konflikcie z własną wizją

małżeństwa i hierarchii wartości oraz pozbawia opar-

Konsekwencje przemocy

Skutki przemocy są widoczne w kilku obsza-

rach. Do medycznych konsekwencji należą: fizyczne

urazy, zagrożenie niepożądaną ciążą, zakażenia,

przewlekłe zespoły bólowe, trwałe kalectwa fizycz-

ne oraz zaburzenia psychiczne. Zmienia się także

sposób funkcjonowania ofiar. Zmiany behawioralne

polegają na korzystaniu z pomocy społecznej, nad-

używaniu alkoholu lub narkotyków, podejmowaniu

prób samobójczych. Konsekwencje psychologiczne

to niska samoocena ofiar, poczucie wstydu, winy,

brak nadziei. Szczególnie negatywny jest wpływ prze-

mocy na dzieci, które są jej świadkami i ofiarami

i które mogą doznać urazów fizycznych. U tych dzieci

stwierdza się pogorszenie wyników w nauce, mo-

czenie nocne, agresję wobec otoczenia, samouszko-

dzenia. Pojawiają się nieprawidłowe zachowania, jak

na przykład kradzieże. Następuje pogorszenie zdro-

wia psychicznego w postaci depresji, lęku czy poja-

wiających się dolegliwości fizycznych, których źró-

dłem jest stres psychologiczny.

Konsekwencje psychiatryczne

Konsekwencje psychiatryczne traumatycznych

doświadczeń w wyniku przemocy w rodzinie mogą

być takie jak w wyniku każdego innego znaczącego

www.psychiatria.med.pl

105

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 3

cia. Wśród objawów należy wymienić przede wszyst-

kim: obniżenie nastroju, poczucie bezradności, na-

pięcie emocjonalne, przygnębienie, lęk, niekiedy tak-

że zaburzenia zachowania. Objawy w znacznym stop-

niu utrudniają lub uniemożliwiają prawidłowe peł-

nienie funkcji społecznych, a nawet wykonywanie

codziennych czynności. Indywidualne predyspozycje

lub wrażliwość odgrywają tu większą rolę w kształ-

towaniu ryzyka wystąpienia i charakteru objawów

niż w przypadku innych zaburzeń należących do ka-

tegorii związanych ze stresem (F43).

Ofiary przemocy domowej mogą doświadczyć

urazu, który spełniał kryteria wymagane w przypad-

ku rozpoznania zespołu stresu pourazowego (PTSD

[ post-traumatic stress disorder ] — F43.2), czyli jeśli

osoba doświadczyła, była świadkiem lub została

skonfrontowana ze śmiercią lub zagrożeniem śmier-

cią, względnie z poważnym zranieniem fizycznym lub

naruszeniem fizycznej integralności siebie lub innych.

W wyniku takiego zdarzenia reakcja osoby obejmu-

je intensywny strach, bezradność lub przerażenie.

Zdarzenie urazowe jest w sposób uporczywy prze-

żywane ponownie poprzez: uporczywe i natrętne

wspomnienia dotyczące danego zdarzenia, obejmu-

jące wyobrażenia, myśli i spostrzeganie; powracają-

ce sny o przykrej treści dotyczące zdarzenia; fizycz-

ne bądź psychiczne odczuwanie jak gdyby trauma-

tyczne zdarzenie powracało (obejmuje poczucie po-

nownego doświadczania, iluzje, halucynacje i epi-

zody reminiscencji dysocjacyjnych/obsesyjnych); in-

tensywny distres psychologiczny wskutek ekspozycji

na jakiś czynnik, który wewnętrznie lub zewnętrznie

symbolizuje albo przypomina jakiś aspekt zdarzenia

urazowego; fizjologiczną reaktywność przy ekspo-

zycji na wewnętrzne i zewnętrzne wpływy symboli-

zujące lub przypominające jakiś aspekt zdarzenia

urazowego. Następuje zmiana zachowania i wrażli-

wości u osób, które cierpią z powodu PTSD. Osoby

te starannie unikają bodźców związanych z urazem.

Następują próby unikania myśli, uczuć i rozmów

związanych z urazem; próby unikania aktywności,

miejsc i ludzi wywołujących wspomnienie urazu; nie-

możność przypomnienia sobie ważnych aspektów

urazu. Ważne zmiany to obniżenie ogólnej wrażli-

wości i anestezja emocjonalna, która przejawia się

ograniczeniem zainteresowań lub aktywności, po-

czuciem odrzucenia przez innych, utratą zaufania do

ludzi. Osoba taka ma zawężone odczuwanie afektu

(np. niemożność przeżywania miłości) i poczucie bra-

ku perspektyw na przyszłość. W wyniku znaczącego

stresu w PTSD zmienia się reaktywność i pojawiają

się uporczywe objawy nadmiernej pobudliwości

w postaci trudności w zasypianiu i/lub pozostawaniu

we śnie. Pojawia się drażliwość lub wybuchy gnie-

wu, nadmierna czujność oraz wyolbrzymiona reak-

cja na bodziec. Funkcje poznawcze mogą być obni-

żone z powodu trudności w koncentracji. Ofiara

może gorzej wykonywać swoją pracę, u dzieci stwier-

dza się gorsze wyniki w nauce.

Poważny uraz dotyka 1/3 ludzi, a 10–20% z nich

cierpi później na PTSD [18]. Obserwuje się różnice

płci w częstości zachorowania na PTSD [19]. Kobiety

reagują na stresor zespołem stresu pourazowego

częściej (18%) niż mężczyźni (10%). Czynnikami pre-

dysponującymi do rozwoju PTSD w następstwie do-

znanego urazu są: obecność wcześniejszego urazu

w dzieciństwie, zaburzenia osobowości, genetyczna

podatność na choroby psychiczne, nieadekwatny

system wspierający, niekorzystny system wewnętrz-

nej kontroli, długotrwałe obciążenie psychiczne,

nadużywanie alkoholu [20]. W wyniku istotnego

przeżycia traumatycznego u osób z PTSD stwierdza

się zmiany czynnościowe mózgu oraz zmiany anato-

miczne, takie jak obumieranie neuronów w hipokam-

pie i zmniejszenie jego objętości w badaniu rezo-

nansem magnetycznym, na przykład u osób mole-

stowanych seksualnie. Wystąpieniu objawowego

PTSD towarzyszą inne zaburzenia, w tym w 47,9%

depresja [21]. U 78% kobiet cierpiących na dużą

depresję i PTSD początek dużej depresji nastąpił po

zaistnieniu PTSD [22]. U dużego odsetka ofiar po-

wtarzające się traumatyczne przeżycia, od których

we własnym domu ofiara nie może się uwolnić, pro-

wadzą do choroby psychicznej, jaką jest depresja.

Osoby z traumatycznymi życiowymi doświadczenia-

mi są o wiele bardziej podatne na ryzyko dużej de-

presji. Na podstawowe objawy epizodu depresyjne-

go według klasyfikacji ICD-10 ( International Classifi-

cation of Disorders, tenth revision ) składają się: ob-

niżenie nastroju (przez większość dnia i codziennie),

utrata zainteresowań i/lub odczuwania radości, spadek

energii, nadmierne zmęczenie. Dodatkowo u osoby

cierpiącej na depresję mogą występować: utrata

wiary w siebie i obniżone poczucie własnej warto-

ści, poczucie winy, myśli o śmierci i samobójstwie,

problemy z pamięcią i koncentracją uwagi, spowol-

nienie lub niepokój oraz zaburzenia życia popędo-

wego. Osoby takie wymagają nie tylko wsparcia psy-

chicznego czy psychoterapii, ale także konsekwent-

nej farmakoterapii.

U niektórych ofiar przemocy domowej w wyni-

ku stałej deprecjacji przez prześladowcę, niemożno-

ści zmiany swojego położenia, konieczności ukrywa-

nia trudnej sytuacji osobistej może się pojawić fobia

społeczna (F40). Kryteria kwalifikacyjne fobii społecz-

nej według ICD-10 podkreślają zależność objawów

106

www.psychiatria.med.pl

Małgorzata Dąbkowska, Psychiatryczne następstwa przemocy domowej

od sytuacji ekspozycji społecznej. U osób z lękiem

społecznym dominuje istotna obawa przed oceną

przez inne osoby i/lub kompromitującym zachowa-

niem, upokorzeniem. Osoby te unikają sytuacji,

w których mogą zwrócić na siebie uwagę. Lęk wy-

stępuje wyłącznie lub niemal wyłącznie w sytuacjach

ekspozycji społecznej lub towarzyszy wyobrażaniu

sobie takich sytuacji. Kontaktom z otoczeniem mogą

towarzyszyć: zaczerwienienie się, drżenie, nudności

i obawa przed wymiotami, potrzeba natychmiasto-

wego oddania moczu/stolca, co dodatkowo peszy

daną osobę. Pacjent zdaje sobie sprawę, że objawy

są nienaturalne i wyolbrzymione. Funkcjonowanie

społeczne jest podporządkowane unikaniu sytuacji

prowokujących objawy lękowe. Wymienione obja-

wy są pierwotnym, a nie wtórnym przejawem lęku

w stosunku do myśli. Konsekwencjami fobii społecz-

nej mogą być istotny stopień upośledzenia funkcjo-

nowania chorego i znaczne upośledzenie jakości

życia, a także znaczące ograniczenia w rozwoju ka-

riery życiowej. Dzieci z lękiem społecznym mają niską

samoocenę, częściej oceniają wydarzenia jako stre-

sujące, więcej wydarzeń uważają za stresogenne, go-

rzej radzą sobie w sytuacji stresu, mają ubogie kon-

takty z rówieśnikami.

Ofiary przemocy wykazują skłonność do zabu-

rzeń somatyzacyjnych (F45 wg klasyfikacji ICD-10).

Osoba cierpiąca na zaburzenia somatyzacyjne skar-

ży się na różne dolegliwości somatyczne, które budzą

jej niepokój i prowadzą do szukania pomocy u roz-

maitych lekarzy. Charakterystyczne jest, iż dolegli-

wości te mają zmienny charakter i z czasem mogą

przechodzić jedne w drugie. Chociaż żadne badania

nie potwierdzają podejrzenia choroby somatycznej,

osoba z tymi zaburzeniami nadal szuka pomocy le-

karza. Dolegliwości, które zgłasza, są bardzo różno-

rodne. Mogą to być: różnego rodzaju bóle (np. koń-

czyn), objawy skórne (np. świąd), objawy w klatce

piersiowej (np. kłucia), objawy w jamie brzusznej (np.

ból brzucha), objawy ze strony układu moczowo-

-płciowego (np. częste oddawanie moczu, niezwy-

kłe wrażenia z okolicy narządów płciowych). Zgła-

szane przewlekłe dolegliwości bólowe często nie

znajdują zrozumienia otoczenia i służby zdrowia.

Urazy psychiczne doznane przez ofiary przemo-

cy domowej sprzyjają także objawom dysocjacyjnym.

Zaburzenia dysocjacyjne (F44) mają pochodzenie

psychogenne i są ściśle związane w czasie z urazo-

wymi wydarzeniami, niemożliwymi do rozwiązania

lub zbyt trudnymi do zniesienia sytuacjami czy też

z zaburzonymi relacjami z otoczeniem, na przykład

w przebiegu przemocy domowej. Wyróżnia się na-

stępujące zaburzenia dysocjacyjne: amnezja dysocja-

cyjna, fuga dysocjacyjna, osłupienie (stupor) dyso-

cjacyjne, trans i otępienie, osobowość mnoga, przej-

ściowe zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), za-

burzenia dysocjacyjne (konwersyjne) nieokreślone.

W przypadku amnezji i fugi dysocjacyjnej c harakte-

rystyczne jest, że chory zachowuje pamięć dotyczącą

kwestii niezwiązanych bezpośrednio z jego osobą,

a nie pamięta własnych przeżyć i faktów. Czasami

objawy dysocjacyjne są tak nasilone, że mogą być

przyczyną mylnego rozpoznania schizofrenii.

Niekiedy pod wpływem traumatycznego prze-

życia może nastąpić trwała zmiana osobowości. Peł-

na nazwa tego zaburzenia „Trwała zmiana osobo-

wości po katastrofach” (F62) wskazuje na koniecz-

ność wystąpienia szczególnie silnych bodźców pod-

czas wydarzenia traumatycznego.

Zespół stresu pourazowego lub depresja po-

wstałe u ofiar przemocy w rodzinie zwiększają ryzy-

ko uzależnienia od alkoholu lub narkotyków [23].

W wypadku dzieci traumatyczne przeżycia w dzie-

ciństwie nie tylko sprzyjają uzależnieniu poprzez

wcześniejsze sięganie po alkohol, ale modyfikują też

przebieg choroby alkoholowej, wydłużając długość

okresów picia. Traumatyczne wydarzenia w dzieciń-

stwie mogą być niekorzystnym czynnikiem predys-

ponującym i rokowniczym u pacjentów uzależnio-

nych od alkoholu [24].

Należy podkreślić, że przemoc w stosunku do

kobiet wiąże się z ryzykiem podejmowania zama-

chów samobójczych przez ofiary. Szczególnie nie-

korzystny wpływ na zdrowie psychiczne mają trau-

matyczne wydarzenia w okresie dzieciństwa. Pacjenci

z zaburzeniami psychicznymi bardzo często byli

w dzieciństwie narażeni na przemoc fizyczną lub wy-

korzystanie seksualne. Według różnych autorów roz-

powszechnienie tej patologii w tej populacji osób

wynosi 45–92% [1, 25, 26]. W badaniach Lipschitza

i wsp. 61% pacjentów psychiatrycznych było w dzie-

ciństwie zaniedbywanych emocjonalnie, 37% wyko-

rzystywanych seksualnie, w stosunku do 44% stoso-

wano przemoc fizyczną, a u 52% można było stwier-

dzić nadużycia emocjonalne [27, 28].

Dotychczasowe wyniki badań nad wpływem

stresu na zdrowie psychiczne człowieka wyraźnie

wskazują na znaczące różnice we wrażliwości czy

odporności na stres u poszczególnych osób. Podat-

ność na urazy psychiczne jest efektem współdziała-

nia bardzo różnorodnych czynników i dopiero połą-

czenie tych wpływów doprowadza do ujawnienia się

zaburzeń psychicznych po doświadczeniu przeżycia

traumatycznego. Przedstawione różne konsekwencje

stresogennych zdarzeń w wyniku przemocy w rodzi-

nie skłaniają do uzmysłowienia sobie konieczności

www.psychiatria.med.pl

107

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: