Nefryt

Aktynolit, główny składnik nefrytu

Żad

Nefryt (nefrytyt, żad nefrytowy, aktynolityt) - Jest skałą metamorficzną (zaliczaną do amfibolowych). Czasami wraz z jadeitem nazywany jest żadem. To skała prawie monomineralna zbudowana prawie w całości z aktynolitu.

Nazwa pochodzi od (gr. nerka) aluzja do przypisywanych nefrytowi właściwości leczniczych. Jest popularnym minerałem stosowanym w jubilerstwie.

Właściwości aktynolitu

·         Wzór chemiczny aktynolitu: Ca2Mg5[(OH, F)2Si4O11]2. - zasadowy krzemian wapnia, magnezu i żelaza.

·         Układ krystalograficzny - jednoskośny

·         Barwa - zielona, inne barwy w odcieniach zieleni. Występuje niemal we wszystkich barwach, bywa również pasiasty lub plamisty, często z żółtawym odcieniem. Najbardziej pożądana jest zieleń.

·         Rysa - biała

·         Gęstość - 2,90-3,03

·         Łupliwość – brak

·         Przełam: nierówny, zadziorowaty

·         Kryształy - jednoskośne, spilśnione, drobnowłókniste skupienia

·         Twardość w skali Mohsa: 6-6,5

·         Połysk - szklisty do wilgotno-tłustego, niekiedy matowy

Nefryt jest skała zbitą, nieprzezroczystą wyjątkowo spójną – rozbicie sporej bryły nefrytu młotem jakim posługują się skalnicy jest zadaniem niewykonalnym. Do zgniecenia nefrytu potrzeba nacisku większego od 7 t/cm2 (dla stali – 4 t/cm 2; granitu 2,5 t/cm2) Istotną cechą jest widoczna pod mikroskopem budowa wewnętrzna polegająca na wzajemnym przerastaniu się cieniutkich włókienek aktynolitu co powoduje niezwykłą zwięzłość. Struktura nefrytu przypomina pilśń, dzięki czemu odznacza się on wyjątkową odpornością na uderzenie. Odmiany bogate w żelazo są ciemnozielone, natomiast domieszki magnezu powodują zabarwienie kremowe.

Występowanie

Występuje w zmetamorfizowanych dolomitach i wapieniach, także w skałach ultrazasadowych. Największe zgromadzenia nefrytu związane są ze skałami serpentynitowymi i łupkami chlorytowymi z granitem.

Miejsca występowania

·         Chiny - Góry Kunlun, wschodni Turkiestan (jedno z największych na świecie złóż nefrytu barwy szarozielonej, jasnozielonej i białej}, Sinkiang (nefryt jasnozielony). Jest tu szczególnie ceniony i wykorzystywany jako kamień ozdobny od przeszło 2000 lat.

·         Rosja - Sajan wschodni, Bajkał - ciemny, szpinakowozielony z licznymi inkluzjami, Ural południowy.

·         Nowa Zelandia - duże bloki ciemnozielone i czarne.

·         Tajwan, Australia, USA - Alaska, Kalifornia, Wyoming, Oregon, Niemcy- Turyngia, Bawaria, Włochy...

·         Polska - bogate złoża materiału gemmologicznego barwy szarozielonej i jasno- do ciemnozielonej na Dolnym Śląsku, w rejonie Jordanowa. Używany od neolitu do wyrobu narzędzi.

Największe bloki nefrytu znaleziono w Sajanach w Rosji (4-5 t) oraz w Myanmarze (do 30 t). W Metropolitan Museum w Nowym Jorku (USA) znajduje się bryła ważąca 2140 kg (pochodzi z Jordanowa w Polsce, skąd została wywieziona w 1899 r.).

Zastosowanie

W czasach prehistorycznych używany do wyrobu narzędzi (toporki) oraz ozdób. Między innymi maczugi Maorysów tzw. meres były wykonane z nefrytu.

Dzisiaj wykorzystywany jest w jubilerstwie - powszechny jest szlif kaboszonowy oraz obróbka w formie paciorków lub płytek. Wysoko cenione są kamienie wykazujące optyczny efekt kociego oka, pochodzące głównie z Tajwanu, Alaski i Jordanii. Jest niezwykle cennym materiałem rzeźbiarskim i dekoracyjnym w architekturze wnętrz (nefrytowa ambona w kościele Św. Magdaleny we Wrocławiu, grobowiec Tamerlana w mauzoleum Gur-Emir w Samarkandzie (Uzbekistan), rzeźba ślimaka wykonana przez słynnego rosyjskiego jubilera Petera Carla Faberge.