Typy okręgów przemysłowych na świecie ( surowcowe, przybrzeżne, technopolie)

Okręgi przemysłowe, czyli wielkie koncentracje różnorodnych gałęzi przemysłu odpowiednio ze sobą powiązanych można podzielić na:

-          ukształtowane dzięki bogatym zasobom surowców i energii

-          rozwijające się dzięki dogodnemu położeniu na szlakach transportowych, koncentracji funkcji administracyjnych i naukowo-badawczych oraz dzięki dużym zasobom siły roboczej i chłonnym rynkom zbytu.

Okręgi surowcowe skupiają wydobycie różnorodnych surowców, produkcję paliw i energii, chemię nieorganiczną, hutnictwo metali, przemysł metalowy, produkcję maszyn górniczych, urządzeń dla hutnictwa, ciężkich obrabiarek, maszyn budowlanych i środków transportu.

Do okręgów surowcowych zaliczamy:

-          Donieckie Zagłębie Węglowe – Donbas na Ukrainie dysponuje zasobami węgla koksującego i antracytu, rtęci i soli kamiennej. Rozwinęło się tu hutnictwo żelaza i metali kolorowych, produkcja nawozów azotowych i sody. Wykształciły się gałęzie przemysłu maszynowego, lekkiego i spożywczego.

-          Okręg Uralski – zaliczamy do najbogatszych zagłębi surowcowych świata. Zalegają tu bogate złoża rud żelaza i metali uszlachetniających stal, miedzi, cynku, ołowiu, złota, srebra, platyny, złoża węgla brunatnego, soli kamiennej. Rozwinęło się na wielką skalę hutnictwo żelaza i stali, rozwinęło produkcję urządzeń dla górnictwa, hutnictwa, taboru kolejowego, produkcję nawozów sztucznych, rozwinął się przemysł celulozowo-papierniczy.

-          Kużnieckie Zagłębie Węglowe – ukształtowało się w oparciu o zasoby węgla kamiennego, rud żelaza i rud cynkowo-ołowianych. Rozwinął się przemysł metalowy, elektro-maszynowy i zbrojeniowy, drzewny, celulozowo-papierniczy.

-          Górnośląski Okręg Przemysłowy – ukształtował się dzięki bogatym zasobom węgla kamiennego i rud cynkowo-ołowianych. Rozwinęło się hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, przemysł maszynowy, metalowy, zbrojeniowy i środków transportu.

-          Okręg Fushun-Anshan  w Chinach rozwija się dzięki zasobom węgla kamiennego, rud żelaza, magnezu i ropy naftowej. Stwarza to doskonałe warunki do rozwoju hutnictwa żelaza i metali nieżelaznych, produkcji maszyn dla górnictwa i hutnictwa, paliw płynnych.

-          Okręg Północny w Chinach dysponuje zasobami węgla kamiennego, ropy naftowej, rud żelaza. Rozwija się hutnictwo żelaza, przetwórstwo węgla i ropy naftowej, produkcja statków i samochodów osobowych.

-          Okręg Damodar w Indiach rozwija się w oparciu o złoża węgla kamiennego , rud żelaza i metali uszlachetniających. Koncentruje się tu przemysł metalowy, obrabiarkowy i środków transportu.

-          Okręg Witwatersrand w RPA dysponuje zasobami węgla kamiennego, diamentów, złota, platyny, srebra, uranu, żelaza, kamienie szlachetne. Rozwinęło się hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, produkcja wyrobów metalowych, obrabiarek broni, samochodów.

-          Yorkshire Humberside w Anglii ukształtował się na bazie surowców mineralnych. Dominuje tu wytwórczość przemysłu środków transportu, precyzyjnego, elektronicznego i petrochemicznego.

-          W Zagłębiu Północnym we Francji w oparciu o węgiel kamienny rozwija się produkcja stali, zaś w oparciu o uprawy lnu – przemysł włókienniczy. Oprócz tego rozwinął się przemysł petrochemiczny, poligraficzny i spożywczy.

-          Okręg Nadrenii Północnej – Westfalii w Niemczech ukształtował się w oparciu o węgiel kamienny i brunatny, cynk, ołów i sól kamienna. Rozwinęło się hutnictwo żelaza, produkcja urządzeń dla górnictwa i hutnictwa, maszyn włókienniczych, przemysł petrochemiczny, farmaceutyczny, fotochemiczny, elektrochemiczny, elektroniczny oraz samochody.

-          Okręg Północno-Wschodni w USA w oparciu o bazę energetyczną i metalurgiczną rozwinął się przemysł metalowy, obrabiarkowy, stoczniowy, petrochemiczny, elektroniczny, poligraficzny, fonograficzny.

-          Okręg Przyjeziorny w USA, korzysta z surowców dowożonych szlakiem Wielkich Jezior z Kanady i krajów Ameryki Łacińskiej. Zwiększ się produkcja przemysłu rafineryjnego i petrochemicznego, elektronicznego, poligraficznego i celulozowo-papierniczego.

-          Okręgi stołeczne – powstają w dużych ośrodkach miejskich. Wszystkie surowce są dowożone. Połączone są one z innymi miastami. Charakteryzują się różnorodnością ludności o różnym poziomie wykształcenia. Zlokalizowana jest w nich produkcja sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego samochodów, włókien syntetycznych, farmacentyków, kosmetyków, odzieży, wyrobów spożywczych itp. Wśród tych okręgów należy wyróżnić Metropolie Paryża, Londynu, Los Angeles, Berlina, Tokio, Meksyku, Warszawy itp.

-          Okręgi nadmorskie – sa podobne do okręgów stołecznych. Wykorzystywane są również surowce dowożone. Surowce dowożone są  również z zagranicy. W miastach portowych rozwija się również hutnictwo z dostarczonych surowców.

-          Technopolie – okręgi nowoczesnego przemysłu ( farmacentycznego, elektronicznego). Powstają w rejonie czystego środowiska i wysoko wykształconej kadry, np. przy uniwersytetach.

Rola handlu zagranicznego w krajach wysoko i słabo rozwiniętych.

              Znaczenie handlu zagranicznego rośnie wraz z ogólnym rozwojem każdego kraju. Na przykładzie KWR można zauważyć, że handel zagraniczny jest czynnikiem dynamizacji rozwoju. Pozwala czerpać korzyści i międzynarodowego podziału pracy oraz kształtować strukturę eksportu i importu sprzyjającą optymalizacji relacji wymiennych, Średnie ceny wyrobów gotowych rosną szybciej niż ceny surowców mineralnych i surowych płodów rolnych. Dzieje się to w wyniku świadomej polityki krajów Zachodu. Rezultatem tego jest ukryty przepływ do krajów bogatych  części wartości wytwarzanych w KSR. Wymiana ta w dłuższym okresie prowadzi do wzrostu zadłużenia krajów biednych. Współcześnie większość obrotów w światowym handlu zagranicznym stanowi jednak wymiana pieniędzy KWR. W 1995 r największą globalną wartość osiągnęły USA, Niemcy, Japonia, Francja i Wielka Brytania.

W KSR, eksportujących głównie surowce i półfabrykaty, struktura rodzajowa importu i eksportu uzależniona jest od warunków naturalnych, a więc bazę surowcową,          klimatyczno-glebowe uwarunkowania rozwoju rolnictwa oraz czynniki historyczne. W imporcie tych krajów dominują zazwyczaj produkty przemysłowe ( maszyny i urządzenia, sprzęt transportowy, przemysłowe towary konsumpcyjne i produkty rafinacji ropy naftowej.

W handlu KWR przeważają towary wysoko przetworzone – obrabiarki i kompletne linie technologiczne, środki transportu, elektronika i produkty chemii organicznej. Rozwój handlu zagranicznego jest jednym z ważniejszych czynników wzrostu krajów rozwijających się. Stanowi ważne źródło ich bogacenia się i rozwoju. Stanowi ważny czynnik awansu i poprawy sytuacji materialnej osób mieszkających w tych krajach. Rozwój handlu pozwala upowszechniać technologie służące ochronie środowiska naturalnego. Wiele państw po wprowadzeniu wolnego obrotu towarowego odnosi sukcesy gospodarcze. Np. Indie i Chiny w ciągu ostatnich 10 lat podwoiły swój dochód na jednego mieszkańca. Także wiele krajów Afryki odnotowuje wysoki wzrost gospodarczy. Przykładem może być Uganda i Malawi, gdzie gospodarki tych państw rozwijają się w tempie 8-10% w skali rocznej.

Znaczenie handlu zagranicznego dla poszczególnych państw jest zróżnicowane. Miernikiem znaczenia handlu zagranicznego jest wartość globalna obrotów w przeliczeniu na jednego mieszkańca oraz udział eksportu w wielkości PKB. Wskaźnik ten jest największy w Singapurze, Hongkongu, Belgii, Luksemburgu, Szwajcarii oraz Holandii. Państwa wysoko rozwinięte odnotowują ponad 40% udział eksportu w tworzeniu PKB.

Największy udział w obrotach świata posiadają KWR gospodarczo ( ok. 70% ), które handlują przede wszystkim ze sobą. Ceny ich towarów są bardzo wysokie i nie znajdują nabywców w krajach biednych.

Można jednak przypuszczać, że kraje rozwijające się będą stanowić w najbliższym czasie najszybciej wzrastające rynki zbytu dla wszystkich dziedzin gospodarki.

Dzięki handlowi zagranicznemu obywatele każdego kraju mogą kupować to, czego potrzebują, równocześnie mogą produkować i sprzedawać rzeczy, które posiadają w nadmiarze.

Handel zagraniczny sprzyja konkurencyjności, co z kolei pobudza postęp techniczny. Rozwój handlu zagranicznego pomaga również upowszechniać technologie służące ochronie środowiska naturalnego.

Na czym polegają procesy urbanizacyjne w krajach wysokorozwiniętych (dezurbanizacja, reurbanizacja ).

Urabanizaja jest to zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych i przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast, aglomeracji miejskiej i układów metropolitarnych oraz do wzrostu liczby ludności miejskiej i jej udziału w ogólnej liczbie ludności kraju.

Współczesne procesy urbanizacji prowadzą w szczególności do:

·         dalszego rozwoju istniejących miast i powstawania nowych miast

·         tworzenia się aglomeracji miejskiej o różnym charakterze

·         łączenie się aglomeracji miejskiej w wielkoprzestrzenne układy metropolitarne, które tworzą megalopolis

·         urbanizacja obszarów wiejskich

Procesy urbanizacji związane z przemianami społeczno-ekonomicznymi współczesnego świata i chcąc je ujmować całościowo, trzeba mówić o urbanizacji:

-          demograficznej, czyli wzroście liczby i odsetka ludności miejskiej w wyniku wzmożonych migracji do miast

-          ekonomicznej

-          przestrzennej

-          społecznej

Procesy urbanizacji zmieniają swój charakter oraz dynamikę w zależności od stopnia zaawansowania – fazy urabanizacji. Wyróżnia się cztery fazy urbaniazacji: urbanizację, suburbanizację, dezurbanizację i reurbanizację.

W fazie urbanizacji i suburbanizacji zwiększa się koncentracja ludności – najpierw w miastach, a z czasem głównie w aglomeracjach miejskich oraz w ich strefach peryferyjnych.

W fazie dezurbanizacji i reurbanizacji nasila się dekoncentracja ludności polegająca na intensywnym jej odpływie już nie tylko z obszarów centralnych aglomeracji, ale też z ich stref peryferyjnych na obszary bardziej oddalone. Sprzyja temu rozwój motoryzacji indywidualnej i ogólny wzrost dobrobytu. Ważne są też procesy zachodzące w przemyśle, który modernizuje się i automatyzuje, uwalniając w ten sposób znaczne rezerwy siły roboczej wchłaniane przez sektor usług. Wzrost zatrudnienia w tym sektorze nie może jednak powstrzymywać postępującej deglomeracji.

Deglomeracja jest to działanie, celem którego jest ograniczenie ludności w miastach. Deglomeracja może być czynna i bierna.

W procesach urbanizacji w KWR, gdzie są one najbardziej zaawansowane, można wskazać dwa momenty wyrażonego przyspieszenia. Pierwszy przypada na okres rewolucji przemysłowo-technicznej XIX w i związany z nią dynamiczny rozwój gałęzi takich jak: przemysł włókienniczy, górnictwo, hutnictwo, przemysł metalowy i obrabiarkowy. Taki charakter industrializacji spowodował lawinowy napływ ludności wiejskiej do miast i jego koncentrację w pobliżu zakładów przemysłowych. Ponowne przyspieszenie urbanizacji miało po II wojnie światowej, kiedy industrializacja zaczęła tracić charakter dominując czynnika miastotwórczego na rzecz szybko rozwijającego się sektora usług.

Urbanizacja w KWR weszła już na dobre fazę reurbanizacji. Charakteryzuje się ona zupełnym przewartościowaniem czynnika urbanizacji. Np. powstająca dekoncentracja ludności miejskiej, za którą nie nadążają zmiany dotychczasowych granic administracyjnych miast, może doprowadzić do okresowego spadku liczby i odsetka ludności w miastach. Następuje więc zahamowanie urbanizacji na płaszczyźnie demograficznej i ekonomicznej przy równoczesnej jej intensyfikacji na płaszczyźnie społecznej i przestrzennej.

Wytworami procesów urbanizacji są rozwinięte układy miast funkcjonalnie ze sobą powiązanych oraz aglomeracje miejskie i wiejskie zespoły metropolitarne, które mogą utworzyć megalopolis.

Aglomeracja miejska jest to zespół jednostek osadniczych, którego potencjał gospodarczy i ludnościowy oraz powiązania funkcjonalne różnią się od innych elementów układu osadniczego regionu (kraju). Aglomeracje dzielą się na monocentryczne i policentryczne.

Aglomeracja monocentryczna posiada jeden obszar centralny o dominującej koncentracji ludności i funkcji społeczno-gospodarczych oraz kilka pierścieni zewnętrznych podporządkowanych centrum. (aglomeracje Paryża, Londynu).

Aglomeracja policentryczna składa się z wielu różnych pod względem potencjału demograficznego i gospodarczego obszarów centralnych, które podporządkowały sobie mniejsze ośrodki satelitarne (katowicka, gdańska).

W miarę postępujących zmian struktury polegających na modernizacji i automatyzacji przemysłu oraz wzroście znaczenia usług podnoszenia się stopy ludności, rozwoju motoryzacji indywidualnej aglomeracje tworzą układy metropolitarne zwane megalopolis.

Megalopolis powstaje w wyniku łączenia się peryferyjnych stref zabudowy jednorodzinnej i związanych nią usług rozwijających się wokół poszczególnych metropoli i miast. Wyróżniamy:

·         megalopolis północno-wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych obejmujące Boston, Hartford, Nowy Jork, Filadelfia, Baltimore i Waszyngton

·         megalopolis Okręgu Przyjeziornego w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie

·         integrujące się układy metropolitarne San Francisco i Los Angeles

·         Nippon Megalopolis

·         megalopolis w krajach Beneluxu

Wskaźniki urbanizacji:

-          Europa zachodnia – 85%

-          Europa środkowo-wschodnia – 60%

-          Polska – 61,2%

-          Azja, Afryka – 30%

Deglotomeracja – decyzja ograniczenia rozwoju miast

-          czynna – wynoszenie zakładu pracy poza obręb miasta

-          bierna – podjecie takich działań aby zachęcić mieszkańców do opuszczania miast.

Bilans energetyczny świata. Czym uwarunkowane jest jego przestrzenne zróżnicowanie. Jakie zmiany dokonały się w nim w ciągu ostatnich 50-ciu lat?

Energia zgromadzona we wszystkich wydobywanych surowcach energetycznych, zagospodarowanych wód oraz nuklearna tworzą tzw. energię pierwotną, która potem przetwarza się na energię elektryczną, cieplną i mechaniczną. Zestawienie ich udziału w ogólnej produkcji energii nazywamy bilansem energetycznym.

Udział poszczególnych nośników energii w bilansie energetycznym zmieniał się w różnych okresach. Inna jest rola każdego ze źródeł energii w bilansie poszczególnych krajów.

Różnice te są najczęściej podyktowane:

1.      możliwościami surowcowymi

2.      możliwościami kapitałowymi

3.      możliwościami technologicznymi

4.      względami ekonomicznymi

Dominującą pozycję w bilansie energetycznym świata lat 60 utrzymywał węgiel, na którym np. w Europie Zachodniej przypadało 80% produkcji energii-pierwotnej. Jednak wysokie koszty jego wydobycia, transportu i przetwarzania stały się przyczyną do zastępowania węgla tańszymi paliwami. Warunki takie stwarza ropa naftowa, która w początkach lat 70 w bilansie energetycznym świata zajęła pierwsze miejsce.

Tendencję tę wykorzystywali eksporterzy ropy naftowej, którzy gwałtownie podnieśli jej ceny w 1973. Fakt ten zapoczątkował kryzys energetyczny. Spadła rola ropy naftowej, nieznacznie wzrosła rola węgla, zaczął powiększać się udział gazu ziemnego i energii jądrowej. Na ww. paliwa przypada 90% światowego zużycia energii pierwotnej.

Charakterystyczną cechą zmian zachodzących w bilansie energetycznym świata jest przejście od źródeł energii takich jak energia słoneczna, wiatrowa siła spadku wody, drewno do kopalin  ( węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, pierwiastki promieniotwórcze), a następnie tendencja powrotu do nośników energii znanych człowiekowi w przeszłości. Zmianie uległy tylko sposoby ich wykorzystywania.

Podstawowe cechy rozwoju demograficznego na świecie. Jakie są konsekwencje tego procesu i prognozy na najbliższą przyszłość.

Od wielu stuleci liczba ludności świata wzrasta, jednak tempo tego przyrostu charakteryzuje się dużym urozmaiceniem. Początkowo rozwój zaludnienia postępował bardzo powoli, ludność świata podwajała się co 2 tys. Lat (do początku naszej ery). Do XVIII w liczba ludności podwajała się co 900 lat i w 1700 r było nas 600 mln. Podstawową przyczyną powolnego zatrudnienia była wysoka śmiertelność, spowodowana niskim poziomem higieny i nauk medycznych. Od XVIII w liczba ludności podwoiła się już po 150 latach, a jeszcze szybszy wzrost zaludnienia miał miejsce w XX w po II wojnie światowej zwanym wzrostem eksplozji demograficznej. Na podwojenie ludności trzeba było czekać tylko 30 lat. Od 1990 r wbrew wcześniejszym prognozom obserwuje się spowolnienie tempa przyrostu ludności. W 1998 r był 5,9 mld osób z czego 80% zamieszkiwało regiony rozwinięte. Wg prognozy ekspertów przewiduje się, że liczba ludności wzrośnie z obecnych 6 mld do 9,9 mld w 2050 r. Z danych prognostycznych wynika, że liczba ludności na świecie prawdopodobnie już nigdy się nie4 podwoi, a wiązać to należy z trwałym spadkiem płodności w większości regionów świata. Nie sprawdzi się dotychczasowa teza głosząca, że ludności grozić będzie masowy głód. Więcej ludzi to także więcej pomysłów i rozwiązań prowadzących do zamożności, wysokiej technologii i likwidacji obszarów nędzy i ubóstwa. Zmniejszenie tempa przyrostu ludności będzie widoczne również w najbliższych stuleciach, a dotyczy to przede wszystkim krajów rozwiniętych. Krajom Europy grozi wyludnienie. Mimo powyższej tendencji w wielu krajach świata populacja gwałtownie wzrośnie. Chodzi tu głównie o państwa Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. Równocześnie Chiny dzięki restrykcyjnej polityce ograniczenia urodzeń straci pozycję lidera  na liście państw o największej liczbie ludności. Sytuacja taka stawia przed rządami krajów o najwyższym przyroście ludności poważne wyzwania: muszą one stworzyć wielką liczbę nowych miejsc pracy dla ludzi młodych, zająć się edukacją kobiet.

Obawy związane negatywnymi konsekwencjami nadmiaru ludności są obecnie ciągle duże. Wskazuje się między innymi, że 6 mld ludzi stanowi wartość krytyczną, a dalsze jej zwiększanie grozi nadmiernym zużycie surowców naturalnych i dotkliwymi szkodami w środowisku.

Metody eliminowania ludności:

·         Tsunami czyli fala olbrzymich rozmiarów 20-40 m wysokości, 200-300 km prędkości na godz. Spowodowana trzęsieniami dna oceanicznego lub erupcją wulkanu.

·         Wojna, w wyniku której giną kolejne miliony ludzi

·         Choroby (dżuma, Aids)

W wyniku zmian demograficznych mamy na świecie 4 grupy państw:

1)     Państwa, w których mamy bardzo duży wskaźnik przyrostu urodzeń i wskaźnik zgonów. Są to kraje biedne, w których żyje się krótko ok. 40-45 lat.

2)     Państwa, w których wskaźnik urodzeń wynosi ok. 35%0, a umieralność wynosi 20%0. Przyrost naturalny wynosi ok. 15%0 . Do grupy tych państw należą Iran, Irak, Sudan, Niger, Nigeria, Indie, Pakistan, Bangladesz. Służba zdrowia w tych państwach jest na wyższym poziomie, żyje się tu ok. 50 lat. Są to kraje eksplozji demograficznej w których przeprowadzono „zieloną rewolucję” – lepsze ożywianie.

3)     Kraje, gdzie zaczęto ingerować w przyrost naturalny czyli Honkong, Singapur, Malezja, Chiny. W krajach tych, rodzina może pozwolić sobie na jedno dziecko, za następne trzeba płacić. Małżeństwo może zawrzeć kobieta, która ukończyła 23 lata, a mężczyzna 25 lat. Przyrost naturalny wynosi obecnie 10%0.

4)     Państwa wysoko rozwinięte, w których przyrost naturalny wynosi maksymalnie 3% . W Europie Środkowej i Wschodniej przyrost naturalny jest ujemny (-8% ).

Struktura zawodowa

q       Kraje wysoko rozwinięte

-          Rolnictwo – małe zatrudnienie 3% USA

-          Przemysł – 25%

-          Usługi – 50%

q       Kraje średnio rozwinięte

-          Rolnictwo – 20-30%              \

-          Przemysł – 20-30%              Polska

-          Usługi – powyżej 50%              /

q       Kraje słabo rozwinięte

-          Rolnictwo – ponad 50%

-          Przemysł i usługi – kilka, kilkanaście %

18. Kraje wysoko i słabo rozwinięte – na czym polegają podstawowe różnice ekonomiczne i demograficzne

Kraje wysoko rozwinięte zajmują ok.24% powierzchni świata, skupiają 17% ludności świata, a wytwarzają ok. 70% światowego PKB. Zaliczamy do nich te, w których PKB na jednego mieszkańca jest większy niż 10 tys. Dolarów USA. Są t...