Gotyk, Kębłowski.pdf

Wiek XIII – XV. Gotyk

Periodyzacja gotyku.

Sztuka gotycka zaczyna się formować na ziemiach polskich w poł. XIII w., swój rozkwit przeżywa

w XIV i XV w., a jej znacznie słabnie w ciągu pierwszej tercji XVI w. Odżywa jeszcze w różnych nurtach

ok. 1600r.

Tło historyczne.

Kościół uzyskał niezależność od władzy świeckiej. W ciągu XIII w. utworzona została gęsta sieć

kościołów parafialnych. Nastąpił również silny rozwój klasztorów miejskich – franciszkanów i

dominikanów.

Nastąpiły również zmiany w dziedzinie organizacji twórczości: obok artystów zakonnych,

katedralnych oraz dworskich pojawili się twórcy miejscy, którzy z czasem zorganizowali się w cechy.

Miasto staje się nie tylko skupiskiem nowego typu odbiorców, ale również fundatorów.

W gotyku dokonały się głębokie przemiany w sferze ideowej, mające decydujące znaczenie dla

kształtu sztuki, stawiające przed nią nowe zadania, a równocześnie formujące mentalność twórców. Wizja

świata człowieczego rzutowała na świat religii. Wyrażało się to m.in. w akcentowaniu humanistycznych

akcentów w kulcie Chrystusa i Marii oraz w rozwijaniu się tzw. tematów dewocyjnych w interpretacji

mistycznej.

Początki gotyckiej architektury.

W drugiej połowie XIII w. pojawia się struktura w pełni gotyckiej architektury, znana dotychczas

tylko w wersji cysterskiej. W dziedzinie architektury przoduje budownictwo śląskie: palatium i kaplica w

Legnicy , katedra we Wrocławiu (1244 – 1272), budowle cysterskie – Henryków i Trzebnica , a

następnie budowle franciszkańskie i dominikańskie (Wrocław, Kraków, Poznań). System halowy pojawia

się w II poł. XIII w. Występuje on w wersji dwunawowej (Ziębice, Toruń – franciszkanie) oraz trzynawowej

(kościół św. Jana w Toruniu, kościół Mariacki w Krakowie). Refleksem klasycznego gotyku jest kaplica

św. Jadwigi w Trzebnicy . Na terenie państwa krzyżackiego powstają pierwsze regularne zamki.

W latach 1370 – 1400 w zakresie architektury kształtuje się nowa koncepcja oparta na integracji,

operowaniu iluzją przestrzenną i światłem, z położeniem nacisku na formę dekoracyjną, a nie na

konstrukcję. Nowa koncepcja przestrzeni formuje się w kręgu działalności Henryka z Braniewa (np.

prezbiterium kościoła św. Jakuba w Szczecinie , ok. 1375 – 1387). Wyraża się ona we wprowadzeniu

przypór do wnętrza oraz w ozdobieniu zewnętrznych lizen bogatą dekoracją z glazurowanej cegły.

Podobne tendencje reprezentuje pałac Wielkiego Mistrza w Malborku .

W nawiązaniu do architektury parlerowskiej powstał kościół św. Jakuba w Nysie (do 1430) –

działo Piotra z Ząbkowic. W latach 1391 – 1399 powstaje ratusz staromiejski w Toruniu z dekoracyjną

wieżą typu flamandzkiego. Zostaje również wzniesiony ratusz w Gdańsku (ok.1379).

Wielkopolska korzystała przede wszystkim z osiągnięć architektury nadbałtyckiej, co ujawniło się

w wydłużonych halach o dość szerokich nawach bocznych i żaglowych sklepieniach z bogatą siatką

żeber. Recepcją hali warmińskiej stanowiła późniejsza hala bydgoska.

Dla środowiska gdańskiego znaczenie miała rozbudowa kościoła Mariackiego (do 1502):

ostatecznie postała ogromna hala o trójnawowym chórze i takim transeptem, z międzyszkarpowymi

kaplicami. Rozwija się tutaj także budownictwo komunalne: powstaje Dwór Artusa (1476 – 1481) oraz

siedziba Bractwa św. Jerzego, przebudowano również ratusz.

W XV w. rozwija się architektura murowana na Mazowszu.

Początki rzeźby gotyckiej.

W II poł. XIII w. kształtuje się nowy typ programu figuralnego – w nawiązaniu do programów

katedralnych – o tematyce głównie mariologicznej i eschatologicznej. Pojawia się nowy typ gotyckiego

obrazowania, w którym obok symbolu i konwencji pojawia się obraz – odpowiednik rzeczywistości.

Rozwój rzeźby odbywał się w powiązaniu ze środowiskiem saksońskim i heskim. Rzeźba

architektoniczna wykazuje tendencje do wczesnego naturalizmu (Trzebnica, Wrocław – katedra). Łączą

one naturalizm z ekspresyjnym dramatyzmem. Madonna Łokietkowa z Wiślicy (ok.1280) związana jest

ze sztuką kręgu rycerskiego, podobnie jak posąg księżnej Salomei Głogowskiej (ok. 1290) i posąg

nagrobny Henryka IV z Wrocławia (ok. 1300). Powstają pierwsze obszerne programy rzeźbiarskie: w

Złotoryi, Kwidzynie, Malborku.

Kamienna rzeźba architektoniczna rozwija się równolegle z architekturą. Programy realizowane

są głównie na wspornikach i zwornikach, jak np. w katedrze wrocławskiej i krakowskiej. W państwie

krzyżackim pojawiła się tematyka rycerska (np . refektarz malborski ok. 1330), a także bogata dekoracja

na portalach ( kaplica malborska ). Rzeźby statuaryczne pojawiają się wyjątkowo przy portalach i we

wnętrzu.

Rozwija się rzeźba kultowa, np. krucyfiks z kamienia Pomorskiego czy z kościoła św.

Marcina we Wrocławiu z I ćw. XIV w. Jako materiał rzeźbiarski rozpowszechnia się drewno. Z czasem w

rzeźbach tych pojawia się interpretacja mistyczna. Znany od początku XIV w. temat Piety uzyskuje

monumentalną formę w Piecie z Lubiąża (1360). Kult Marii wyraża się w wielkiej liczbie powstających

figur Madonn, ewoluujących od konwencji linearnej ku plastycznej, a następnie plastyczno –

przestrzennej.

W dziedzinie nagrobków W początkach XIV w. trwają jeszcze tradycje klasyki rycerskiej (figury

Henryka IV wrocławskiego czy Bolka I świdnickiego ). W drugiej ćwierci XIV w. panuje tzw. styl

linearny ( Bolko i Jutta w Henrykowie , para rycerska we Lwówku , nagrobek Łokietka w Krakowie i

Bolesława Chrobrego w Poznaniu ). Ok. 1350 r. następuje odrodzenie wartości plastycznych ( nagrobek

Bolka III legnickiego ). Pomniki te poza tematami eschatologicznymi zawierały często również treści

polityczne.

W latach 1370 – 1400 w rzeźbie egzystują obok siebie trzy nurty: nurt Madonn na lwie, dworski

nurt parlerowski i tzw. styl piękny. W kręgu Madonn na lwach powstawały Madonny w wersji siedzącej lub

stojącej na lwie. Powstawały również w tym kręgu ołtarze szafiaste związane z państwem zakonnym.

Główne ich tematy stanowiły Madonna z Dzieciątkiem, Płaszcz Opiekuńczy i Tron Łaski. Śląsk znajduje

się od 1380 r. pod wpływem nurtu parlerowskiego. Dotyczy to równocześnie rzeźby architektonicznej, jak i

nagrobnej. Nagrobek Kazimierza Wielkiego w Krakowie wiąże się w „dworskim stylem” środowiska

wiedeńskiego. W końcu XV w. zaczyna dominować tzw. styl międzynarodowy, zwłaszcza na Pomorzu i na

Śląsku. Ze środowiskiem pomorskim wiąże się Piękna Madonna z Torunia czy Madonna Dobrej

Nadziei . Krąg ten charakteryzuje rozbudowanie warstwy treści emocjonalnych, wnikliwe studium natury z

równoczesną idealizacją. Środowisko śląskie reprezentują: Piękna Madonna wrocławska z kościoła św.

Elżbiety i zespół Piet. Na terenie Małopolski związane z tym nurtem są Madonny z kościoła św. Mikołaja

w Krakowie (1420 – 1430) i z Kazimierza Dolnego (ok. 1420), a w Wielkopolsce – Piety z Wągrowca czy

krucyfiks z Szamotuł.

Nurt realistyczny reprezentują nieliczne dzieła: krucyfiks z Pasji w kaplicy 11 tysięcy dziewic w

kościele Mariackim w Gdańsku (pocz. XV w.) czy Chrystus Boleściwy z fary poznańskiej .

Początki malarstwa gotyckiego.

Początki malarstwa gotyckiego związane były z iluminacjami kodeksów, w znacznej części

importowanych. Malarstwo ścienne, poza nielicznymi wyjątkami, i tablicowe pojawia się dopiero w II poł.

XIV w. Decydujące znaczenie mają powiązania z Czechami. Madonna Kłodzka czy Św. Trójca ze

Świerzawy (ok. 1360) wiążą się z czeskim italianizmem Mistrza z Wyższego Brodu, a niepołomickie

freski , ukazujące legendę o św. Cecylii (ok. 1370 – 1375) – z działającym na Węgrzech i w Czechach

Tommaso da Madena. Z wpływem twórczości Mistrza Teodoryka łączone są monumentalne malowidła w

Małujowicach (po 1365).

Ciekawy jest zespół miniatur z Żywota św. Jadwigi (1353), związany z Czechami. Na przełomie

XIV i XV w. duże znaczenie ma dworska interpretacja narracyjnych i prezentacyjnych scen religijnych. W

Małopolsce podobna tendencja rysuje się w pierwszych dziełach tablicowych, związanych ściśle ze stylem

międzynarodowym.

W kręgu fundacji Władysława Jagiełły tworzy się enklawa malarstwa bizantyńsko – ruskiego, jako

wyraz osobistych upodobań króla (Kębłowski): przykładem tego są malowidła w Krakowie – na zamku i

w kaplicy św. Krzyża w katedrze .

W wieku XV kształtuje się w malarstwie krakowskim tzw. modus humilis , wywodzący się ze stylu

międzynarodowego, ale opanowany przez schemat i wykazujący uproszczenie w ikonografii,

przeznaczony dla szerokiego kręgu odbiorców.

Na Śląsku ołtarz św. Barbary (1447) i jego krąg stanowią precedens dla tendencji realistycznych.

W XVI w. decydujące znaczenie na tym obszarze mają wpływy Niderlandów oraz działalność artystów

niemieckich. Z tymi miejscami artystycznie związany był również Gdańsk. Na Śląsku ołtarz malowany

zostanie wyparty przez ołtarz rzeźbiony w postaci tryptyku.

W Małopolsce Ołtarz Dominikański (ok. 1460) przynosi pierwszy przełom w schematach „szkoły

krakowsko – sądeckiej”. Dalsze dzieła zmierzają w kierunku naturalizmu. Malarski ołtarz dominuje na tym

obszarze.

Miasto gotyckie.

Formujące się w okresie gotyku murowane miasto posiadało budowle komunalne, handlowe,

kościelne, obronne, a w pewnej mierze także mieszkalne. Przyczynami rozwoju miast są m.in.

intensyfikacja gospodarki związana ze wzmożoną produkcją rzemieślniczą, nasilenie się wymiany

handlowej, rosząca ilość ludności wykonującej „miejskie” zajęcia.

Model miasta gotyckiego ukształtował się w Europie Środkowej w bezpośrednim sąsiedztwie

Polski. Było to ok. 1188 r. w Magdeburgu, gdzie skodyfikowano prawo lokacyjne. Stosowano różne

odmiany prawa miejskiego: przywilej lokacyjny z Chełmna z 1232 r. stał się wzorem dal miast państwa

krzyżackiego, na Pomorzu Zachodnim stosowano prawa magdeburskie, a w Gdańsku – lubeckie.

Miasto lokowano zwykle na miejscu istniejących już osad i targów. Wyjątkowo tylko powstawały

miasta na tzw. surowym korzeniu, jak np. w państwie krzyżackim. Dawny układ osady i wcześniej

powstałych elementów architektonicznych miał wpływ na kształt nowego planu miasta. Miasta zakładane

na terenie Polski odznaczały się wyjątkowo regularnym układem geometrycznym planu. Modelowy plan

polegał na wytyczaniu regularnej szachownicy ulic, ujmujących zwarte bloki zabudowy, rozmieszone przy

centralnym placu targowym – rynku. W dużych miastach pojawiły się mniejsze rynki pomocnicze – np.

„solne”, „wodne”. Z głównego rynku wychodziły zwykle po dwie ulice z każdego naroża. Miasto posiadało

z reguły kościół parafialny, dla którego, wraz z cmentarzem, wyznaczano zwykle teren w bezpośrednim

sąsiedztwie rynku. Kościoły stanowiły najważniejsze i najwcześniej rozwinięte dominanty architektoniczne

miasta. Ważną rolę odgrywały w miastach świątynie franciszkańskie. Działalność tego zakonu spełniała

funkcje charytatywne: opiekę nad chorymi, kalekami, biednymi. Zasadniczy model budownictwa

miejskiego uformował się w XIV w. Początkowo domy były drewniane, parterowe, szczytem zwrócone do

rynku lub ulicy. W środku mieściły przejazd, izbę mieszkalną i kuchnię. Z czasem rosły w głąb i w górę.

Parter zajmował kantor kupiecki lub warsztat, lokowane w wielkiej sieni i w świetlicy od podwórza,

natomiast wnętrza mieszkalne znajdowały się na piętrze.

Miasto było również ośrodkiem władzy. Miasta zakładali przede wszystkim książęta, król, rzadziej

biskupi i możnowładcy, a na terenie państwa krzyżackiego – zakon. Dążeniem miast było uzyskanie

pełnego samorządu. Rozbudowywano jego instytucje i siedziby – ratusze. Ich zaczątkiem były siedziby

wójta. Ratusze zwykle przyjmowały kształt budowli wieżowej, która mogła pełnić funkcje strażnicze,

obronne i więzienne. Dopiero z czasem powstawały ratusze jako siedziby samorządu miejskiego, dla

posiedzeń sądu i ławników.

Miasto otaczał system urządzeń obronnych, które początkowo składały się z wałów ziemnych

otoczonych fosą, poprzez którą przeprowadzano mosty. Z czasem wały zastąpiono murami,

wzbogacanymi o wieże i basteje.

Zamki.

W okresie gotyku formują się zamki królewskie jako w pełni zaplanowany system obronny. Z

fundacji królewskiej wznosi się m.in. zamek wawelski – tzw. Wieżę Łokietkową (po 1306) oraz palatium

o charakterze wieżowym – tzw. Kurzą Stopę . W państwie krzyżackim powstaje sieć zamków,

budowanych wg jednolitego regularnego planu, podyktowanej potrzebą obrony zewnętrznej i wewnętrznej.

Na ich czele wymienić należy Malbork ( Zamek Wysoki – koniec XIII w., oraz Średni – 1318 - 1324).

Początki gotyku na ziemiach polskich.

W XIII w. pojawiają się pierwsze dzieła gotyckiej architektury na Śląsku i w Małopolsce, ale pełna

gotyzacja architektury monumentalnej w Polsce przypada na okres po 1300 r. Postawały regionalne

szkoły w architekturze polskiej, zwłaszcza na Śląsku i w Małopolsce. Wznoszone na tym obszarze katedry

miał ogromny wpływ na powstawanie tych odrębności.

Gotyckie katedry w Polsce.

W XIV w. powstają pierwsze katedry zrealizowane pod wpływem architektury gotyckiej. Są to:

korpus katedry wrocławskiej (I poł. XIV w.), katedra krakowski (1320 – 1346 – 1364), gnieźnieńska (od

1342), poznańska (po 1346), a ponadto we Fromborku (1329 – 1388) i Chełmży. Powstałe w XIII w.

katedry romańskie pozostały w stanie niemal niezmienionym.

Powstały w latach 1244 – 1272 chór nawiązywał do architektury cysterskiej, wprowadzając

jednocześnie nowa, gotycką i naturalistyczną, interpretacje symbolicznej narracyjnej rzeźby

architektonicznej. Dopiero w I ćw. XIV w. podjęto budowę korpusu nawowego katedry. Zrezygnowano z

transeptu. Brak jest również szkieletowego wyodrębnienia systemu konstrukcyjnego. Dla podkreślania

płaszczyzn w nawie głównej wprowadzono, na wzór architektury włoskiej, baldachimowy fryz odcinający

poziom arkad międzynawowych od strefy okiennej i akcentujący horyzontalność kompozycji ściany, co

podkreślało korytarzowy charakter wnętrza. Fasada zachodnia wyła dwuwieżowa.

W wystroju rzeźbiarskim uwagę zwracają romanizujące postaci lwów strzegących portalu,

przedstawienia świętych na zwornikach oraz biskupa – fundatora i architekta.

Katedra wrocławska była dziełem biskupim. Charakter fundacji akcentowany był wielokrotnie: przez

przedstawienie fundator w korpusie nawowym i w kaplicy Mariackiej, a przede wszystkim dzięki

programowi sklepiennej rzeźby kaplicy, głoszącego otrzymanie władzy biskupa wprost od Boga.

Szczególną wymowę ma również pomnik nagrobny biskupa Przecława ustawiony w centrum kaplicy.

Katedra i jej wyposażenie są wyrazem suwerenności władzy biskupiej.

Położenie kamienia węgielnego pod budowę katedry krakowskiej odbyło się w 1320 r. i zbiegło się z

koronacją Władysława Łokietka. Katedra stała się kościołem koronacyjnym i miejscem grobów niemal

wszystkich późniejszych królów Polski.

Chór ukończony został w 1346 r., a budowa korpusu w 1364. Nawiązując do dawnej katedry

romańskiej, z której zachowała się krypta św. Leonarda i fragmenty wież, skorzystano ze wzoru katedry

wrocławskiej, jeśli chodzi o rozwiązanie chóru. W Krakowie jest on również zamknięty prostą ścianą. Chór

oddzielony został od trzyprzęsłowego korpusu nie występującym z bryły transeptem. Wokół obejścia

powstały z czasem kaplice, z których środkowa, Mariacka, nawiązuje do Mariackiej kaplicy w katedrze

wrocławskiej. Niewysokie wnętrze o romańskich proporcjach 1:2, posiadało staranną artykulację elewacji

wewnętrznych.

Królewski charakter budowli ma odzwierciedlenie w dekoracji architektonicznej. Na zwornikach chóru

pojawiły się przedstawienia Chrystusa, św. Wacława i św. Stanisława – patronów katedry – oraz herb

Rawicz, należący do fundatora – biskupa Grota. Dworska część katedry oznaczona została na fasadzie

herbem Kazimierza Wielkiego. W katedrze znajdują się liczne pomniki nagrobne władców: Władysława

Łokietka, Kazimierza Wielkiego, Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka.

Większe znaczenie katedrze krakowskiej nadaje osłabienie roli metropolitalnego ośrodka

gnieźnieńskiego.

Fundatorem katedry był arcybiskup Jan Bogoria ze Skotnik. Wznoszona od 1342 r. świątynia uzyskała

najbardziej „katedralny” kształt spośród wszystkich budowli tego typu w Polsce. Wydłużone trzyprzęsłowe

prezbiterium zamknięte jest siedmiobocznie, niemal półkoliście i otoczone obejściem oraz wieńcem kaplic.

Dla katedry typowy jest motyw wydłużonych i ostro zamkniętych arkad. Katedralny rodowód ma także

zredukowany do fryzu maswerkowych płycin motyw triforiów. Katedra gnieźnieńska reprezentuje

zaawansowany etap redukcyjnej architektury późnego gotyku II poł. XIV w., co uwidacznia się w

linearyzmie służek. Zanikają podziały przęsłowe na korzyść poziomego gzymsu jednoczącego całość.

Zrezygnowano również z transeptu. Później powstał korpus, ukończony w XV w., dzieło przybyłego

zapewne z północy warsztatu, na co wskazuje m.in. użycie sztucznego kamienia.

Wystrój rzeźbiarski jest zredukowany do uniwersalnego programu: w portalu południowym

przedstawiono Sąd Ostateczny w wersji apokaliptycznej. Na archiwoltach zamieszczono motyw cnót

walczących z występkami. W portalu północnym znajduje się scena Ukrzyżowania. Głowy umieszczone

na gzymsach południowej ściany nawy głównej interpretowane są jako przedstawienia zbawionych. W ich

gronie znajduje się „portret” fundatora i architekta (Kębłowski). Na łukach arkad międzyfilarowych widnieją

głowy potępionych.

Budowana była w latach 1346 – 1410 i powstawała w dwóch fazach: do roku 1364 wzniesiono korpus

katedry, natomiast budowę chóru rozpoczęto w końcu XIV w. Korpus katedry dość ściśle powtarza wzory

Każda z katedr posiadała swoje odrębne rozwiązania, na które wpływał m.in. kontekst fundatorski,

historia. Gotyckie katedry polskie nie stanowiły zwartej grupy architektonicznej – każda ma odmienny

kształt, pomimo występowania pewnych analogii (chóry katedr we Wrocławiu i w Krakowie), które mają

charakter ogólny.

katedra wrocławska:

katedra krakowska:

katedra gnieźnieńska:

katedra poznańska:

zaczerpnięte z architektury śląskiej. Oryginalne rozwiązanie przyjmował chór: jego autor wywodzi się

prawdopodobnie z kręgu architektury nadbałtyckiej. Zastosowano tu zmodyfikowane na sposób lubecki

katedralne obejście. Tworzą je trzy prostokątne przęsła z nadbudowanymi wieżami prezbiterialnymi,

połączone przęsłami trapezoidalnymi. Do przęseł prostokątnych otwierają się trzy dużych rozmiarów

wieloboczne, dwukondygnacyjne kaplice.

Formalny ciąg ideowy katedry poznańskiej wiedzie od Soissons, poprzez kościoły katedralne miast

hanzeatyckich (np. kościół Panny Marii w Lubece) oraz poprzez kościoły najbliższe terytorialnie – kościół

Mariacki w Stargardzie Szczecińskim. Drugi ciąg stanowi tradycja katedralna występująca w dwóch

wątkach: pierwszy to triforium, pełniące funkcję galerii śpiewaczej i nawiązujące do tradycji empor z

„chórami anielskimi”; druga – to trzy emporowe kaplice wokół chóru, z których wschodnia pełniła funkcję

kaplicy biskupiej. Nawiązują one do dwukondygnacyjnych kaplic – oratoriów przy katedrach francuskich

(np. w Reims) (Kębłowski).

Katedra poznańska łączy się z tradycją pierwszego biskupstwa na naszych ziemiach i miejscem

grobów Mieszka, Bolesława Chrobrego.

Gotycka architektura małopolska.

W Małopolsce tworzy się typ kościelnej architektury o charakterystycznej konstrukcji

(sprowadzenie szkarp wzdłuż filara nawy od strony nawy bocznej) i poziomej artykulacji elewacji

wewnętrznej. Schemat ten sformułowany został w krakowskiej katedrze.

Architektura zakonna.

W kręgu oddziaływania architektury zakonnej wykształcił się typ tzw. „szkoły wrocławskiej” o

charakterystycznym typie arkady i filara międzynawowego, dominacji ściany nad arkadami, artykułowanej

jedynie płaskimi lizenami, o tzw. korytarzowym typie przestrzeni. Zapoczątkowany został on w katedrze

wrocławskiej i zrealizowany w kilku innych kościołach tego miasta: kościele św. Marii Magdaleny , św.

Elżbiety , ale występuje także w Strzegomiu, Legnicy i Świdnicy).

Kościoły halowe.

Halowy typ przestrzeni reprezentują kościoły fundowane przez Kazimierza III Wielkiego, które

reprezentują charakterystyczny typ „dworskiej” przestrzeni, zwłaszcza w Wiślicy (ok. 1350),

Niepołomicach i Sandomierzu (1360 – 1387), w katedrze we Lwowie (ok. 1370), w Szydłowie i Stopnicy.

Na ziemiach północnych występował głownie typ hali o szerokich zwykle nawach i krótkim

korpusie – podstawowy typ czterofilarowy, o trzech nawach i trzech przęsłach, bez wydzielonego

prezbiterium (np. Brodnica, Grudziądz, Chełmża). Bardziej oryginalna interpretacja tego typu pojawia się

w kościele św. Jakuba (1309 – 1350) i Panny Marii w Toruniu (wysoka hala z wprowadzonymi do

wnętrza szkarpami). Halowy typ przestrzeni reprezentuje kościół pw. Marii Panny na Piasku .

Budownictwo cystersów.

Cystersi przybyli do Polski w pierwszej połowie XII w., a zaczęli tworzyć swoją architekturę na

przełomie późnego romanizmu i gotyku. Wszystkie ich domy wywodzą się z klasztorów francuskich, ale

nie bezpośrednio. Domy zakonne zakładają filie, często na odległych obszarach.

Przyczyny sprowadzenia cystersów do Polski były różne: religijne, wiążące się z realizacją

odnowy życia zakonnego związanej z reformą kluniacką, w sąsiedztwie granic z poganami prowadzili

działalność misyjną, w sferze gospodarki pomagali z odbudowie kraju. Klasztory były bowiem wzorowymi

jednostkami rolniczo – rzemieślniczymi. Klasztory wypełniały również zadania kulturowe – klasztor w

Lubiążu był ośrodkiem piśmiennictwa świeckiego.

Prawie wszystkie fundacje były dziełem książąt dzielnicowych, z wyjątkiem najstarszego klasztoru

w Jędrzejowie, ufundowanego przez biskupa Janika oraz Mogiły, ufundowanej przez biskupa Iwo

Odrowąża. Klasztory cysterskie zajęły miejsce klasztorów benedyktyńskich.

Pierwsze budowle murowane pochodzą z XIII w. W odniesieniu do architektury cystersi

nakazywali maksymalną prostotę. Zakazywano wznoszenia wież. Operowali pojęciem sztuki społecznie

zróżnicowanej – innej dla każdej grupy społecznej. Wyrażali niechęć do sztuk mimetycznych, co

przekładało się na rozwój proporcji matematycznych, a nie obrazu.

Problemem jest zagadnienie autorstwa i wykonawstwa koncepcji cysterskich. Głownie były to

warsztaty mieszane, w których przewodzili i byli wykonawcami zarówno zakonnicy, jak i świeccy

rzemieślnicy, którzy rekrutowali się z odmiennych środowisk artystycznych (Kębłowski).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: