naratunek_artykul_2008_02_18078.pdf

Organizacja i zarządzanie

Poważne

awarie

chemiczne

Zagrożenia

i postępowanie

ratownicze

Współczesna chemizacja życia codzien-

nego niesie za sobą zagrożenia dla życia,

zdrowia ludzi i środowiska. Szybki roz-

wój chemii wkroczył nie tylko do dzia-

łalności przemysłowej i techniki, ale

także do codziennego życia człowieka.

bryg. dr inż. Jerzy Ranecki

zastępca komendanta Miejskiego Państwowej

Straży Pożarnej w Poznaniu

mysłowych o dużym i zwiększonym ryzyku wy-

stępowania poważnych awarii przemysłowych. W trak-

cie transportu drogowego i kolejowego przewozi się

tysiące ton substancji niebezpiecznych. Działania

związane ze zwalczaniem zagrożeń chemicznych są

wyzwaniem dla służb ochrony zdrowia, ratownictwa

oraz władz samorządowych i państwowych. Warun-

kiem skutecznego reagowania jest integracja działań

poprzez wzajemne komunikowanie się i świadomość

roli, jaką powinny odgrywać poszczególne służby

w przewidywaniu i opanowywaniu ewentualnego za-

grożenia chemicznego.

Podstawy prawno-organizacyjne

ratownictwa chemicznego

i ekologicznego

Polska dostosowała swoje prawo do prawa Unii Euro-

pejskiej w zakresie przeciwdziałania poważnym awa-

riom poprzez wprowadzenie Ustawy z dnia 27 kwiet-

nia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62,

16 Na ratunek 2/08

W Polsce znajduje się ponad 300 zakładów prze-

Organizacja i zarządzanie

POWAŻNA AWARIA

ZGŁOSZENIE

Państwowa Straż Pożarna

Policja

Pogotowie ratunkowe

Zaobserwowanie zdarzenia

Pracownicy zakładu oraz realizujący transport

Zadysponowanie na miejsce zdarzenia jednostek Państwowej Straży Pożarnej,

ochrony przeciwpożarowej, pogotowia ratunkowego, policji

oraz powiadomienie władz, służb, inspekcji i straży

Rozpoznanie i ocena sytuacji na miejscu zdarzenia

Ewakuacja ludzi ze strefy zagrożenia, udzielenie kwaliﬁkowanej pierwszej pomocy medycznej

oraz przekazanie pogotowiu ratunkowemu

Prognozowanie rozwoju zagrożenia w czasie i przestrzeni oraz wyznaczenie stref zagrożeń

Współdziałanie z pogotowiem ratunkowym w zakresie segregacji

i dekontaminacji poszkodowanych

Kierowanie działaniem ratowniczym oraz organizacja sztabu działań ratowniczych

Dekontaminacja

Zakończenie działań ratowniczych

Pierwsza pomoc

Ostrzeżenie ludzi o zagrożeniu, ewakuacja i wezwanie pomocy

(straży pożarnej, pogotowia ratunkowego i policji)

Wstępna organizacja punktu pomocy medycznej

Przekazanie poszkodowanych przybyłym służbom

Współdziałanie ze strażą pożarną, pogotowiem ratunkowym i policją

Procedura 1 – Pierwsza pomoc prowadzona przez pracowników

zakładu lub realizujących transport podczas poważnej awarii

Procedura 2 – Czynności ratownicze prowadzone przez Państwo-

wą Straż Pożarną podczas poważnej awarii

POWAŻNA

AWARIA

ZGŁOSZENIE

Pogotowie ratunkowe

lub szpitalny oddział ratunkowy

Państwowa Straż Pożarna

Policja

POWAŻNA AWARIA

ZGŁOSZENIE

Policja

Państwowa Straż Pożarna

Pogotowie ratunkowe

Zadysponowanie na miejsce zdarzenia zespołu ratownictwa medycznego

Nawiązanie współpracy z Państwową Strażą Pożarną w czasie dojazdu na miejsce zdarzenia

Rozpoznanie i ocena sytuacji w zakresie ratownictwa medycznego

Przejęcie poszkodowanych od Państwowej Straży Pożarnej

i prowadzenie medycznych czynności ratunkowych

Organizacja segregacji i dekontaminacji we współpracy z Państwową Strażą Pożarną

Nawiązanie współpracy z Ośrodkiem Toksykologii Klinicznej

i szpitalnymi oddziałami ratunkowymi

Transport poszkodowanych do Ośrodka Toksykologii Klinicznej

i szpitalnych oddziałów ratunkowych oraz innych placówek służby zdrowia

Zadysponowanie na miejsce zdarzenia jednostek policji

Nawiązanie współpracy z Państwową Strażą Pożarną

w czasie dojazdu na miejsce zdarzenia

Zabezpieczenie działań ratowniczych – wyznaczenie objazdów i blokad dróg

Pilotowanie kolumn transportu sanitarnego do szpitali

Ewakuacja ludzi zagrożonych

Udział w pracach sztabu

Procedura 3 – Działania prowadzone przez zespoły ratownictwa

medycznego

Procedura 4 – Zabezpieczenie przez policję działań ratowniczych

podczas poważnej awarii

poz. 627 z późniejszymi zmianami). Zagadnienia do-

tyczące ratownictwa chemicznego i ekologicznego

reguluje Ustawa o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U.

nr 147, poz. 1229 – tekst jednolity). Zgodnie z art. 14

Ustawy krajowy system ratowniczo-gaśniczy ma na

celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska

poprzez walkę z pożarami lub innymi klęskami żywio-

łowymi oraz ratownictwo: techniczne, chemiczne, eko-

logiczne i medyczne.

System ten zorganizowała Państwowa Straż Pożarna

i uruchomiła go w 1995 roku. Funkcjonowanie krajowe-

go systemu ratowniczo-gaśniczego reguluje Rozporzą-

dzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji

z dnia 29 grudnia 1999 roku w sprawie szczegółowych

zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśni-

czego (Dz.U. nr 3, poz. 1311). Zgodnie z tym rozporzą-

dzeniem ratownictwo chemiczne i ekologiczne prowa-

dzą specjalistyczne grupy ratownictwa chemicznego

i ekologicznego Państwowej Straży Pożarnej. Szcze-

gólną rolę w systemie pełnią jednostki ochotniczych

straży pożarnych.

Specyﬁka zagrożeń chemicznych

Skutki zdrowotne działania substancji toksycznych

mogą mieć charakter ostry lub przewlekły i odwra-

calny lub nieodwracalny. Ich wielkość zależy przede

wszystkim od następujących czynników:

– rodzaju, stężenia substancji toksycznej,

– rodzaju i czasu ekspozycji (narażenia).

Typowe standardy higieniczne i środowiskowe dawek,

jakie stosuje się do określenia stopnia narażenia w przy-

padku uwolnień chemicznych, przedstawiono w tabeli 1

(dostępna na stronie internetowej czasopisma). Są to

standardy stosowane za granicą (Stany Zjednoczone).

IDLH dla amoniaku wynosi 300 ppm (213 mg/m 3 ),

a dla chloru – 10 ppm (30 mg/m 3 ) (2, 3). W literaturze

zachodniej w odniesieniu do stężenia par i gazów po-

wszechnie używana jest jednostka objętościowa ppm

(ang. parts per million). Oznacza ona 1 cm 3 zanieczysz-

czenia (gazu bądź pary) w 1 m 3 powietrza. W Polsce

nie wyznaczono tego typu standardów. Obowiązuje

wartość stężenia dotycząca miejsca pracy i jest to naj-

wyższe dopuszczalne stężenie (NDS).

www.naratunek.elamed.pl 17

Organizacja i zarządzanie

Państwowa Straż Pożarna

odpowiednio zabezpieczeni

ratownicy i lekarze

1. Przyjęcie chorych do puntku medycznego

2. Segregacja oﬁar ( triage )

3. Wstępne leczenie

4. Dekontaminacja

5. Dalsze leczenie

6. Segregacja

7. Przewiezienie chorych do odpowiednich ośrodków

Informacja

Władze samorządowe i państwowe

miejsce skażenia

strefa czysta

kierunek wiatru

Powołanie

zespołu zarządzania kryzysowego

STREFA SKAŻONA

ok. 30 m

STREFA BEZPIECZNA

Zarządzanie

sytuacją nadzwyczajną

punkt

zbierania

rannych

30 m

punkt

reanimacyjny

punkt

segregacji

transport

w I kolejności

Ewakuacja

ludzi zagrożonych

Zapewnienie

warunków socjalnych i medycznych

ewakuowanej ludności

miejsce

skażenia

punkt

dekontami-

nacji

punkt

segregacji

transport

w II kolejności

Bieżące informowanie

społeczeństwa

o zaistniałej sytuacji

transport

w III kolejności

miejsce

skażone

na odpadki

70 m

punkt

reanimacyjny

Podejmowanie działań

mających na celu przywrócenie sytuacji,

jaka była przed wypadkiem

lub katastrofą chemiczną

konieczność zabezpieczenia dróg

oddechowych i/lub skóry

wskazane zabezpieczenie dróg

oddechowych i/lub skóry

kontrolne

pomiary skażenia

Procedura 5 – Zarządzanie sytuacją nad-

zwyczajną (katastrofa chemiczna) przez

władze administracji publicznej

Procedura 6 – Modelowy schemat organizacji akcji ratowniczej podczas skażenia

chemicznego (5)

Poważne awarie wyróżnia spośród innych zagrożeń

przede wszystkim zasięg ich skutków. Symulację zasię-

gu zagrożeń w przypadku poważnej awarii przedstawio-

no na przykładzie awaryjnego uwolnienia amoniaku do

otoczenia. Amoniak ciekły po wydostaniu się z instalacji

lub zbiornika magazynowego do otoczenia gwałtowanie

paruje i przechodzi w stan gazowy, a następnie rozprze-

strzenia się w atmosferze, stanowiąc zagrożenie dla śro-

dowiska. Stosując odpowiednie programy komputerowe,

można z dużym przybliżeniem oszacować zasięg strefy za-

grożenia dla życia i zdrowia ludzi wokół miejsca powsta-

nia poważnej awarii. Badaniami objęto skutki awaryjnego

uwolnienia do otoczenia pięciu ton amoniaku. Strefy za-

grożeń wyznaczono za pomocą specjalistycznego ame-

rykańskiego programu komputerowego ALOHA (ang.

Areal Locations of Hazardous Atmospheres) (10).

Obliczając strefy zagrożeń, przyjęto następujące

założenia:

– stany atmosfery: konwekcja lub inwersja,

– prędkość wiatru: 5 m/s,

– temperatura otoczenia: 15 o C,

– stężenie substancji niebezpiecznej stanowiącej za-

grożenie dla zdrowia: 300 ppm – IDHL,

– stężenie śmiertelne substancji: 5034 ppm – według

kart substancji niebezpiecznych Centralnego Insty-

tutu Ochrony Pracy.

Na rysunkach 1 i 2 (dostępne na stronie internetowej

czasopisma) przedstawiono strefy zagrożeń podczas

awaryjnego uwolnienia 5 ton amoniaku w warunkach

konwekcji i inwersji przy prędkości wiatru 5 m/s.

Z powyższych symulacji można wnioskować, że strefy

zagrożeń dla ludzi i środowiska podczas awaryjnego

uwolnienia amoniaku mogą sięgać od kilkuset me-

trów do kilku kilometrów. W strefie zagrożenia mogą

się znaleźć setki, a nawet tysiące ludzi, dlatego należy

podejmować wszelkie działania chroniące środowisko

oraz ratownicze czynności zmniejszające lub zapobie-

gające zagrożeniom ludności.

Wnioski

1. Należy doskonalić i rozwijać procedury postępowa-

nia podczas dekontaminacji masowej.

18 Na ratunek 2/08

Organizacja i zarządzanie

Pacjenci nieskażeni

(bez objawów),

którzy przebywali

w streﬁe skażenia

Przygotowanie personelu,

wybór miejsca dekontaminacji,

uruchomienie planów

oraz systemu kontroli skuteczności

Pacjenci skażeni

Segregacja wstępna

Dekontaminacja

niemedyczna

Dekontaminacja

niemedyczna

Rejestracja

pacjenta

Identyﬁkacja

pacjenta

Rozebranie

pacjenta

Pomoc

medyczna

w razie

potrzeby

Rozebranie

pacjenta

Dekontaminacja

pacjenta

Dekontaminacja

pacjenta

Segregacja

ostateczna

Strefa

kwarantanny

Strefa

udzielania pomocy

Procedura 7 – Dekontaminacja poszkodowanych podczas ska-

żenia chemicznego (6)

Procedura 8 – Organizacja ratownictwa podczas poważnej awarii

z małą liczbą poszkodowanych (od jednej do kilku osób). Legenda:

WSKR KW PSP – Wojewódzkie Stanowisko Koordynacji Ratow-

nictwa Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej

2. Warto podejmować działania logistyczne i organiza-

cyjne mające na celu przygotowanie się na wypadek

katastrof chemicznych i ekologicznych.

3. W planach działań ratowniczych dotyczących ka-

tastrof chemicznych i ekologicznych oraz klęsk

żywiołowych należy uwzględniać Wojska Obrony

Przeciwchemicznej Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej

Polskiej.

4. Należy podejmować działania mające na celu wyko-

rzystanie technik cyfrowych (oprogramowanie, mapy

cyfrowe) umożliwiających modelowanie zagrożeń

poważnymi awariami.

5. Warto przeanalizować możliwość utworzenia bazy

danych o katastrofach chemicznych i ekologicz-

nych.

6. Należy organizować treningi doskonalące, warszta-

ty szkoleniowe i ćwiczenia praktyczne sprawdzające

gotowość systemu na poszczególnych poziomach

administracyjnych do prowadzenia działań ratowni-

czych oraz ochrony ludzi i środowiska podczas wy-

stąpienia poważnej awarii.

Podstawowe pojęcia i deﬁnicje

Poważna awaria to zdarzenie (zwłaszcza emisja, po-

żar lub eksplozja powstałe w trakcie procesu przemy-

słowego, magazynowania lub transportu), w którym

występuje jedna lub więcej niebezpiecznych sub-

stancji, prowadzące do natychmiastowego powstania

zagrożenia życia, zdrowia ludzi bądź środowiska lub

powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem (7).

Substancja niebezpieczna – to jedna lub więcej

substancji albo ich mieszanina, które ze względu

na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub

promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego

obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie

życia lub zdrowia ludzi czy środowiska; substancją

niebezpieczną może być surowiec, produkt, półpro-

dukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku

awarii (7).

Konwekcja (normalne warunki meteorologiczne)

– stan, w którym wzrostowi wysokości w troposferze

(najniższej warstwie atmosfery) odpowiada obniżenie

się temperatury (8).

www.naratunek.elamed.pl 19

Organizacja i zarządzanie

ZGŁOSZENIE

Państwowa Straż Pożarna

998

CZK

KCKRiOL

KG PSP

998

Pogotowie ratunkowe

999

112

Pogotowie ratunkowe

999

112

Policja

997

Policja

997

Centrum Powiadamiania Ratunkowego

WSKR

KW PSP

Wsparcie z powiatów

w województwie

Centrum Powiadamiania Ratunkowego

KCKRiOL KG PSP

Wsparcie z poziomu

krajowego

Dysponowanie i koordynacja

Pogotowie ra-

tunkowe i inne

jednostki ochro-

ny zdrowia

Państwowa Straż

Pożarna i inne

jednostki ochrony

przeciwpożarowej

Policja

Służby,

inspekcje,

straże

Pogotowie ra-

tunkowe i inne

jednostki ochro-

ny zdrowia

Państwowa Straż

Pożarna i inne

jednostki ochrony

przeciwpożarowej

Policja

Służby,

inspekcje,

straże

ChiRZA WOP

Miejsce zdarzenia

Organizacja ratownictwa chemicznego i ekologicznego

Organizacja medycznych czynności ratunkowych

Dekontaminacja

Ewakuacja i ostrzeganie ludzi o zagrożeniach

Transport poszkodowanych do szpitali

POZIOM

POWIATOWY

Miejsce zdarzenia

Organizacja ratownictwa chemicznego i ekologicznego

Organizacja medycznych czynności ratunkowych

Dekontaminacja

Ewakuacja i ostrzeganie ludzi o zagrożeniach

Transport poszkodowanych do szpitali

POZIOM

WOJEWÓDZKI

WSKR KW PSP

Wojewoda

Wojewódzki

zespół zarządzania

kryzysowego

Powiatowy zespół

zarządzania

kryzysowego

Szpitalny oddział

ratunkowy

Oddziały

Toksykologii

Klinicznej

w kraju

Szpitalny oddział

ratunkowy

LKRM

Regionalny Ośrodek

Toksykologii

Klinicznej

Informacja

toksykologiczna

Najbliższy szpital nie posiadający

oddziału ratunkowego

Regionalny Ośrodek

Toksykologii

Klinicznej

Informacja

toksykologiczna

Najbliższy szpital nie posiadający

oddziału ratunkowego

Procedura 9 – Organizacja ratownictwa podczas poważnej awarii

z dużą liczbą poszkodowanych (kilkanaście, kilkadziesiąt osób)

Legenda: WSKR KW PSP – Wojewódzkie Stanowisko Koordynacji

Ratownictwa Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej;

CZK UW – Centrum Zarządzania Kryzysowego Urzędu Woje-

wódzkiego; KCKRiOL KG PSP – Krajowe Centrum Koordynacji

Ratownictwa i Ochrony Ludności Komendy Głównej Państwowej

Straży Pożarnej

Procedura 10 – Organizacja ratownictwa podczas poważnej awa-

rii z bardzo dużą liczbą poszkodowanych (dziesiątki, setki osób)

i rozległym skażeniem środowiska. Legenda: WSKR KW PSP – Wo-

jewódzkie Stanowisko Koordynacji Ratownictwa Komendy Woje-

wódzkiej Państwowej Straży Pożarnej; KCKRiOL KG PSP – Krajowe

Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności Komendy

Głównej Państwowej Straży Pożarnej; ChiRZA WOP – Chemiczne

i Radiacyjne Zespoły Awaryjne Wojsk Obrony Przeciwchemicznej;

LKRM – Lekarz Koordynator Ratownictwa Medycznego działający

w Wojewódzkim Centrum Zarządzania Kryzysowego

Inwersja – stan, w którym wzrostowi wysokości w at-

mosferze odpowiada wzrost temperatury (8).

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – wartość

średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na

pracownika w ciągu 8-godzinnego, dobowego i prze-

ciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określo-

nego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności

zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian

w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przy-

szłych pokoleń (9).

3. National Institute of Occupational Safety and Health:

Pocket Guide to Chemical Hazards. U.S. Department

of Health and Human Services 1994.

4. Konieczny J., Ranecki J.: Ratownictwo chemiczno-medycz-

ne. Garmond Oficyna Wydawnicza, Poznań – Warszawa

2007.

5. Pach J., Sein, Anand J.: Postępowanie w zagrożeniu ter-

roryzmem chemicznym. www.etox.2p.pl.

6. Grosset R.: Zrób to sam. „Przegląd Pożarniczy, Miesięcz-

nik Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej”, War-

szawa, 2004, 6.

7. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony śro-

dowiska (Dz.U., nr 62, poz. 1229 z późn. zm.).

8. Mała encyklopedia powszechna. Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 1997, 404.

9. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej

z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie najwyższych

dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli-

wych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U, nr 217,

poz. 1833).

10. http://response.restoration.noaa.gov/cameo/aloha.

html.

Artykuł w pełnej wersji dostępny na

www.naratunek.elamed.pl

Piśmiennictwo

1. Markowski A.S. (red.): Analiza efektów fizycznych i skut-

ków awaryjnych uwolnień substancji chemicznych do

otoczenia. Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź

2000, 386.

2. Marshall V.C.: The Prediction of Human Mortality from

Chemical Accidents with Especial Reference to the Le-

thal Toxicity of Chlorine. „J. Haz. Mat”, 1989, 22, 13-56.

20 Na ratunek 2/08

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: