Aparat głosowy to zespół narządów, które współdziałają w procesie wytwarzania głosu-w mowie i w śpiewie. Narządy te podlegają kontroli ze strony układu nerwowego, który koordynuje i harmonizuje ich działania.
Ze względu na pełnione funkcje wyróżniamy takie części narządu głosowego jak: część motoryczna, część głosotwórcza i część rezonacyjno- artykulacyjna.
CZĘŚĆ MOTORYCZNA
Obejmuje narządy i mięśnie oddechowe biorące udział w oddychaniu.
Jej funkcje związane są z zapewnieniem odpowiedniego strumienia powietrza, który jest konieczny do wytworzenia głosu.
CZĘŚĆ GŁOSOTWÓRCZA
To tzw. aparat fonacyjny. W jego skład wchodzi krtań ze znajdującymi się w niej strunami głosowymi, mięśniami głosowymi oraz system nerwów krtaniowych.
Część głosotwórcza odpowiada za fonację, czyli wytworzenie fali dźwiękowej.
Jej działanie powoduje powstanie tonu podstawowego, który przy pomocy artykulatorów i rezonatorów jest przekształcany w dźwięk artykułowany.
CZĘŚĆ REZONACYJNO- ARTYKULACYJNA
Obejmuje przestrzenie rezonacyjne oraz narządy biorące udział w procesie artykulacji.
Jej rola polega na wzmocnieniu dźwięku wytworzonego w krtani i przekształceniu go w dźwięk mowy, dźwięk artykułowany, zrozumiały dla otoczenia.
Oprócz tego, że odpowiada za formowanie głosek, kształtuje również- poprzez system rezonatorów - barwę wytwarzanego głosu.
Częścią tego układu, która jest jednocześnie samodzielnym narządem, jest narząd słuchu. Jest on organem nadzorczym. Kontroluje słuchowo mowę i śpiew. Odpowiada za odbiór i doprowadzanie do kory mózgowej odpowiednich sygnałów dźwiękowych, dzięki czemu możemy kontrolować i wpływać na wydawane dźwięki.
Według innego podziału, narząd głosu tworzą powiązane w całość: część obwodowa i część centralna.
CZĘŚĆ OBWODOWA (efektory obwodowe)
Elementy tworzące część obwodową pełnią funkcje wykonawcze, tzn. że wykonują czynności zgodnie z sygnałami przesłanymi przez centralny układ nerwowy i są przez nie sterowane.
Część ta składa się z:
· krtani, czyli generatora dźwięku
· klatki piersiowej, płuc, oskrzeli i tchawicy- narządów odpowiedzialnych za dostarczanie powietrza (w szerszym ujęciu to również układ mięśniowy klatki piersiowej, jamy brzusznej, szyi i grzbietu mający znaczenie dla oddychania)
· rezonatorów i narządów artykulacyjnych wzmacniających i kształtujących dźwięk krtaniowy- tj. przedsionka krtani, gardła, jamy ustnej, jamy nosowej i zatok, język, wargi, żuchwa, szczęka górna, podniebienie twarde i miękkie, języczek podniebienny, policzki
CZĘŚĆ CENTRALNA (analizator ośrodkowy)
To ośrodki mózgowe umiejscowione w różnych częściach kory mózgowej.
Są one powiązane z narządem słuchu i pełnią funkcję nadzorczą, sterującą w odniesieniu do efektorów.
Odbierają one bodźce z obwodu głównie za pomocą czucia głębokiego i powierzchniowego przez zakończenia nerwowe znajdujące się w mięśniach i błonach śluzowych narządu głosowego. Istotne są zwłaszcza pola czuciowe znajdujące się w śluzówce w okolicy poniżej głośni oraz w różnych miejscach skóry i błony śluzowej.
Analizator korowy głosu znajduje sie w korze mózgowej płatów czołowych.
Ośrodki korowe głosu za pomocą połączeń nerwowych, łączą się z:
· ośrodkami czuciowymi mowy
· ośrodkami ruchowymi mowy
· ośrodkami słuchu
· ośrodkami oddychania
Połączenie to umożliwia ścisłe współdziałanie głosu, słuchu i oddychania. Ośrodki mózgowe związane z różnymi narządami współdziałają w wytwarzaniu głosu i mowy pod kontrolą analizatora kinestetycznego i słuchowego.
Emisja głosu jest bardzo ciekawym i złożonym zagadniemiem. Obejmuje wiele kwestii i problemów, które w tej części serwisu będą stopniowo wyjaśniane. A o tym, co kryje się za hasłem emisja głosu dowiesz się w tym artykule, który jest wprowadzeniem do całego działu poświęconego temu zagadnieniu w Czytelni .
Sposoby pojmowania zagadnienia.
W najprostszych słowach emisja głosu to proces jego wytwarzania i wyprowadzania na zewnątrz w mowie i w śpiewie. Kiedy się bliżej temu zagadnieniu przyjrzymy, dostrzeżemy jak wiele skomplikowanych czynności zachodzących niemal jednocześnie składa się na ten proces. Do czynności tych należą: oddychanie, fonacja, rezonans i artykulacja.
Naukowo zagadnienie to definiowane jest przez różnych autorów w następujący sposób- emisja głosu:
· to proces tworzenia i osadzania głosu w mowie i w śpiewie;
· to skoordynowana czynność oddychania, fonacji, rezonansu i artykulacji,
· to wydobywanie głosu przy udziale drgań strun głosowych, pracy mięśni wdechowo- wydechowych, artykulacji głosek i rezonansu przestrzeni rezonacyjnych- klatki piersiowej, krtani, gardła, jamy ustnej i jam czaszki;
· jest zespoleniem czynności fonacyjnych, artykulacyjnych i oddechowych w połączeniu z funkcją rezonansową komór rezonansowych części twarzoczaszki, krtani, klatki piersiowej;
· to właściwe kształtowanie, ustawianie, wydobywanie, emitowanie głosu mówionego lub śpiewanego;
· to nauka wydobywania głosu polegająca na skoordynowanej pracy aparatu głosowego i mięśni oddechowych w celu uzyskania rezonansu;
· to nauka, w zakres której wchodzą wszystkie problemy związane z procesem wydobywanie głosu zgodnie z prawami fizjologii oraz wymogami estetycznymi: sprawność mięśni wdechowo- wydechowych, praca mięśni krtani, praca narządu artykulacyjnego, zdolność wysyłania impulsów ruchowych z odpowiednich pól kory mózgowej do mięśni krtani (głównie do strun głosowych);
· to sztuka oddziaływania na ucznia, na jego psychikę, wyobraźnię muzyczną, na wszystko co jest związane z procesem wydobycia głosu.
Ruch, intelekt i psychika.
Emisja głosu, co należy podkreślić, jest czynnością intelektualną i ruchową. To znaczy, że tworzenie dźwięku nie polega tylko na mechanicznym działaniu poszczególnych narządów i mięśni. Intelektualny charakter emisji głosu oznacza, że jest ona świadomą i celową czynnością uzależnioną od naszego układu nerwowego. Układ nerwowy stanowi jej źródło i umożliwia świadomą koordynację pracy mięśni oraz ruchów wykonywanych w czasie tworzenia dźwięków.
Emisja głosu opiera się na pracy poszczególnych mięśni. Ucząc się emisji głosu poznajemy i przyswajamy sobie nowe odruchy. Tworzymy nowe nawyki głosowe. Uczymy się nowych sposobów pracy mięśni oraz ich koordynacji, a także utrzymania i regulacji odpowiedniego stanu ich napięcia i rozluźnienia. Regularne i świadome oraz zgodne z fizjologią ćwiczenia mięśni pozwalają opanować tę sztukę, a przede wszystkim umiejętność koordynacji wszystkich czynności składajacych się na emisję głosu.
Świadomą i systematyczną pracą dochodzimy do automatyzmu w wykonywaniu czynności wchodzących w zakres tworzenie głosu. Koordynacja dokonuje się w centralnym układzie nerwowym, dlatego świadomość wykonywanych ćwiczeń jest tak istotna. Mechaniczne wykonywanie ćwiczeń głosowych bez udziału świadomości i bez konkretnego celu prowadzi do błędów emisyjnych oraz utrwalania złych nawyków.
Trudnością, którą należy przede wszystkim pokonać jest nadmierne napięcie towarzyszące tworzeniu głosu. Może być ono skutkiem złej techniki głosowej lub wynikać ze stanów spastycznych (skurczowych) u osób łatwo pobudliwych albo powstać jako efekt lęku przed mówieniem, tremy przed występem i innych czynników o podłożu psychicznym. Jest to dowód na to, że emisja głosu, zależy od czynników psychologicznych, od emocji i doświadczeń. Głos powstaje także zgodnie z naszym zamiarem, intencją czy nastawieniem. Nasz głos i jego jakość zależy w dużej mierze od naszego podejścia do siebie samego i do otoczenia oraz od tego czy chcemy się z otoczeniem komunikować. Na tworzenie głosu wpływa także między innymi nasz nastrój czy przekonania o nas samych i naszych głosach (więcej informacji na ten temat znajdziesz w dziale Psychologia głosu).
Elementy kształcenia emisji głosu.
Ponieważ emisja głosu jest wypadkową czynności oddychania, fonacji, rezonansu i artykulacji, to oczywiste, że to właśnie one (zespolone ostatecznie w całość) są przedmiotem naszego zainteresowania w czasie nauki prawidłowego tworzenia głosu. Do nich należy dodać bardzo istotny element, o którym często zapominamy lub z różnych powodów ignorujemy. Tym elementem jest prawidłowa postawa, która stanowi podstawę prawidłowej emisji głosu. W jaki sposób nasza postawa może być bazą do tworzenia dźwięku? W tym miejscu ograniczę się tylko do krótkiego, najważniejszego stwierdzenia, że od niej uzależniony jest prawidłowy oddech. Oddech zaś jest źródłem wydobywanych przez nas dźwięków.Dlaczego warto uczyć się prawidłowej emisji głosu?
Umiejętność prawidłowego posługiwania się głosem jest szczególnie ważna dla osób, których praca opiera się na zdrowym funkcjonowaniu narządu głosu. Nie mam tu na myśli tylko aktorów, wokalistów, śpiewaków czy nauczycieli. Istnieje wiele zawodów, w które wpisany jest wysiłek głosowy. Dla tych osób szczególnie ważna jest znajomość zasad pracy głosem. Warto się uczyć emisji głosu, bo efekty tej nauki pozwolą zachować narząd głosowy w zdrowiu i aktywności przez wiele lat; pomogą pracować bez zbędnych obciążeń i uniknąć poważnych schorzeń krtani spowodowanych przeciążeniem głosu.Praca nad właściwym sposobem operowania głosem nie musi ograniczać się jedynie do poznania i opanowania technik emisji głosu.
Warto uczyć się emisji, ponieważ poznając swój głos, poznajemy siebie. Pracując z dźwiękiem możemy otworzyć się na jego terapeutyczne działanie, odkrywać swój potencjał, wyzwalać kreatywność oraz pozwalać sobie na osobisty rozwój. Nauka emisji głosu może stać się dla nas rodzajem radosnej zabawy, środkiem antystresowym i przynieść nam o wiele więcej korzyści niż tylko umiejętne wydobywanie głosu.
Za ćwiczeniem głosu przemawia również szereg korzyści zdrowotnych jakie z nich wynikają. W wyniku ćwiczeń (zwłaszcza oddechowych) poprawia się jakość oddychania, regulacji ulega akcja serca i przemiana materii. Oddychanie- głębsze niż za zazwyczaj- wpływa rozwojowo na klatkę piersiową i jej muskulaturę, pobudza do pracy także czynność mięśni pleców. Głębsze oddychanie powoduje, że organizm jest bardziej dotleniony i rozluźniony. Łatwiej jest utrzymać prawidłową postawę ciała, gdy dbamy o prawidłowy oddech. Poza tym ćwiczenia oddechowe wpływają korzystnie na mózg, układ nerwowy oraz funkcjonowanie całego ciała.
Każdy głos może być szkolony, emisji głosu może nauczyć się każdy przy systematycznej i wytrwałej pracy, o ile nie ma przeciwwskazań medycznych i anatomicznych.
Narząd głosu to najstarszy i najbardziej naturalny instrument. Dźwięki jakie wydaje są esencją jego właściciela, jego emocji i myśli; angażują jednocześnie fizjologiczne procesy organizmu i złożone zjawiska akustyczne.
GŁOS W MUZYCE
Narząd głosu postrzegany jest jako najstarszy i najbardziej naturalny instrument muzyczny jakim posługuje się człowiek. Od najdawniejszych czasów śpiew towarzyszył ludziom w różnych sytuacjach życia codziennego (ceremonie, obrzędy, rytuały plemienne, praca w polu ) i był czynnikiem wiążącym społeczność.Ten bardzo delikatny instrument umożliwia przekazywanie całej gamy uczuć.
Ludzie szybko dostrzegli możliwości swojego głosu i zaczęli stosować go nie tylko do porozumiewania się ze sobą, ale także, by wyrazić swoje uczuć i emocje.Na przestrzeni wieków sposób wykorzystywania głosu jako instrumentu przez śpiewaka, funkcje głosu oraz jego definiowanie podlegały zmianom, ale nie zmieniło się postrzeganie go w kategoriach najdoskonalszego instrumentu o wielkiej sile ekspresji.
W muzyce głos to zakres, siła, tembr (barwa) dźwięków, jakimi rozporządza określony typ wokalisty.
Ogólny podział głosów:
MĘSKIE: bas, baryton, tenor
ŻEŃSKIE: alt/kontralt, mezzosopran, sopran
DZIECIĘCE: alt, mezzosopran, sopran
Więcej na temat rodzajów głosów przeczytasz w dziale WOKALISTYKA
GŁOS W UJĘCIU PSYCHO-FIZJOLOGICZNYM
Głos to dźwięk (zespół dźwięków) wydawany przez narząd głosu człowieka określany jako mowa lub śpiew.
Głos powstaje w krtani dzięki drganiom fałdów głosowych pod wpływem wydychanego powietrza.Powstały wówczas ton krtaniowy zostaje przekształcony w dźwięk artykułowany, zrozumiały dla odbiorcy, w jamach nasady (jama gardłowa, nosowa, ustna) przy współudziale artykulatorów. Proces ten odbywa się pod kontrolą wyższych ośrodków nerwowych- ośrodków zlokalizowanych w korze mózgowej (tzw. analizatorów ośrodkowych).
Jak mówi H. Sobierajska ("Uczymy się śpiewać"): „za pomocą krtani człowiek wdaje dźwięki, ale mówi i śpiewa świadomie przy współudziale mózgu”.Ponadto powiązanie narządu głosowego z narządem słuchu sprawia, że proces tworzenia, wydobywania dźwięków w mowie i śpiewie jest procesem świadomym i podlegającym naszej kontroli.
GŁOS JAKO ZJAWISKO AKUSTYCZNE
Pod względem akustycznym głos jest złożony zjawiskiem fizycznym; do jego wytworzenia niezbędna jest możliwość tworzenia podstawowego składnika jakim jest dźwięk.
Dźwięk to drganie akustyczne rozchodzące się w ośrodku sprężystym (ciecz, gaz, ciało stałe), które jest zdolne wytworzyć wrażenie słuchowe. Fale powodujące wrażenia słuchowe u człowieka mieszczą się w zakresie od 16 Hz do 20 000 Hz.
Wytwarzany dźwięk jest falą akustyczną, wywołaną drganiem ciała sprężystego. Fala głosowa to kolejne zagęszczenia i rozchodzenia cząsteczek środowiska sprężystego, które powstają na skutek zakłóceń równowagi cząsteczek tego środowiska. Cząsteczki drgają wokół stałego punktu i po ustaniu drgań pozostają na dawnym miejscu.Fala głosowa jest falą podłużną tzn., że cząsteczki drgają równolegle do kierunku przesuwania się fali.
W kategoriach fizycznych głos stanowi więc drgania akustyczne. Drgania te mogą być proste lub złożone- głos jest wynikiem tych drugich.
Każdy pojedynczy dźwięk głosu pod względem akustycznym jest więc wynikiem współbrzmienia kilku – kilkudziesięciu tonów składowych. Tony te tworzą szereg harmoniczny. Każdy ton ma w tym szeregu swój numer.Ton powstający w krtani (krtaniowy, podstawowy) to tzw. I harmoniczna. Jest tonem prostym, chociaż juz w krtani, a później w jamach nasady zostają do niego dodane pewne składowe dźwięku (kolejne harmoniczne). To dzięki tym składowym dźwięku- ich intensywności i rozmieszczeniu- każdy człowiek posiada indywidualną barwę głosu.
Fala głosowa przechodząc przez narządy artykulacyjne zostaje przekształcona ostatecznie w dźwięki mowy. Narząd głosu posiada ogromne zdolność emitowania różnorodnych zjawisk dźwiękowych- obok samogłosek i spółgłosek są to również między innymi zjawiska szumowe (szept), świsty, warkoty, gwizdy.
Głos jako zjawisko akustyczne, efekt skoordynowanych czynności psychofizjologicznych, posiada kilka specyficznych właściwości.
Są to: wysokość, głośność, natężęnie, barwa i czas trwania.
WYSOKOŚĆ GŁOSU
To wrażenie słuchowe, które wiąże się z częstotliwością wydobywanego dźwięku.
Wysokość dźwięku zależy od:
· najniższego tonu składowego, czyli tonu podstawowego
· ilości drgań na sekundę (częstotliwości drgań)
Im większe wychylenie fali głosowej z położenia spoczynkowego (na skutek drgań wiązadeł głosowych), tym wyższy dźwięk.Oznacza to, że wyższe dźwięki cechuje większa częstotliwość drgań, dźwięki niższe zaś posiadają niższe częstotliwości. Wrażenie wysokości zależy również od natężenia dźwięku.
· budowy krtani
Budowa krtani decyduje o długości wiązadeł głosowych. Długość ta z kolei determinuje podstawowe możliwości głosowe (dłuższe więzadła głosowe są charakterystyczne dla głosów niskich, krótsze- dla głosów wysokich). To właśnie dlatego inne wysokości głosu są charakterystyczne dla kobiet, inne dla mężczyzn.
Obrazują to wartości przytoczone przez Zygmunta Pawłowskiego (Foniatryczna diagnostyka wykonawstwa emisji głosu śpiewaczego i mówionego), który podaje, że:
zakres częstotliwości podstawowej w fonacji, to jest zakres skali głosu, wynosi przeciętnie:
-u kobiet: od 130 do 1000 Hz (c-c3)
-u mężczyzn: od 65 do 500 Hz (C-c2)
Natomiast częstość wibracji więzadeł głosowych w czasie mowy, określająca średnie położenie głosu wynosi:
-u kobiet: od 200 do 260 Hz (g-c1)
-u mężczyzn: od 100 do 130 Hz (G-c)
· kształtu więzadeł głosowych w czasie tworzenia dźwięku i ich napięcia
Wzrost częstotliwości drgań (dźwięk wyższy) powoduje, że więzadła głosowe wydłużają się, stają się wąskie i cienkie, tworzą ostre brzegi na krawędziach. Jednoczenie zmniejsza się ich masa i wzrasta ich napięcie.
Gdy częstotliwość drgań obniża się, więzadła głosowe skracają się, zwiększa się ich masa, stają się grube,a co za tym idzie spada ich napięcie.
Wysokość głosu jest cechą, która dotyczy samogłosek i spółgłosek dźwięcznych. Spółgłoski bezdźwięczne tej właściwości nie posiadają, ponieważ w proces ich tworzenia nie są zaangażowane więzadła głosowe.
Według H. Sobierajskiej ("Uczymy się śpiewać") granice drgań dla głosu ludzkiego wynoszą od ok. 66 do ok. 2300 drgań/sekundę (Hz).
GŁOŚNOŚĆ
Głośność to siła dźwięku jaka odpowiada wrażeniom odbieranym przez narząd słuchu człowieka. Zależy ona od amplitudy drgań i umiejętności wykorzystania rezonatorów.
Fon jest jednostką określająca głośność.
Nie wszystkie dźwięki o tym samym poziomie głośności są jednakowo dobrze słyszane. Człowiek o zdrowym narządzie słuchu odbiera dźwięki o natężeniu od 0 do 120 dB, w zakresie częstotliwości od 16Hz do 20 000 Hz. Wartości te wyznaczają tzw. obszar słyszalności. Dźwięki poniżej tego obszaru są zbyt ciche, aby mogły być usłyszane. Natomiast dźwięki powyżej niego są tak głośne, że powodują ból narządu słuchu.
Najlepiej słyszalne są dla ludzkiego ucha dźwięki znajdujące się w zakresie mowy ludzkiej (ok. 500- 2500 Hz, to zakres największej wrażliwości słuchu).
NATĘŻENIE GŁOSU
To siła lub dynamika dźwięku, a więc moc fali, jaka przypada na jednostkę powierzchni. Inaczej- ilość energii akustycznej przepływającej w jednostce czasu przez jednostkę powierzchni. Im większa powierzchnia tym mniejsze będzie natężenie głosu.
Natężenie głosu mierzone jest w decybelach i uzależnione jest od amplitudy drgań strun głosowych oraz związanej z tym amplitudy fali głosowej.Jest to uwarunkowane ciśnieniem powietrza pod zwartymi strunami głosowymi .Im większa siła parcia powietrza pod zwartymi strunami głoso...
kowalik_04