Hałda - laboratorium biologa..pdf - KOSMOS 2002 Tom 51, Numer 2 (255) - fungurius

Tom 51, 2002

Numer 2 (255)

Strony 123–124

M A£GORZATA W IERZBICKA

Zak³ad Morfogenezy Roœlin

Instytut Biologii Eksperymentalnej Roœlin

Wydzia³ Biologii

Uniwersytet Warszawski

Miecznikowa 1, 02-096 Warszawa

e-mail: wierzbicka@biol.uw.edu.pl

HA£DA — LABORATORIUM BIOLOGA

Fot. 1. Taka ma³a a taka dzielna! Rze¿usznik pia-

skowy ( Cardaminopsis arenosa ) kwitnie i owo-

cuje na biologicznej pustyni w Szopienicach, w

s¹siedztwie zak³adów cynkowych (fot. M. Wierz-

bicka)

Za górami, za lasami, dawno dawno

temu, ¿y³ sobie....

W takim tonie rozpoczynaj¹ swój artyku³

prof. dr hab. Krystyna Grodziñska i dr Gra¿yna

Szarek-£ukaszewska. Ju¿ pierwszy tekst tego

zeszytu „KOSMOSU”, wprowadza czytelnika w

œwiat starych ha³d, starego górnictwa — obec-

nie czêsto ju¿ obiektów muzealnych ...... ale i

nadspodziewanie interesuj¹cych badañ przy-

rodniczych.

Ha³da! — spyta czytelnik. Có¿ mo¿e byæ cie-

kawego na starych ha³dach? Zwykle myœlimy,

¿e ha³da to: nieu¿ytek, œmietnisko, pyl¹ca góra

nios¹ca wko³o zag³adê, miejsce spotkañ miej-

scowej chuliganerii...czyli ogólnie horror.

Tymczasem, rzecz mo¿e przedstawiaæ siê

ca³kowicie odmiennie. Ha³dy (a precyzyjniej

zwa³owiska poprzemys³owe i pogórnicze)

mog¹ byæ terenem fascynuj¹cych przyrodni-

czych badañ. Wystarczy poszukaæ terenów eks-

ploatowanych przez przemys³ górniczy i hutni-

czy ponad 100 lat temu — i laboratorium ba-

dawcze gotowe!!!

W takich miejscach, jak detektyw, mo¿na

obecnie œledziæ „no i co przyroda z tym zrobi³a

przez 100 lat?” Takie tereny zwykle charaktery-

zuj¹ siê ekstremalnie trudnymi warunkami dla

rozwoju organizmów. A zatem, po up³ywie

dziesi¹tków lat, mo¿na obserwowaæ czy zna-

laz³y siê organizmy zasiedlaj¹ce takie „trudne

dla ¿ycia” miejsca? Czy organizmy te s¹ w stanie

siê rozmna¿aæ? Jakie wystêpuj¹ procesy przy-

stosowawcze? Czy te przystosowania — to tylko

124

M A£GORZATA W IERZBICKA

adaptacje fizjologiczne czy te¿ zmiany dzie-

dziczne prowadz¹ce do powstania nowych

ekotypów czy odmian? Jakie jest tempo wszyst-

kich tych procesów?

Awszystko dziêki badaniomprowadzonym

na ha³dach. Te szczególnemiejsca pozwalaj¹ na

œledzenie procesów przystosowañ ró¿nych or-

ganizmów (na drodze mikroewolucji) do wa-

runków silnego ska¿enia. Pozwalaj¹ stwier-

dziæ, które ze zwi¹zków chemicznych s¹ szcze-

gólnie toksyczne (tak wykryto ska¿enie talem

okolic Olkusza). A¿ w koñcu (pozwalaj¹) wnio-

skowaæ jakie metody rekultywacji ha³d i in-

nych silnie ska¿onych terenów s¹ najbardziej

skuteczne.

W dalszej perspektywie, badania takie po-

zwalaj¹ na rozwa¿ania (spekulacje?) jakie pro-

cesy nast¹pi¹ na naszej planecie jeœli „zasypie-

my” j¹ ha³dami? Ile naszego „szkodnictwa”

mo¿e wytrzymaæ przyroda? Czy to prawda, ¿e

ostatnie na Ziemi wygin¹...... karaluchy? itp.

Niestety, nowo usypywanych ha³d jest co-

raz wiêcej. Jeœli uda siê rozpoznaæ w jakim kie-

runku zmierzaj¹ naturalne procesy, mo¿na te

procesy dzia³alnoœci¹ cz³owieka wzmocniæ i

przyspieszyæ. Tak w³aœnie najlepiej jest prowa-

dziæ rekultywacjê nowych ha³d.

Jak dot¹d postawiliœmy wiele pasjo-

nuj¹cych pytañ, a odpowiedzi....ci¹gle wyma-

gaj¹ dalszych badañ.

Zeszyt „KOSMOSU”, który obecnie oddaje-

my do r¹k Czytelnika, prezentuje wyniki badañ

specjalistów z ró¿nych dziedzin. W g³ównej

mierze terenem badañ by³y ha³dy, ale jest rów-

nie¿ artyku³ o wielkim mieœcie — „kamiennej

pustyni” — gdzie ¿ycie jest trudne (o czym wie

ka¿dy z jego mieszkañców). Prezentujemy ba-

dania, które wykonywane by³y (i nadal s¹ kon-

tynuowane) przez specjalistów z ró¿nych dzie-

dzin: zoologów i botaników, ekologów i fizjo-

logów, algologów i mikologów, entomologów

i florystów.

Takie interdyscyplinarne spotkanie specja-

listów z ró¿nych dziedzin (tzw. ha³d’ grupy)

faktycznie mia³o miejsce. Odby³o siê po raz

pierwszy 2 czerwca 2001 r. na Wydziale Biolo-

gii Uniwersytetu Warszawskiego. W miesi¹c

póŸniej sesja ta by³a kontynuowana w terenie.

Pojechaliœmy wówczas na objazd szczególnie

toksycznych ha³d cynkowo — o³owiowych Dol-

nego Œl¹ska. Przez ca³y dzieñ, ogl¹daliœmy ró¿-

ne „pustynie biologiczne”. Bez w¹tpienia, by³

to objazd najbrzydszych mo¿liwych miejsc w

Polsce. Ale objazd ten pokaza³ nam równie¿ jak

wiele jest jeszcze do zrobienia w tej dziedzinie

wPolsce. Dla pocieszenia uczestników, tej „ciê-

¿kiej” sesji nadano jej romantyczny tytu³ „Pod

kominami”.

Nadmieniæ jeszcze nale¿y ¿e g³ównym ini-

cjatorem i organizatorem obu tych spotkañ

by³o Polskie Towarzystwo Botaniczne, Oddzia³

Warszawski i Œl¹ski.

Wszystkie artyku³y, które obecnie prezen-

tujemy s¹ plonem obu tych spotkañ. Równie¿

fotografie zwa³owisk z kwitn¹cymi roœlinami

zamieszczone na ok³adce tego zeszytu

„KOSMOSU”, jak i przy tym artykule, zosta³y

wykonane podczas sesji terenowej.

W bie¿¹cym roku „ha³d’grupa” planuje po-

nowne spotkanie. Pragniemy „ zewrzeæ szere-

gi”, aby zebraæ i po³¹czyæ obecnie wykonywa-

newPolsce badania na ten temat. Po³¹czyæ, aby

jeszcze lepiej i skutecznie d¹¿yæ do poznania

podstawowych praw przyrody i do praktycz-

nego ich wykorzystania dla ratowania coraz

bardziej ska¿onego œrodowiska. A dzia³ania ta-

kie maj¹ istotny aspekt lokalny, poniewa¿

zwi¹zane s¹ œciœle z faun¹ i flor¹ konkretnego

kraju i konkretnego regionu oraz panuj¹cych

tam warunków klimatycznych.

Hałda - laboratorium biologa..pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: