raport08.pdf

Raport z analizy literatury naukowej

nt. sytuacji zawodowej osób zaburzeniami percepcji słuchowej

Projekt badawczy nr WUE/0041/IV/05 nt.:

Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych

Karta oceny wykonania zadania: Raport

Ewaluacja końcowa dokonana przez kierownika projektu lub wyznaczoną przez niego osobę / osoby spośród członków

Rady Naukowej projektu

Nazwa zadania wg harmonogramu

Opracowanie raportu z analizy literatury naukowej nt. sytuacji zawo-

dowej osób z upośledzeniem narządów słuchu 1

Numer zadania wg harmonogramu

5.1.1.1.13

Termin wykonania zadania wg harmonogramu Marzec 2006 roku

Nazwisko wykonawcy zadania

Prof. dr hab. Roman Ossowski

Imię i nazwisko ewaluatora

Kierownik projektu prof. dr hab. Anna Brzezińska

Decyzja:

pozytywna

negatywna 2

Honorarium:

Warszawa, dnia ......................

............................................................................

prof. dr hab. Anna Brzezińska

Kierownik projektu

1) Honorarium za wykonanie zadania zostanie wypłacone po pozytywnej ewaluacji gotowego raportu.

2) Ocena „negatywna” oznacza konieczność dokonania poprawek wskazanych przez osobę dokonującą ewaluacji i po-

nowne przedstawienie raportu do oceny.

Spis treści

Wstęp

1. Charakterystyka osób z uszkodzonym narządem słuchu

2. Trudności komunikacyjne wynikające z niepełnosprawności

3. System kształcenia osób z uszkodzonym narządem słuchu

4. System orzecznictwa i doradztwa zawodowego osób z uszkodzonym narządem słuchu

5. Postawy społeczne wobec ON

6. Chaos w przepisach prawnych dotyczących zatrudniania ON

Podsumowanie

Bibliograﬁa

Projekt EFS nr WUE/0041/IV/05

Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych

WSTĘP

Niniejszy Raport jest jedną z części ogólnego dokumentu przygotowywanego w ramach Projektu badawczego nr WUE /

0041 / IV / 05 nt.: Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych.

Raport ten zawiera wnioski z analizy literatury dotyczącej uwarunkowań aktywności zawodowej osób z uszkodzeniem

narządu słuchu, możliwości i wyzwań, przed którymi stoją ON w zakresie edukacji i zatrudnienia. Z założenia ma on się

przyczynić do lepszego rozumienia sytuacji osób niesłyszących i niedosłyszących i wprowadzenia działań mających na

celu poprawę ich sytuacji w zakresie funkcjonowania społecznego, a w szczególności podejmowania i utrzymywania

aktywności zawodowej.

W ostatnich latach coraz powszechniejsze stają się głosy wyrażające obawy o trwałość i efektywność systemu rehabilita-

cji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych w Polsce. Pojawiają się także liczne opinie dotyczące konieczności

korekt tego systemu. Istniejące mankamenty obecnych rozwiązań oraz rozbieżności między teorią i praktyką systemu

zatrudniania osób niepełnosprawnych są trudne do pominięcia (Barczyński, 2002). A przecież rehabilitacja zawodowa

stanowi ważny element kompleksowego systemu rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Trudności na polu zatrudnienia

znacząco obniżają efektywność całego systemu rehabilitacji i wpływają na obniżenie jakości życia oraz funkcjonowania

osób niepełnosprawnych.

Wartości pracy w życiu człowieka nie da się przecenić. Jej rola nie sprowadza się jedynie do zapewnienia warunków mate-

rialnych, potrzebnych do codziennej egzystencji. Dzięki niej człowiek zajmuje miejsce w sieci stosunków międzyludzkich,

realizuje siebie, zdobywa uznanie. Dla osób niepełnosprawnych praca nabiera szczególnego znaczenia. Często postrze-

gają ją oni jako pole realizacji własnych dążeń i umiejętności, źródło poczucia własnej wartości, mobilizację do podjęcia

aktywności życiowej oraz możliwość pełnienia ról społecznych. Daje ona także sposobność do kontaktu z innymi ludźmi,

co, szczególnie w przypadku osób samotnych, ma bardzo duże znaczenie (Nowak, 2002). Co więcej, praca bywa często

treścią życia, nadając mu sens i kompensując wiele ograniczeń wynikających ze specyﬁki niepełnosprawności. Jest po-

nadto miejscem, które umożliwia lepszą adaptację zarówno do zmienionych możliwości ﬁzycznych psychicznych, jak i

zmieniającego się rynku pracy (Kasprzak, 1999)

Niestety, sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy jest szczególnie niekorzystna. Z jednej strony wynika to z

obiektywnie trudnej sytuacji, wyrażającej się wysokim bezrobociem na krajowym rynku pracy, z drugiej zaś, z licznych

barier tkwiących zarówno w otoczeniu, jak i w samej osobie niepełnosprawnej. Problemy związane z zatrudnianiem osób

niepełnosprawnych w dużej mierze wpływają na ich egzystencję. Konsekwencje istniejącego bezrobocia nie ograniczają

się jedynie do pogorszenia sytuacji materialnej niepracujących osób i ich rodzin. Wśród skutków braku wymienić można

(Ossowski, 2004):

 trudności w pełnieniu ról społecznych – szczególnie małżeńskiej i rodzicielskiej. Bezrobocie zagraża bezpieczeństwu

egzystencjonalnemu rodziny, przez co burzy klimat życia rodzinnego,

 status społecznego naznaczenia – osoba bezrobotna osiąga w społeczeństwie pozycję marginalną. Może to prowa-

dzić do spostrzegania siebie jako osoby bezwartościowej, będącej jedynie ciężarem dla otoczenia.

 Stan braku pracy i niemożności znalezienia zatrudnienia burzy system wartości człowieka oraz jego poczucie własnej

tożsamości.

Jak podaje Kasprzak (1999), niepełnosprawne osoby bezrobotne są w podwójnie trudnej sytuacji życiowej. Z jednej stro-

ny borykają się z problemami związanymi z utratą sprawności, z drugiej z utratą pracy i niemożnością znalezienia zatrud-

nienia.

wykres 1.1

Procentowy udział bezrobotnych osób niewidomych niedowidzących

w porównaniu z ogólnym poziomem bezrobocia w wybranych krajach Europy

100

1 2

Chorwacja Cypr Dania

Finlandia Niemcy

1. % bezrobocia wśród osób z dysfunkcją wzroku 2. % ogólnego bezrobocia

Węgry Norwegia Polska Hiszpania Szwecja

312

Projekt EFS nr WUE/0041/IV/05

Psychospołeczne uwarunkowania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych

Jak wynika ze statystyk, liczba osób niepracujących osób niepełnosprawnych z roku na rok wzrasta. Dane uzyskane w

latach 1995 i 2000 przedstawiono na wykresie.

Jak wynika z przedstawionego wykresu, w latach 1995-2000 ogólny wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych obniżył

się. Poziom zatrudnienia ON jest niski przez co spada ich aktywność zawodowa. Długotrwałe pozostawanie poza rynkiem pra-

cy może owocować brakiem wiary w zmianę tego stanu i możliwość zdobycia pracy. Znacząca, niekorzystna zmiana dokonała

się w odniesieniu do osób z uszkodzeniem narządu słuchu (spadek wskaźnika aktywności zawodowej aż o 6 punktów). Mimo,

iż statystyki te pochodzą sprzed 5 lat, obecnie istniejące tendencje i polityka dotycząca zatrudnienia nie stwarza podstaw do

wnioskowania o pozytywnej zmianie tej sytuacji (Misztal-Kurek, 2003). Wręcz przeciwnie. W ostatnich latach (2002 – 2006)

zatrudnienie osób z uszkodzonym słuchem spadło aż o 40%. Problemy ze słuchem ma w Polsce ok. 5 mln. osób. W grupie tej

znajduje się ok. 50 tys. głuchych i głuchoniemych, w tym ok. 30 tys. w wieku produkcyjnym. Do 2001 roku aktywnych zawo-

dowo było ok. 20 tys. z nich. Obecnie w grupie osób niesłyszących pracuje zaledwie 12,7 tys. Istnieje więc duża grupa osób

niesłyszących dotkniętych bezrobociem i utrzymujących się z niskich rent. Warto zaznaczyć, iż nie jest to tendencja ogólno-

światowa. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wskazują na wręcz odwrotną tendencję – wzrostu zatrudniania

osób niesłyszących i niedosłyszących. W ostatnich kilku latach zanotowano tam wzrost zatrudniania niesłyszących, szczególnie

na stanowiskach urzędniczych (Capella, 2003).

Wyrazem silnego niepokoju społeczności osób niesłyszących i niedosłyszących był list wystosowany do premiera Longi-

na Komołowskiego 21 października 1999 roku, w którym zostały opisane największe problemy osób niesłyszących oraz

propozycje zmian, które mogłyby poprawić sytuację osób z uszkodzonym słuchem ( Świat Ciszy , 1999). Wśród najbardziej

nurtujących problemów wpływających na ubożenie środowiska osób z uszkodzonym słuchem, przedstawiciele ogólno-

polskich oraz lokalnych stowarzyszeń podkreślali:

 szerzące się bezrobocie,

 przestarzałe programy szkolnictwa zawodowego osób niesłyszących,

 brak możliwości uruchomienia własnej działalności gospodarczej ze względu na ograniczone zasoby ﬁnansowe jak i

barierę komunikatywności,

 niskie emerytury i renty

 nikła pomoc materialna i ﬁnansowa ze strony opieki społecznej.

Sytuacja ta jest niezwykle niepokojąca i wymaga podjęcia szeregu działań naprawczych (Świat Ciszy, 1999) 1 .

Jak wynika z analizy literatury dotyczącej funkcjonowania zawodowego osób z uszkodzeniem narządu słuchu, napoty-

kają oni na liczne bariery, utrudniające lub wręcz uniemożliwiające im podjęcie zatrudnienia. Do najważniejszych z nich

można zaliczyć:

 bariery związane z występującą niepełnosprawnością (szczególnie bariera komunikatywności)

 niedostosowany do realiów dzisiejszego rynku pracy system kształcenia zawodowego

 stosunkowo niski udział w procesie kształcenia akademickiego(w odniesieniu do innych rodzajów niepełnosprawno-

ści). W grupie studentów niepełnosprawnych, osoby niesłyszące są grupą nieliczną

 niedostosowany system orzecznictwa i doradztwa zawodowego

 wynikające z błędnych nastawień, mitów i stereotypów trudności w funkcjonowaniu społecznym

 niekorzystne podejście pracodawców, wynikające często z uprzedzeń, wyobrażeń i nastawień niż osobistych do-

świadczeń nabytych w kontakcie z osobami z zaburzeniami percepcji słuchowej

 chaos prawny dotyczący zatrudniania osób niepełnosprawnych

Bariery te zostaną kolejno omówione w kolejnych etapach sprawozdania. We wstępie warto podkreślić istnienie dużych

rozbieżności w ocenie funkcjonowania zawodowego i możliwościach podejmowania i utrzymywania zatrudnienia przez

osoby z uszkodzonym słuchem w Polsce i krajach zachodnich. Doświadczenia tych krajów mogłyby posłużyć za przykład

możliwych rozwiązań dotyczących barier w funkcjonowaniu niepełnosprawnych sensorycznie pracowników.

1. Charakterystyka osób z uszkodzonym narządem słuchu

Niepełnosprawność spowodowana zaburzeniami percepcji słuchowej oznacza istotne ograniczenie lub wręcz uniemoż-

liwienie wypełniania zadań życiowych i ról społecznych (zgodnie z normami prawnymi i społecznymi), w wyniku obniżo-

nej sprawności sensorycznej spowodowanej: brakiem, uszkodzeniem lub zaburzeniem funkcji analizatora słuchu.

Deﬁnicja niepełnosprawności jest kompatybilna do Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnospraw-

nych, które zostały przyjęte podczas Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych 20 grudnia 1993.

Wyróżniamy dwie podstawowe grupy osób z uszkodzeniem słuchu :

a) niesłyszące

Niesłyszący to osoby, które w ogóle nie reagują na bodźce akustyczne lub reagują tylko na bardzo silne (głośne) bodźce,

które nie mają większego znaczenia praktycznego. Są to głównie osoby z głębokim lub znacznym uszkodzeniem słuchu.

Są to więc jednostki z takim ubytkiem słuchu, którego nie można w ogóle skompensować, lub można go zmniejszyć tylko

w niewielkim stopniu - poprzez używanie wzmacniających dźwięki aparatów słuchowych. Osoby z tej grupy słyszą na

tyle źle, że naturalne kontakty społeczne z osobami słyszącymi stają się poważną trudnością. Tym bardziej, że ich mowa

jest zwykle niewyraźna i trudna do zrozumienia przez otoczenie Dlatego też, na ogół porozumiewają się za pomocą języ-

ka migowego i odczytywania mowy z ust.

b) niedosłyszące

Osoby niedosłyszące to jednostki u których ubytek słuchu waha się zwykle między 35 a 69 dB. Niedosłuch bowiem ozna-

cza jedynie pogorszone zdolności słyszenia dźwięków. Oznacza to, że słuch tych osób, mimo że jest uszkodzony i sprawia

im trudność, to jednak z aparatami słuchowymi lub bez nich, umożliwia im rozumienie mowy drogą słuchową. Uszkodze-

nie słuchu u osób niedosłyszących można bowiem skorygować przy pomocy aparatu wzmacniającego (słuchowego), nie

powodującego większych trudności i ograniczeń w orientacji w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi.

Mogą więc realizować się w społeczeństwie ludzi słyszących bez większych problemów. Bariery związane z komunikacją

interpersonalnej są w tej grupie osób znacznie mniejsze niż w przypadku osób niesłyszących.

313

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: