Szatan w Pi�mie �wi�tym ks. Roman Zaj�c Artyku� publikujemy za zgod� Autora - dzi�kujemy! Przed om�wieniem postaci Szatana w Biblii nale�y poczyni� pewne rozr�nienie metodologiczne. Szatan (wyst�puj�cy zawsze w liczbie pojedynczej) nie mo�e by� uto�samiany z r�nymi istotami demonicznymi, kt�re wywodz� si� z religijnego folkloru (przyk�adem jest Azazel, Lilith, Asmodeusz itd.). O Szatanie nie m�wi� r�wnie� teksty, kt�re tradycja chrze�cija�ska zwi�za�a z jego osob�. Chodzi tutaj o fragmenty ze ST (Iz 14 i Ez 28), w kt�rych Ojcowie Ko�cio�a widzieli opis buntu Szatana. Problem w tym, �e np tekst z Izajasza jest satyr� na upadek w�adcy babilo�skiego i w og�le nie m�wi o Szatanie. Pojawiaj�cy si� w tym tekscie Hellel ben Szahar (dos�. Ja�niej�cy syn Jutrzenki) zosta� przet�umaczony przez �w. Hieronima jako Lucifer (Nios�cy �wiat�o), co da�o p�niej podstaw� do nieuprawnionych twierdze�, ze tak brzmi w�a�nie imi� Szatana. Co ciekawe w liturgii Wielkiej Soboty luciferem nazwany jest sam Chrystus. Z kolei tekst z Ez 28 odnosi si� do w�adcy Tyru. Teksty te stanowi�y podstaw� do twierdze�, �e Szatan zbuntowa� si� przeciwko Bogu, bo pragn�� obj�� w�adz� nad �wiatem. Moim zdaniem takie pogl�dy ubli�aj� inteligencji Szatana, kt�ry nie m�g� przecie� liczy�, ze zdetronizuje swego Stw�rc�. Je�li zna� Jego pot�g�, wiedzia�, �e nie mo�e si� z ni� r�wna�. Co by�o wi�c przyczyn� buntu Szatana? Kiedy� ju� wspomina�em o tym. Ot� Szatan poczu� si� zraniony w swej zach�annej egoistycznej "mi�o�ci" do Boga, kt�ry obdarzy� mi�o�ci� cz�owieka (por. Mdr 2, 23-24). Nie oznacza to, ze w tym momencie przesta� s�u�y� Bogu. W ST jest wr�cz ukazywany jako urz�dnik na dworze Boga, ale urz�dnik kt�ry gromadzi przeciwko cz�owiekowi materia� dowodowy. Szatan nie jest wi�c wrogiem Boga, ale wrogiem cz�owieka. Oczywi�cie sta� si� on przez to r�wnie� przeciwnikiem plan�w, jakie B�g ma wzgl�dem ludzko�ci. Po �mierci Jezusa na krzy�u utraci� za� mo�liwo�� oskar�ania oraz zosta� "zrzucony" z nieba (Ap 12). Przyczyn� upadku Szatana (podkre�lam to raz jeszcze) nie by�a nienawi�� do Boga, ale egoistyczna, chora i pe�na zazdro�ci "mi�o��" do Boga (jakkolwiek dziwacznie brzmia�oby zestawienie mi�o�ci z egoizmem i zazdro�ci�, zw�aszcza je�li znamy hymn �w. Paw�a). S�owo satan w j. hebr. znaczy "przeciwnik" (i w tym sensie mo�e odnosi� sie do ludzkich nieprzyjaci� na przyk�ad na wojnie, albo nawet do adwersarzy w pogl�dach) oraz "oskar�yciel". Samo w sobie s�owo to nie musi oznacza� od razu negatywnej oceny. Gdy Anio� Jahwe stan�� na drodze Bileama, aby nie pozwoli� mu na rzucenie przekle�stwa, sta� sie dla niego szatanem. Oskar�enie r�wnie� mo�e by� s�uszne, a zatem oskar�yciel nie musi by� kim� z�ym, tylko dlatego, ze oskar�a. Natomiast greckie diabolos, b�d�ce przek�adem hebr. satan, zawiera ju� jednoznaczn� ocen�. Diabolos to nie tyle oskar�yciel, co oszczerca. S�owo diabolos pochodzi od czas. dia-ballein (dzieli�, rzuca� k�ody). Diabe� jest tym, kt�ry pr�buje oddzieli� Boga od cz�owieka. ST wspomina o Szatanie bardzo rzadko. Kolejne teksty ukazuj� go jako istot� coraz bardziej pogr��aj�c� si� w z�u. Najpierw nie chce pozwoli�, aby Izrael (symbolizowany przez arcykap�ana Jozuego) uzyska� przebaczenie za swe grzechy i domaga si� kary dla narodu wybranego, ale zostaje skarcony przez Anio�a Jahwe, mimo �e jego oskar�enie jest s�uszne (Za 3, 1-3). W Ksi�dze Hioba (Hi 1-2)oskar�enie Szatana jest ju� oszczerstwem. Kwestionuje on bezinteresowno�� ludzkiej uczciwo�ci i prawo�ci. Szatan ukazany zosta� tam jako jeden z syn�w Bo�ych (anio��w), kt�ry sk�ada raport na temat postawy istot ludzkich zamieszkuj�cych ziemi�. Zale�y mu na tym, aby przywie�� do upadku pobo�nego Hioba, uchodz�cego za wz�r wierno�ci. W ten spos�b pragnie udowodni�, ze cz�owiek nie zas�uguje na Bo�� mi�o��. Na poddanie Hioba pr�bie musi jednak uzyska� zgod� ze strony Boga. W 1 Krn 21, 1 Szatan po raz pierwszy pojawia si� poza kontekstem dworu Bo�ego i kusi Dawida, aby dokona� spisu ludno�ci (wcze�niejszy tekst przypisuje ten sam czyn gniewowi Jahwe - 2 Sm 24, 1). W �wietle Za i Hi mo�na si� domy�la�, ze Szatan prowokuje do grzechu, aby p�niej mie� podstaw� do oskar�enia cz�owieka przed Bogiem. Dopiero Mdr 2, 23-24 uto�samia Diab�a z tajemniczym W�em- kusicielem znanym z Rdz 3 i czyni go odpowiedzialnym za zaistnienie �mierci na �wiecie. Szatan pr�buje zburzy� relacje mi�dzy Bogiem a cz�owiekiem, pos�uguj�c si� k�amstwem oraz podst�pem. W NT w przeciwie�stwie do ST s� bardzo liczne wzmianki o Szatanie, jako przeciwniku Bo�ych plan�w realizowanych przez Jezusa Chrystusa. syn Bo�y wype�nia obietnic� dan� przez Jahwe po upadku cz�owieka, ze pewnego dnia ludzko�� zatriumfuje nad swym wrogiem (Rdz 3, 15; por. 1 J3,8). Chrystus zmaga si� z Szatanem na pustyni, gdzie Diabe� kusi Go, aby wykorzysta� swoj� moc do zaspokojenia ludzkich pragnie� i potrzeb (Mt 4,1-11, Mk 1, 13; �k 4, 1-13). Jest to r�wnie� pr�ba skierowania Jezusa na tory mesjanizmu politycznego. Wyrazem walki z Szatanem jest uwalnianie op�tanych spod w�adzy demon�w, towarzysz�ce Mu przez ca�y okres dzia�alno�ci i obiecane Ko�cio�owi jako or� walki ze z�ym (egzorcyzm). Szatan uwa�a samego siebie "za w�adc� tego �wiata" (J 12, 31; 14, 30;16, 11;2 Kor4, 4), lecz jego pozorne zwyci�stwo staje si� dla niego dniem s�du. Jan stwierdza, ze Szatan by� od pocz�tku zab�jc� (J8, 44) oraz inspiratorem wszystkich zab�jstw (1J 3, 12). Z�owroga dzia�alno�� Szatana zmierza do wyrwania s�owa Bo�ego z serc ludzkich (Mk 4, 15), "aby nie uwierzyli i nie byli zbawieni". Szatan zasiewa k�kol, czyli z�o na �wiecie (Mt 13, 39) oraz jest ojcem grzesznik�w (J8, 38.41.44). Szatan pragnie r�wnie� odkry� s�abo�� uczni�w i oskar�y� ich przed Bogiem, Jezus jednak wstawia si� za nimi, aby nie usta�a ich wiara (�k 22, 31). Walka szatana z Chrystusem znajduje swe przed�u�enie w walce z Ko�cio�em (1 Tes 2, 18; 1Tm 5, 15 ; Ap 2, 24). Ukazany jest on pod postaci� zg�odnia�ego lwa, kt�ry d��y do zniszczenia cz�owieka (1 P 5, 8). Taktyk� Szatan s� podst�py, zasadzki, oszustwa i kr�tactwa (2 Kor 2, 11; Ef 6, 11; 1 Tm 3, 7; 6, 9) oraz przybieranie postaci anio�a �wiat�o�ci (2 Kor 11, 14). Ostatnim za� zausznikiem i narz�dziem szatana b�dzie Antychryst (2 Tes 2, 3-8; 1J 2, 12), kt�ry zakwestionuje dzie�o odkupienia dokonane przez Chrystusa (1J2, 22; 4, 3; 2 J 7). Istnieje jednak eschatologiczna pewno�� zwyci�stwa chrze�cijan nad Szatanem (Rz 16, 20). Chrystus przez swoj� odkupie�cz� �mier� na krzy�u ju� go pokona�. Ap 12, pos�uguj�c si� j�zykiem symbolicznym, wspomina o walce rozegranej w niebie pomi�dzy Micha�em i jego anio�ami a smokiem (okre�lonym jako w�� starodawny, kt�ry zwie si� Diabe� i Szatan. Wed�ug tej wizji odwieczny wr�g rodzaju ludzkiego zostaje str�cony z nieba i nie ma ju� mocy, aby oskar�a� ludzi, gdy� zosta� pokonany dzi�ki krwi Baranka. Bezsilny wobec niewiasty i jej potomka zwraca si� przeciw reszcie jej potomstwa (Ap 12, 5-17). Prze�ladowania inspirowane przez Szatana, kt�ry pos�uguje si� ludzkimi mocarstwami (Ap 13- 17), b�d� jednak trwa�y do czasu wyznaczonego przez Boga i ostatecznie nastanie triumf Chrystusa -Baranka oraz Ko�cio�a (Ap 18-22). Na temat postaci Szatana w Biblii mo�na pisa� bardzo d�ugo, a mimo to nie wyczerpa� tego tematu, dlatego zainteresowanym polecam wybran� literatur� w j�zyku polskim: -Zaj�c Roman. Szatan w Starym Testamencie. Lublin, 1998. -Zaj�c Roman. Szatan [has�o]. W: Leksykon Teologii Fundamentalnej. Lublin-Krak�w, 2002 s. 1167-1170. -Zaj�c Roman. Szatan - nasz bli�ni? W: Kalendarz Ekumeniczny 2001. Lublin 2000. -Ko�cielniak Krzysztof. Z�e duchy w Biblii i Koranie : wp�yw demonologii biblijnej na koraniczne koncepcje szatana w kontek�cie oddzia�ywa� religii staro�ytnych. Krak�w, 1999. -Ko�cielniak Krzysztof. Z�o osobowe w Biblii : egzegetyczne, historyczne, religioznawcze i kulturowe aspekty demonologii biblijnej. Krak�w, 2002. -Maggi Alberto. Jezus i Belzebub : szatan i demony w Ewangelii �w. Marka. Krak�w, 2001. -G�d� Krzysztof (red.). Teologia o szatanie. Lublin 2000. Polecam r�wnie� moj� recenzj� filmu Pasja pt. "Szatan wed�ug Mela Gibsona", bo odwo�uj� si� w niej do nauczania biblijnego.
julita29