Ryszard Pachociński
„Współczesne systemy edukacyjne”
Wstęp
Współczesne systemy edukacyjne to studium przedstawiające wybrane systemy oświatowe w 17 krajach świata: Anglii i Walii, Francji, Hiszpanii, Niemczech, Polsce, Rosji, Szwecji, Włoszech (kraje europejskie) oraz Brazylii, Chinach, Egipcie, Indiach, Iranie, Izraelu, Japonii, Nigerii i USA (kraje pozaeuropejskie).
Opiera się ono przede wszystkim na wiedzy nagromadzonej w internetowych bazach informatycznych i publikacjach naukowych.
Obserwując szkołę w różnych krajach, można dostrzec wiele podobieństw i różnic w systemach oświatowych.
Każdy system oświatowy został przedstawiony w układzie dziesięciu punktów:
(1) informacje ogólne o kraju;
(2) cele oświaty i struktura systemu oświaty (przedszkole, szkoła podstawowa i średnia, szkoła wyższa, szkoły specjalne, szkoły zawodowe, oświata dorosłych);
(3) administracja i nadzór nad systemem oświaty;
(4) finansowanie oświaty;
(5) nauczyciele;
(6) programy nauczania;
(7) egzaminy;
(8) ocena skuteczności szkoły;
(9) reformy oświatowe końca XX wieku;
(10)problemy do rozwiązania w XXI wieku;
Nadanie pracy takiej struktury umożliwiło przeprowadzenie analizy podstawowych podobieństw i różnic w strukturze i rozwoju systemów oświatowych.
Istota tego studium nie polega na rozważaniach ogólnoteoretycznych na temat współczesnych systemów edukacyjnych w świecie. Ma wymiar praktyczny w tym sensie, że nauczyciel może objąć refleksją system oświatowy własnego kraju w świetle nowej wiedzy; lepiej poznać mocne i słabe strony polskiej szkoły, a nawet może podjąć pewne zmiany we własnej szkole, a nawet klasie szkolnej. Może równocześnie bardziej świadomie przyjmować zmiany wynikające z realizowania reformy oświaty w Polsce.
Publikacja ta jest przede wszystkim kierowana do studentów kierunków nauczycielskich, uczęszczających na wykłady z przedmiotu "Współczesne systemy edukacyjne", organizatorów
kształcenia wstępnego i doskonalenia nauczycieli, nauczycieli chcących samodzielnie dokształcać się i wszystkich tych, którzy są zainteresowani wiedzą o szkole w innych krajach.
Część I
Europejskie systemy edukacyjne
POLSKA
1.Informacje ogólne
Polska jest jednym z większych krajów Europy: 312 tys. km2 i 38,1 min ludności (1995). Zaludnienie wynosi 123 osoby na km2. Przyrost naturalny jest zerowy. 38,1% ludności mieszka na terenach wiejskich, a 61,9% -w miastach (Rocznik..., 1997, s. 47).
Polska jest krajem jednolitym narodowościowo i religijnie. Zaledwie od 2,5 do 4% całej ludności to mniejszości narodowe (niemiecka, ukraińska, białoruska, litewska i in.). Około 93% ludności jest wyznania rzymskokatolickiego (por. Pachociński, 1994b, ss. 119-157).
U progu przemian społeczno-politycznych (1989) poziom wykształcenia Polaków był dość niski w porównaniu z krajami zachodnimi. Zaledwie 7% dorosłej ludności ukończyło pełne studia wyższe, 25% średnią szkołę ogólnokształcącą, 23% szkołę zawodową, 39% podstawową, a 6% nie miało ukończonej nawet szkoły podstawowej (por. Komorowska, Janowski, 1995, s. 795).
Po upadku komunizmu (1989) następuje szybka odbudowa gospodarki kapitalistycznej i demokracji parlamentarnej.
2. System oświaty
System oświaty w Polsce po 1989 r. regulują dwie ustawy: ustawa o szkolnictwie wyższym (1990) oraz ustawa o systemie oświaty (1991). W świetle nowych regulacji prawnych większą uwagę zwraca się na stosowanie wiedzy, a mniej na pamięciowe opanowywanie faktów. Języki obce znalazły poczesne miejsce w programie nauczania na wszystkich szczeblach szkoły.
Język angielski stał się językiem uprzywilejowanym, podobnie jak przedsiębiorczość.
Zmieniła się rola i znaczenie szkół zawodowych. Ich prestiż znacznie podupadł na rzecz kształcenia ogólnego, chociaż nadal ponad 40% młodzieży trafia do 3-letnich szkół zawodowych, przygotowując się do wykonywania wąsko sprofilowanych zawodów (por. Kwiatkowski, 1995, ss. 71-78).
Zjawisko to jest niekorzystne dla rozwoju kraju, ponieważ wiedza ogólna bardziej pomaga w dostosowywaniu się do zmieniających się warunków na rynku pracy niż wąskie przygotowanie zawodowe, które nie wystarcza, by odpowiedzieć na wyzwania szybko zmieniającej się cywilizacji.
Współczesna reforma systemu oświaty (1998-2002) w Polsce ma na celu:
•podniesienie poziomu wykształcenia całego społeczeństwa w wyniku upowszechnienia szkoły średniej i wyższej,
•wyrównywanie szans oświatowych,
•poprawę jakości oświaty jako integralnego procesu kształcenia i wychowania (Bogaj i in., 1999, ss. 67-71).
Powyższe cele reformy planuje się osiągnąć poprzez:
• przedłużenie wspólnej oświaty dla całej grupy wieku do 16. roku życia, co pozwoli na przesunięcie o rok decyzji o zróżnicowaniu ścieżek dalszego kształcenia,
• przebudowę szkolnictwa zawodowego w kierunku szerokoprofilowym, integralnie połączonym z kształceniem ogólnym, wprowadzenie liceum profilowanego oraz 2-letnich szkół zawodowych, dających poliwalentne umiejętności zawodowe, co ułatwi przekwalifikowanie się zgodnie z potrzebami rynku pracy,
• wprowadzenie 2-letniego liceum uzupełniającego dla absolwentów 2-letnich szkół zawodowych, umożliwiającego drożność różnych ścieżek oświatowych (por. Ministerstwo..., 1998, s. 10).
Nowa reforma oświatowa zapewni również:
• większy wpływ nauczycieli na rozszerzanie i wzbogacanie podstawowych programów nauczania, które nadal są w gestii Ministerstwa Edukacji Narodowej (MEN),
• rozszerzanie autonomii placówek oświatowych,, m.in. w wyborze metod nauczania,
• stworzenie otwartego rynku na programy nauczania i podręczniki
Można także oczekiwać istotnych zmian w upowszechnieniu szkoły wyższej. Na progu XXI wieku zaledwie 10% absolwentów szkół średnich trafia do wyższych uczelni. Jest to za mało, by skutecznie konkurować na globalnym rynku produktów i pracy (por. Rabczuk, 1997, ss. 4-24). Realistyczne minimum na początku XXI wieku to kształcenie przynajmniej 20% absolwentów szkoły średniej na wyższych uczelniach.
Struktura systemu oświaty
Polski system oświaty składa się m.in. ze szkół podstawowych, szkół średnich, szkół wyższych i oświaty dorosłych.
Szkoły podstawowe obejmują dzieci i młodzież w grupie wieku 6-12 lat (klasy I-VI). Zgodnie z Konstytucją obowiązek szkolny został rozszerzony do 18. roku życia. Sieć szkolna umożliwia
dzieciom i młodzieży wypełnianie tego obowiązku. Jeśli dystans między domem rodzinnym a szkołą nie jest większy niż 3 km w przypadku klas I-IV i 4 km - klas V-VI, to uczniowie sami organizują sobie dojazd do szkoły. Gdy droga do szkoły jest dłuższa, a brak jest możliwości skorzystania z transportu publicznego, władze gminne są zobowiązane przez prawo do zapewnienia dzieciom i młodzieży bezpłatnego transportu do szkoły i z powrotem (por. Pachociński, 1994b, s. 124).
Celem szkoły podstawowej jest stworzenie możliwości rozwoju dzieci i młodzieży w sferze społecznej, intelektualnej, moralnej i fizycznej, by wychowankowie byli przygotowani do dalszej nauki w szkole średniej ogólnokształcącej (gimnazjum i liceum) lub zawodowej.
Programy szkoły podstawowej są jednolite dla całego kraju. Istnieją jednak możliwości tworzenia przez szkoły własnych programów eksperymentalnych po uzyskaniu zgody kuratorium.
Prawie 98% grupy wieku (6-12 lat) znajduje się w szkole podstawowej.
Niższe klasy szkoły średniej (I-III), zwane gimnazjum, są przeznaczone dla grupy wieku 12-15 lat. Trafiają do nich najzdolniejsze jednostki. Szkoła ta stanowi najkrótszą drogę do wyższych klas szkoły średniej ogólnokształcącej (liceum), przygotowującej młodzież w wieku 16-18 lat do wstąpienia na wyższe uczelnie.
Oprócz szkoły średniej ogólnokształcącej część młodzieży trafia do średnich szkół zawodowych i technicznych (4-5-letnich), które są drożne; mogą kończyć się uzyskaniem matury.
Najmniej zdolni są kierowani do trzyletnich szkół zawodowych, przygotowujących do wąsko sprofilowanych zawodów (por. Internet, 1).
Około 95% absolwentów szkoły podstawowej trafia do szkół ponad podstawowych. Ciągle jeszcze ponad 40% młodzieży znajduje miejsce tylko w szkołach zawodowych, choć równocześnie coraz bardziej zwiększa się odsetek młodzieży wybierającej kształcenie ogólne na poziomie szkoły średniej.
Szkolnictwo wyższe (publiczne) w trybie stacjonarnym jest w Polsce bezpłatne, natomiast inne formy studiów są płatne. Zwiększa się coraz bardziej liczba wyższych szkół prywatnych (160), kształcących ponad 30% wszystkich studentów (por. Piwowarski, 1996, ss. 35-41).
Przedszkole
Przedszkole jest organizowane dla dzieci w wieku 3-6 lat. Placówki te są zakładane i nadzorowane przez władze lokalne (gminy). Istnieją również przedszkola prywatne. W przedszkolu dzieci przebywają do 5 do 9 godzin dziennie. W wychowaniu przedszkolnym bierze udział nie więcej niż 35% dzieci w wieku 3-5 lat oraz znacznie wyższy odsetek dzieci 6-letnich. W latach dziewięćdziesiątych zmniejszył się odsetek dzieci objętych opieką przedszkolną, głównie ze względu na konieczność pokrywania kosztów pobytu dziecka w przedszkolu przez rodziców. Wiele rodzin nie stać na takie wydatki, zwłaszcza tych, które nie mają pracy lub są zagrożone bezrobociem.
Szkoły specjalne
Dzieci wymagające specjalnej troski trafiają do placówek specjalnych począwszy od przedszkola, a kończąc na szkołach średnich. W szkołach tych obowiązują specjalne programy nauczania, przygotowane na zlecenie MEN, a w przypadku dzieci mniej upośledzonych - programy szkolne odpowiednio dostosowane do możliwości intelektualnych uczniów.
Około 3% dzieci i młodzieży trafia do szkół specjalnych, w których przygotowują się do podjęcia pracy zawodowej. Zakład pracy zatrudniający osoby niepełnosprawne uzyskuje zniżki podatkowe i inne preferencje, wynikające z przyznania statusu zakładu pracy chronionej.
Szkoły zawodowe
W poprzednim systemie społeczno-gospodarczym większość uczniów kończących szkołę podstawową trafiała do zasadniczych szkół zawodowych, przygotowujących robotników kwalifikowanych lub techników. Podstawowe kwalifikacje można było uzyskać, kończąc 3-letnie szkoły zawodowe, które oferowały jednak tylko minimalne przygotowanie ogólne. Większość absolwentów tych szkół nie podejmowała dalszego kształcenia. Jeszcze w latach
1992-1993 około 43% młodzieży w wieku 15-18 lat uczyło się w szkołach zawodowych. Wraz ze zmianami społeczno-gospodarczymi, w następstwie upadku komunizmu, zmalało zainteresowanie młodzieży przygotowywaniem się do wąsko sprofilowanego zawodu, ponieważ znaczny odsetek absolwentów nie mógł znaleźć zatrudnienia w gospodarce rynkowej, preferującej poliwalentność zawodową i wiedzę ogólną. Zwiększało się więc zainteresowanie szkołami ogólnokształcącymi na poziomie średnim, które systematycznie zaczęły wypierać szkoły zawodowe (por. Bogaj, 1997, ss. 221-224). Lepsze perspektywy miały szkoły zawodowo-techniczne na poziomie średnim, które realizowały 4-5-letnie kursy, prowadzące do uzyskania matury.Należy się spodziewać dalszego spadku zainteresowania zasadniczym szkolnictwem zawodowym, które - można oczekiwać - będzie się reformować, zmieniając programy nauczania na rzecz uwzględnienia większej roli wiedzy ogólnej. Zmiany te doprowadzą nawet do uzyskania matury w wyniku ukończenia dodatkowych 2- lub 3-letnich kursów nauki.
Oświata dorosłych
Oświata dorosłych spełnia w Polsce kilka ważnych funkcji:
• stwarza możliwości uzupełnienia wykształcenia na poziomie podstawowym, średnim i wyższym,
• daje szansę dokształcania i doskonalenia zawodowego,
• kształtuje społecznie pożądane nawyki wartościowego spędzania wolnegoczasu w sferze społeczno-kulturalnej.
Oświata dorosłych nie jest organizowana przez państwo, ale przez różne społeczne organizacje i stowarzyszenia, nie działające dla osiągnięcia zysku. Ich liczba znacznie wzrosła w latach dziewięćdziesiątych, co jest oznaką tworzenia się w Polsce społeczeństwa obywatelskiego.
Oświata dorosłych organizowana jest nie tylko w ciągu dnia, ale przede wszystkim wieczorami i w wolne dni od pracy. Uczestniczą w niej nie tylko ludzie, którzy mają pracę, ale również bezrobotni, w nadziei zwiększenia szans uzyskania płatnej pracy (por. Pachociński, 1976a, ss. 5-13).
Państwo w niewielkim stopniu uczestniczy w finansowaniu tej działalności oświatowej. Wydatki pokrywają sami uczestnicy, a także przemysł i organizacje pozarządowe.
Administracja i nadzór
Kierowanie całym systemem oświaty w Polsce znajduje się w gestii Ministerstwa Edukacji Narodowej. Niektóre szkoły zawodowe, a nawet uczelnie wyższe nadzorowane są przez inne ministerstwa we współpracy z MEN. Dotyczy to np. Ministerstwa Rolnictwa, Leśnictwa lub Zdrowia.
Cały kraj jest podzielony na 16 województw, w których nadzór nad oświatą jest sprawowany przez kuratorów. Reprezentują oni MEN w kwestiach dotyczących kierowania, nadzoru i finansowania oświaty. Od końca lat dziewięćdziesiątych gminy stały się odpowiedzialne za przedszkola i szkoły podstawowe.
Za programy podstaw nauczania odpowiada MEN, często zlecając ich przygotowanie agencjom lub prywatnym osobom, działającym na zewnątrz MEN. Udzielaniem pomocy nauczycielom w sprawach metodycznych zajmują się wojewódzkie ośrodki metodyczne przy kuratoriach.
Nadzór nad szkolnictwem wyższym sprawowany jest również przez ministra edukacji, mającego do pomocy Radę Główną Szkolnictwa Wyższego. Szkoły wyższe zdobyły jednak dość wysoki poziom autonomii w sprawach programów i metodyki nauczania. Ich finansowanie jest w gestii MEN (por. Internet, 2).
Finansowanie oświaty
Finansowanie oświaty przez państwo zostało ustalone na dość niskim poziomie: 3,8% PKB (1991), z czego niewielki odsetek (8,8%) idzie na inwestycje, a większość (75%) na pensje dla nauczycieli (por. Komorowska, Jano-wski, 1995, s. 798).
Pensum nauczycielskie jest dość niskie: 18 godzin nauczania tygodniowo w szkole podstawowej i średniej oraz 5-7 godzin w wyższej uczelni. Nauka w państwowej szkole podstawowej i średniej jest bezpłatna w ramach obowiązku szkolnego, podobnie na wyższych uczelniach w przypadku studiów stacjonarnych (dziennych). Natomiast kursy wieczorowe, zaoczne, zdalne (Internet, radio, TV) są płatne. Uczniowie i studenci muszą również płacić za podręczniki i pomoce naukowe.
W szkolnictwie prywatnym niezależnie od szczebla pobierane są opłaty. Państwo wspomaga ten sektor w wysokości 50% wydatków. Pomoc państwa dotyczy jednak tylko szkół podstawowych i średnich.
Nauczyciele
W latach dziewięćdziesiątych w szkolnictwie podstawowym i średnim pracowało 620 tys. nauczycieli, a w wyższym - 65 tys. Niektórzy nauczyciele szkół podstawowych i średnich nie mają pełnych kwalifikacji (ukończenie wyższej szkoły) do wykonywania zawodu (około 15%). Brak kwalifikowanych nauczycieli dotyczy przede wszystkim nauczania języków obcych, zwłaszcza języka angielskiego i matematyki. Niskie płace odstraszają od podjęcia pracy w szkole.
Kształcenie nauczycieli odbywa się w uniwersytetach, wyższych szkołach pedagogicznych, 3-letnich kolegiach nauczycielskich i kolegiach pedagogiczno technicznych. By wstąpić na
studia na kierunkach nauczycielskich, trzeba mieć ukończoną pełną szkołę średnią (matura) i zdać egzamin wstępny, składający się zwykle ze sprawdzianu umiejętności posługiwania się językiem obcym i wiedzy z dwóch innych przedmiotach (por. Gaś, 1999, ss. 7-16).
Dokształcanie i doskonalenie nauczycieli koordynowane jest przez Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli oraz ośrodki metodyczne przy kuratoriach. Uczestnictwo w kursach doskonalenia nie jest obowiązkowe, jednak przeciętny nauczyciel uczestniczy w różnego rodzaju kursach i seminariach przez kilka dni w roku (por. Internet, 3).
6. Programy nauczania
Programy podstaw nauczania zaczęły być przygotowywane na początku lat dziewięćdziesiątych na zlecenie MEN przez zespoły pracowników naukowych i nauczycieli w odpowiedzi na krytykę przeładowanych wiedzą encyklopedyczną programów nauczania, obowiązujących w polskiej szkole w latach osiemdziesiątych. Szkoły zdobyły także przywilej opracowywania własnych, eksperymentalnych programów nauczania po wcześniejszym uzyskaniu aprobaty czynników oświatowych.
Wdrażaniem programów szkolnych zajmują się kuratoria. Programy podstaw nauczania mogą być rozszerzane lub wzbogacane treściami charakterystycznymi dla danego regionu, jego kultury i tradycji. Religia lub etyka są nauczane we wszystkich szkołach w Polsce.
Rynek podręczników szkolnych zaczął tworzyć się w latach dziewięćdziesiątych, choć i w tym przypadku uzyskanie aprobaty MEN jest niezbędne, zanim podręcznik trafi do szkoły.
Egzaminy
Uczniowie szkół podstawowych i średnich są oceniani na podstawie skali ocen 1-6. "Jedynka" na końcu roku z jakiegoś przedmiotu nie pozwala na przejście z klasy do klasy, chociaż gdy uczeń ma tylko jedną "1", może uzyskać warunkową promocję.
Niepromowani uczniowie muszą powtarzać klasę, natomiast wybitnie uzdolnieni mogą szybciej awansować z klasy do klasy.
Przechodząc ze szkoły podstawowej do średniej, uczeń musi zdać egzamin wstępny, który jest dość trudnym sprawdzianem wiedzy i umiejętności z języka polskiego i matematyki. Największym prestiżem cieszy się jednak egzamin końcowy w szkole średniej (matura), składający się ze sprawdzianu z języka polskiego, wybranego przedmiotu oraz języka obcego w przypadku szkół ogólnokształcących.
Niezależnie od zdania matury, w polskim systemie oświatowym zdaje się również egzamin wstępny na wyższą uczelnię. Zakłada się, że od 2002 r. praktyka ta ulegnie zmianie wraz z wdrożeniem reformy szkolnej. Egzamin wstępny na wyższe studia stanie się niekonieczny (por. Ministerstwo..., 1999, ss. 5-7).
Ocena skuteczności szkoły
Polska wielokrotnie brała udział w międzynarodowych badaniach porównawczych osiągnięć szkolnych, organizowanych przez Międzynarodowe Stowarzyszenie do Badań Osiągnięć Szkolnych (IEA). Uzyskiwane wyniki w różnych grupach wieku stawiały szkołę polską w środku tabeli rankingowej, co należy uznać za dobry wynik, biorąc zwłaszcza pod uwagę niskie nakłady państwa na oświatę jako odsetek PKB.
Badaniami pedagogicznymi w Polsce zajmują się wydziały (instytuty) uniwersytetów i wyższych szkół pedagogicznych oraz Instytut Badań Edukacyjnych. Większość badań dotyczy skuteczności szkoły w nauczaniu różnych przedmiotów, aspiracji oświatowych dzieci i rodziców oraz przestępczości wśród młodzieży. Ze względu na chroniczny brak funduszy badania te są prowadzone na małych grupach populacyjnych, co zasadniczo ogranicza możliwości uogólniania i tworzenia teorii.
Reformy oświatowe końca XX wieku
Podstawowe zmiany i transformacje szkoły końca lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dotyczyły odrzucenia programów nauczania wyrosłych z ideologii komunistycznej i tworzenia nowych programów szkolnych, wyrażających ideały wolności i demokracji, ułatwiających lepsze funkcjonowanie w gospodarce rynkowej (por. Kwiatkowska, 1997, ss. 20-29).
Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie nauczycieli, zwłaszcza w kolegiach nauczycielskich, stało się bardziej praktyczne, zbliżone do warsztatu pracy w szkole. Z kolei ograniczenie programów nauczania do treści podstawowych dało nauczycielowi większą swobodę w doborze materiałów nauczania. Podobnie jest w przypadku podręczników szkolnych jest ich wiele i można dokonać wyboru.
Problemy do rozwiązania w XXI wieku
Istotnym wyzwaniem, przed którym stoi oświata polska, jest takie reformowanie szkoły, by uczynić ją przyjazną uczniowi w sytuacji, gdy nakłady na oświatę są niewielkie. Nauczyciele czują się sfrustrowani niskimi zarobkami. Często bywają mało uprzejmi wobec uczniów. Niechętni wobec reform, z którymi wiąże się konieczność dokształcania i doskonalenia zawodowego (por. Borowska, 1998, ss. 57-64).
Niechęć uczniów wobec szkoły przejawia się m.in. w wagarowaniu, uczeniu się według zasady "zakuć-zdać-zapomnieć", co będzie utrudniać reformowanie szkoły w kierunku kształcenia wyższych umiejętności poznawczych, konstruowanie własnej wiedzy przez ucznia jako rezultat wzrastającej aktywności intelektualnej każdego ucznia. Bez tych zmian uczeń nie nabędzie umiejętności samokształcenia, od których będzie zależeć, czy osiągnie sukces w życiu.
Decentralizacja odpowiedzialności za oświatę zatrzymała się na gminie i dyrektorze szkoły. Być może w przyszłości obejmie również klasę szkolną, w której nauczyciel podzieli się władzą z uczniem, choćby w kwestiach, czego i jak się uczyć. Uczeń powinien mieć również coś do powiedzenia w sprawach związanych z oceną szkolną.
Trzeba będzie równocześnie zabiegać o kształtowanie europejskiej świadomości uczniów, zwłaszcza w szkole ogólnokształcącej (por. Fudali, 1997, ss. 203-205).
ANGLIA I WALIA
Informacje ogólne
Anglia i Walia stanowią jeden system oświatowy. Ludność Anglii wynosi 48,2 min, a Walii - 2,9 min. Gęstość zaludnienia osiąga 230 mieszkańców na km2. Oba kraje obejmują obszar ponad 151 tys. km2. Anglia jest podzielona na 8 regionów o różnej gęstości zaludnienia (por. Halls, 1995, s. 1025).
Anglia jest jednym z najbardziej rozwiniętych gospodarczo państw współczesnego świata, zajmując 5. miejsce w międzynarodowym handlu, będąc jednym z trzech głównych ośrodków światowej finansjery. Głównymi bogactwami naturalnymi Anglii i Walii są węgiel, złoża ropy naftowej i gazu ziemnego (por. Struktury..., 1998, s. 455).
System oświaty
W ujęciu historycznym udział państwa w rozwoju oświaty był minimalny. Podstawową rolę w tych sprawach odgrywał Kościół. Dopiero w 1870 r., gdy wprowadzono szkołę powszechną na poziomie podstawowym, powstały lokalne władze oświatowe ściśle współpracujące z Kościołem. Rozwój oświaty w coraz większym stopniu zaczęło wspierać państwo. W 1902 r. w miejsce rad oświatowych powstały Lokalne Władze Oświatowe (LEA), które istnieją do dziś.
Ustawa oświatowa z 1944 r. wprowadziła oświatę powszechną na poziomie średnim, a obowiązek szkolny został przedłużony do 16. roku życia (por. Pachociński, 1972, ss. 111-112).
Ministerstwo Oświaty przejęło funkcje nadzoru i kontroli nad funkcjonowaniem szkół poprzez Lokalne Władze Oświatowe. Państwo nie tylko finansuje publiczny system oświaty, ale
również szkoły alternatywne, w tym także wyznaniowe.
Ustawa oświatowa zakładała równość szans oświatowych dla wszystkich. Reformy oświatowe lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych zmierzały do utrwalenia ideałów równości
społecznej. W latach siedemdziesiątych zaczęto odchodzić od tej strategii na rzecz tworzenia różnych "ścieżek" oświatowych, uzależnionych od poziomu zdolności dzieci i młodzieży (por. Internet, 5).
W latach siedemdzisiątych i osiemdziesiątych nastąpił niezwykle dynamiczny rozwój szkolnictwa wyższego i oświaty dorosłych. Powstało 30 nowych szkół wyższych. Były to przede wszystkim wyższe szkoły zawodowe(wyższe szkoły pedagogiczne, artystyczne, techniczne), jak i kolegia dalszego kształcenia dla ludzi dorosłych (por. Pachociński, 1976b, ss. 199-212), oferujące przede wszystkim kursy wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne. W 1992 r. znakomita większość tych szkół została przemianowana na uniwersytety.
Podstawowe cele współczesnej oświaty w Anglii i Walii nawiązują do ustawy oświatowej z 1944 r. Dzieci i młodzież mają być kształceni zgodnie z wymaganiami związanymi z wiekiem, zdolnościami i umiejętnościami w celu dalszego ich rozwoju duchowego, moralnego, umysłowego i fizycznego, przy uwzględnieniu jednak życzeń rodziców.
W latach osiemdziesiątych można było zauważyć wzrastające niezadowolenie społeczne z niskich wyników skuteczności szkoły. Zdaniem rodziców osiągane standardy były minimalne, a do tego rodzice mieli niewiele do powiedzenia w sprawach kształcenia dzieci w szkole (por. Rola.., 1997, ss. 99-103). Z kolei politycy chcieli oświaty wyraźnie związanej z realizacją potrzeb oświatowych, zgłaszanych przez rynek pracy, a więc domagali się więcej oświaty zawodowej. "Konsument musi mieć wybór" - hasło to stawało się coraz bardziej powszechne. W latach osiemdziesiątych rodzice zaczęli mieć coraz więcej do powiedzenia w sprawach wyboru szkoły dla swych dzieci (por. Potulicka, 1996, ss. 68-71). Powoli zaczęto też rezygnować z powszechnej praktyki reformowania szkoły, opierającej się na wnioskach z narodowych raportów o stanie oświaty. Nie znaczy to jednak, że przestano reformować szkołę, wręcz odwrotnie - wzrosło tempo reform.
Obowiązek szkolny obejmuje dzieci i młodzież w wieku 5-16 lat. Do szkoły chodzi prawie 100% tej grupy wieku. W przedszkolach w 1990 r. znajdowało się 52,4% dzieci w wieku 3-5 lat, 46% w placówkach publicznych oraz 6,4% w prywatnych. Zajęcia w przedszkolach odbywająsię w niepełnym wymiarze godzin (4-6) codziennie. Szkoły podstawowe obejmują dzieci w wieku 5-7 lat (wczesne klasy) i 8-11/12 lat (starsze klasy). Nauka w szkole podstawowej trwa więc 6 lat. Zajęcia odbywają się od godz. 9.00 dol5:00 przez 195 dni w roku. Pensum nauczycieli wynosi 1265 godzin w roku, a więc przeciętnie 6,5 godz. dziennie (por. Halls, 1995, s. 1026).
Szkoła średnia w Anglii i Walii trwa przynajmniej 5 lat, choć istnieje możliwość przedłużenia nauki do 7 lat (por. Internet, 9). Znakomita większość szkół średnich to szkoły rozszerzone, koedukacyjne, dające szansę wyboru różnych profili oświatowych w zależności od zdolności i aspiracji edukacyjnych (por. Pachociński, 1972, ss. 111-136). Wyższe klasy szkoły średniej dla młodzieży w wieku 16-19 lat przygotowują najzdolniejszych do szkół wyższych.
Do wstępu na wyższe uczelnie można się przygotowywać nie tylko w tym typie szkół, ale również w specjalnych kolegiach dalszego kształcenia (por. Internet, 6, 7, 8).
Na początku lat dziewięćdziesiątych w szkołach wyższych znajdowało się około 30% grupy wieku (18-21 lat), z czego 46% w uniwersytetach i 54% w wyższych szkołach zawodowych (por. Department..., 1991).
Szkolnictwo prywatne jest mało popularne w Anglii i Walii głównie ze względu na wysokie koszty, które muszą ponosić rodzice. Zaledwie 7,4% uczniów wszystkich szczebli uczęszcza do szkół tego sektora. Zdolni uczniowie i studenci z ubogich rodzin (zarabiających mniej, niż wynosi przeciętna krajowa) mają jednak szansę uzyskania stypendiów.
Podstawowym celem pobytu dziecka w przedszkolu jest przyspieszenie rozwoju dojrzałości szkolnej. W środowisku, przepełnionym grami i zabawą, zwraca się szczególną uwagę na społeczne współdziałanie dzieci i rozwój fizyczny, w znacznie mniejszym stopniu wdraża się dzieci do czytania i pisania.
Dzieci mające specjalne potrzeby (u których występują wyraźne niedomagania w zakresie umysłowym, emocjonalnym lub fizycznym) są kierowane do szkół specjalnych, chociaż już od
wczesnych lat osiemdziesiątych realizuje się politykę integracji w tych samych placówkach oświatowych dzieci niepełnosprawnych z dziećmi nie odbiegającymi od normy. Większość
...
Smazona_Cebulka