Wyrok Trybunału Konstytucyjnego.pdf

59/5/A/2006

WYROK

z dnia 24 maja 2006 r.

Sygn. akt K 5/05 *

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Safjan – przewodniczący

Jerzy Ciemniewski – sprawozdawca

Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska

Ewa Łętowska

Janusz Niemcewicz,

protokolant: Grażyna Szałygo,

po rozpoznaniu, z udziałem wnioskodawcy oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego,

na rozprawie w dniu 24 maja 2006 r., wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o zbadanie

zgodności:

art. 70 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach

pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) z art. 2 oraz art. 32 w

związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji,

o r z e k a:

Art. 70 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach

pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904, z 2001 r. Nr 128, poz. 1402, z 2002 r. Nr

126, poz. 1068 i Nr 197, poz. 1662, z 2003 r. Nr 166, poz. 1610, z 2004 r. Nr 91, poz. 869,

Nr 96, poz. 959 i Nr 172, poz. 1804, z 2005 r. Nr 164, poz. 1365 oraz z 2006 r. Nr 66, poz.

474) jest niezgodny z art. 2 oraz art. 32 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 70 ust. 2 ustawy powołanej w części I sentencji traci moc obowiązującą z

upływem 12 (dwunastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw

Rzeczypospolitej Polskiej.

UZASADNIENIE:

1. Rzecznik Praw Obywatelskich w skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego

wniosku z 28 stycznia 2005 r. wniósł o stwierdzenie, że art. 70 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego

1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.;

* Sentencja została ogłoszona dnia 5 czerwca 2006 r. w Dz. U. Nr 94, poz. 658.

dalej: prawo autorskie) jest niezgodny z art. 32 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, ustawodawca, na podstawie

zakwestionowanego przepisu, przyznał pewnej grupie współtwórców utworu

audiowizualnego istotne uprawnienia majątkowe, pomijając innych współtwórców, w

szczególności scenografów i choreografów. Zgodnie z art. 70 ust. 2 prawa autorskiego, do

dodatkowego wynagrodzenia z tytułu eksploatacji utworów audiowizualnych, oprócz

reżysera, operatora obrazu oraz twórcy scenariusza, uprawnieni są również twórcy innych

utworów literackich lub muzycznych, które stworzone zostały do utworu audiowizualnego

lub w nim wykorzystane, oraz artyści wykonawcy. Zdaniem Rzecznika Praw

Obywatelskich, kryteria doboru podmiotów uprawnionych do dodatkowego

wynagrodzenia nie zostały oparte na racjonalnych przesłankach, co narusza zasadę równej

ochrony praw majątkowych.

Rzecznik Praw Obywatelskich, w oparciu o poglądy wyrażone w piśmiennictwie i

orzecznictwie, wskazał na znaczenie pracy scenografa w tworzeniu utworu

audiowizualnego. Zwrócił uwagę, że – jak wynika z informacji Stowarzyszenia

Filmowców Polskich – scenografowie partycypują w dochodach tantiemowych

uzyskiwanych na podstawie art. 70 ust. 2 prawa autorskiego, ale w oparciu o porozumienia

z reżyserami i operatorami.

W przypadku choreografów, Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał na

ograniczone znaczenie ich pracy w tworzeniu utworu audiowizualnego. Niemniej jednak

podniósł, że przynajmniej w przypadku pewnych kategorii utworów audiowizualnych

choreograf powinien być uznany za osobę, która wniosła wkład twórczy w powstanie

utworu.

W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich, zachodzi podobieństwo pomiędzy

utworem scenograficznym lub choreograficznym, stworzonym dla utworu

audiowizualnego albo w nim wykorzystanym, a utworami wymienionymi w art. 70 ust. 2

prawa autorskiego, gdyż obie te kategorie utworów składają się na utwór audiowizualny.

Zarówno podmiot będący autorem utworu scenograficznego lub choreograficznego, jak i

podmioty, wskazane w art. 70 ust. 2 prawa autorskiego, są współtwórcami utworu

audiowizualnego. Ustawodawca wprowadził więc zróżnicowanie wśród podmiotów

podobnych, charakteryzujących się taką samą cechą istotną, przy czym zróżnicowanie to –

zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich – jest niekonstytucyjne, gdyż nie spełnia

podstawowej przesłanki odstępstwa od zasady równości, w postaci racjonalności

zróżnicowania. Szczególne uprawnienie do żądania dodatkowego wynagrodzenia

przyznane zostało tylko pewnej, wymienionej taksatywnie grupie osób, co jest niespójne z

treścią art. 69 prawa autorskiego, w którym katalog współtwórców utworu

audiowizualnego ma charakter otwarty.

W konkluzji rozważań podkreślono, że nie jest intencją Rzecznika Praw

Obywatelskich pozbawienie twórców utworu audiowizualnego prawa do partycypowania

w wynagrodzeniu uzyskiwanym z tytułu eksploatacji utworu audiowizualnego, ale

usunięcie z porządku prawnego regulacji, która w sposób niezgodny z Konstytucją

kształtuje katalog podmiotów uprawnionych do tego wynagrodzenia. Dlatego też Rzecznik

uznał za uzasadnione odroczenie utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu na

czas niezbędny do dokonania stosownych zmian normatywnych, uwzględniających

konstytucyjną zasadę równości.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 8 lipca 2005 r. wyraził pogląd, że art. 70 ust. 2

prawa autorskiego jest zgodny z art. 32 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji.

Prokurator Generalny zgodził się z wnioskodawcą, że zarówno scenograf, jak i

choreograf (jeżeli utwór audiowizualny zawiera elementy choreograficzne) należą do

faktycznych współtwórców utworu audiowizualnego, a ich twórczy wkład w dzieło, jakim

jest ów utwór audiowizualny może być na tyle znaczący, iż współdecyduje o powodzeniu

danego utworu.

Jednocześnie Prokurator Generalny uznał za niezasadny zarzut, że pominięcie – w

katalogu podmiotów uprawnionych do dodatkowego wynagrodzenia, na podstawie art. 70

ust. 2 prawa autorskiego – scenografów i choreografów narusza konstytucyjny standard

równości, w odniesieniu do ochrony praw majątkowych tych współtwórców.

Analiza przepisów prawa autorskiego obowiązujących po zmianach, które miały na

celu wdrożenie dyrektywy Rady 92/100/EWG z 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa

najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie

własności intelektualnej (Dz. Urz. UE L 346 z 27.11.1992, s. 61, Dz. Urz. UE-sp. 17-1-120),

doprowadziła Prokuratora Generalnego do wniosku, że kwestionowany przepis art. 70 ust.

2 prawa autorskiego – przyznając prawo do wynagrodzeń tantiemowych niektórym

współtwórcom utworu audiowizualnego oraz artystom wykonawcom, z tytułu korzystania

z tego utworu w ramach wymienionych w owym przepisie pól eksploatacji – pozostaje w

zgodzie z powołaną dyrektywą. Ustawodawca zapewnił stosowne wynagrodzenie

podmiotom wymienionym w tejże dyrektywie, a ponadto rozciągnął prawo do tego

wynagrodzenia na inne podmioty – w ramach swobody, jaką prawodawcy krajowemu

pozostawia prawo wspólnotowe.

Odnosząc się do zarzutu sformułowanego we wniosku, Prokurator Generalny

zwrócił uwagę, że wynagrodzenie, o którym mowa w art. 70 ust. 2 prawa autorskiego, jest

wynagrodzeniem dodatkowym, otrzymywanym niezależnie od wynagrodzenia za sam

udział w procesie powstawania utworu audiowizualnego. Całość wynagrodzenia

podmiotów, które wymienione zostały w kwestionowanym przepisie, obejmuje zarówno

wynagrodzenie wynegocjowane z producentem na etapie zawierania umowy o stosowny

wkład danego twórcy w dzieło audiowizualne, jak i wynagrodzenie tantiemowe. Brak

ustawowej regulacji, dotyczącej prawa niektórych współtwórców do wynagrodzenia

tantiemowego, nie stanowi jednak przeszkody do zawierania stosownych umów o

wynagrodzenie dodatkowe.

Prokurator Generalny przyznał, że ustawowa gwarancja prawa do dodatkowego

wynagrodzenia zapewnia silniejszą ochronę praw majątkowych niż jedynie możliwość

umownego ustalania prawa do takiego wynagrodzenia, ale jednocześnie stwierdził, że tego

rodzaju rozwiązanie nie narusza zasady równej dla wszystkich ochrony praw

majątkowych. Pewne zróżnicowanie w podstawie prawnej roszczeń podmiotu

uprawnionego do wynagrodzenia i zmiana adresata części roszczenia nie prowadzi do

uprzywilejowania jednych a dyskryminacji innych współtwórców utworu

audiowizualnego, w zakresie prawnych możliwości uzyskania godziwego wynagrodzenia.

Ponadto Prokurator Generalny podniósł, że krąg podmiotów uprawnionych do

wynagrodzenia tantiemowego z mocy ustawy, nie obejmuje wszystkich możliwych

współtwórców utworu, a rola każdego z owych współtwórców może być różna w procesie

produkcji danego utworu audiowizualnego. Są bowiem utwory, powstające bez udziału lub

z minimalnym udziałem podmiotów, wymienionych we wniosku Rzecznika, jak również

takie, w których wkład tychże podmiotów jest trudny do przecenienia. Ponadto można

wskazać także jeszcze innych twórców, których wkład w dzieło audiowizualne może być

nader znaczący, a nie zostali oni wymienieni w kwestionowanym przepisie. W konkluzji

Prokurator Generalny stwierdził, że pominięcie ustawodawcze, z którego wnioskodawca

czyni zarzut pod adresem art. 70 ust. 2 prawa autorskiego, nie prowadzi do rzeczywistej

dyskryminacji współtwórców utworu audiowizualnego w zakresie ochrony ich praw

majątkowych czy też naruszenia, wskazanych w petitum wniosku, norm konstytucyjnych.

3. W nawiązaniu do stanowiska Prokuratora Generalnego, Rzecznik Praw

Obywatelskich w piśmie z 20 lipca 2005 r. oświadczył, że podtrzymuje złożony wniosek.

W ocenie Rzecznika argumenty przytoczone przez Prokuratora Generalnego nie mogą

mieć wpływu na ocenę konstytucyjności zakwestionowanej regulacji.

Fakt, że oprócz scenografa i choreografa można wskazać i innych współtwórców,

którzy mają znaczny wkład w powstanie konkretnego utworu audiowizualnego, zdaniem

wnioskodawcy, wzmacnia zarzut dyskryminacji. Dlatego też Rzecznik Praw

Obywatelskich zakwestionował w swoim wniosku cały art. 70 ust. 2 prawa autorskiego,

nie tylko w zakresie, w jakim pomija np. scenografów w gronie podmiotów uprawnionych

do wynagrodzenia. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że egzemplifikacja

przytoczona w uzasadnieniu wniosku wiąże się z zakresem podmiotowym skarg

wpływających do Rzecznika.

Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdził ponadto, że odwołanie się przez

Prokuratora Generalnego do zapisów dyrektywy nie podważa zasadności wniosku. Z

koniecznością respektowania tej regulacji w porządku krajowym związany jest wniosek o

odroczenie utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu, celem przyjęcia

przez parlament rozwiązań zgodnych nie tylko z Konstytucją, ale i prawem

wspólnotowym. Zdaniem Rzecznika, swoboda ustawodawcy, o której mowa w

dyrektywie, nie może być rozumiana jako dowolność w kształtowaniu kręgu podmiotów

uprawnionych do dodatkowego wynagrodzenia. Aktualna regulacja, w opinii Rzecznika,

skutkuje naruszeniem równej ochrony praw majątkowych.

4. W piśmie procesowym z 13 lutego 2006 r. Rzecznik Praw Obywatelskich

rozszerzył wniosek z 28 stycznia 2005 r., wnosząc o stwierdzenie, że art. 70 ust. 2 prawa

autorskiego jest niezgodny także z art. 2 Konstytucji.

W uzasadnieniu Rzecznik Praw Obywatelskich, odwołując się do orzecznictwa

Trybunału Konstytucyjnego, wskazał na związek, jaki zachodzi między zasadą równości

wobec prawa a zasadą sprawiedliwości społecznej. Podniósł, że zasada sprawiedliwości

nakazuje w szczególności równe traktowanie podmiotów prawa charakteryzujących się

daną cechą istotną. Różnicowanie podmiotów prawa jest dopuszczalne na gruncie zasady

równości, jeżeli służy realizacji zasady sprawiedliwości społecznej.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, w art. 70 ust. 2 prawa autorskiego, prawo

do dodatkowego wynagrodzenia zostało przyznane arbitralnie tylko ściśle wymienionym

osobom, bez wskazania materialnoprawnego kryterium takiego rozróżnienia. Tymczasem

zasada sprawiedliwości społecznej wymaga, aby zróżnicowanie poszczególnych

podmiotów pozostawało w odpowiedniej relacji do różnic w sytuacji tych podmiotów.

Oznacza to, że zróżnicowanie współtwórców utworu audiowizualnego w zakresie prawa

do dodatkowego wynagrodzenia byłoby dopuszczalne i pozbawione cech arbitralności,

gdyby ustawodawca odwołał się do kryterium stopnia ich wkładu twórczego w powstanie

utworu. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich enumeratywne wyliczenie

współtwórców uprawnionych do dodatkowego wynagrodzenia nosi wszelkie cechy

dowolności, gdyż powoduje, że z ustawowego prawa do tego wynagrodzenia wyłączeni są

twórcy, którzy często wnieśli znaczący wkład w powstanie utworu audiowizualnego.

Ustawodawca nie wziął pod uwagę, że udział w powstaniu utworu poszczególnych

współtwórców jest zależny od rodzaju utworu i skonstruował przepis tak, iż mechanizm

dodatkowego wynagradzania można uznać nie tylko za niesprawiedliwy, ale też

nierzetelny. To zaś powoduje, że zaskarżonej normie można postawić również zarzut

niepoprawnej legislacji, czyli naruszenie kolejnej zasady wywodzonej z art. 2 Konstytucji.

5. W piśmie z 30 stycznia 2006 r. Marszałek Sejmu przedstawił stanowisko Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej, wnosząc jednocześnie o stwierdzenie, że art. 70 ust. 2 prawa

autorskiego jest niezgodny z art. 32 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji.

Marszałek Sejmu zwrócił uwagę, że utwór audiowizualny został potraktowany

przez ustawodawcę jako utwór współautorski, a z uwagi na złożoną strukturę utworu i

różnorodność jego odmian istnieje wiele podmiotów mogących aspirować do grona jego

współtwórców.

W odróżnieniu od art. 69 prawa autorskiego, w którym w sposób przykładowy

wyliczono współtwórców utworu audiowizualnego, katalog osób uprawnionych do

dodatkowych dochodów z tytułu eksploatacji utworu audiowizualnego, zawarty w art. 70

ust. 2 ustawy, jest katalogiem zamkniętym. Współtwórcy niewymienieni w tym przepisie

nie mogą żądać na jego podstawie dodatkowego wynagrodzenia (tantiem).

Marszałek Sejmu podniósł, że aktualna treść art. 70 ust. 2 prawa autorskiego jest

wynikiem nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 9 czerwca

2000 r. (Dz. U. Nr 53, poz. 637), mającej na celu między innymi dostosowanie prawa

polskiego do prawa wspólnotowego, w tym dyrektywy Rady 92/100/EWG z 19 listopada

1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu

autorskiemu w zakresie własności intelektualnej. Dyrektywa ta wymaga od państw

członkowskich (art. 2), by za twórcę lub jednego z twórców uznały głównego reżysera

utworu filmowego lub dzieła audiowizualnego i przyznały mu prawo do godziwego

wynagrodzenia (art. 4 dyrektywy). Państwa członkowskie mogą postanowić, że także inne

osoby uważane są za współtwórców. Nie może to jednak oznaczać, zdaniem Sejmu,

dowolności w ustalaniu takiego katalogu i dyskryminowania niektórych uprawnionych

podmiotów.

Marszałek Sejmu przypomniał, że w projekcie rządowym (druk sejmowy nr 1382)

zaproponowano, by prawo do dodatkowego wynagrodzenia z tytułu eksploatacji utworu

audiowizualnego mieli: główny reżyser, twórcy utworów literackich lub muzycznych,

które zostały stworzone do utworu audiowizualnego lub w nim wykorzystane, oraz artyści

wykonawcy. W projekcie nie podano uzasadnienia dla tak skonstruowanego katalogu. W

toku prac ustawodawczych katalog ten rozszerzono o operatora obrazu i twórcę

scenariusza. W ten sposób ustawodawca stworzył normę prawną, która zabezpiecza

interesy majątkowe tylko niektórych współtwórców utworu audiowizualnego poprzez

ustawowe zagwarantowanie prawa do dodatkowego wynagrodzenia.

Zdaniem Sejmu, w zaskarżonym przepisie została złamana zasada równości

poprzez nieracjonalność zróżnicowania podmiotów podobnych, charakteryzujących się tą

samą cechą istotną (relewantną). Katalog osób uprawnionych do dodatkowego

wynagrodzenia z tytułu eksploatacji utworu audiowizualnego (art. 70 ust. 2 prawa

autorskiego) został określony w sposób dowolny, a więc niekonstytucyjny. Ustawodawca

zbyt wąsko, i nieadekwatnie do brzmienia art. 69, określił zakres podmiotowy osób

uprawnionych. Prawo do tantiem powinno przysługiwać wszystkim współtwórcom albo

żadnemu z nich.

W ocenie Sejmu, nie zmienia powyższego stanowiska fakt, że współtwórcy

pominięci przez ustawodawcę w art. 70 ust. 2 ustawy mogą dochodzić dodatkowego

wynagrodzenia z tytułu eksploatacji utworu od producenta, na podstawie indywidualnie

wynegocjowanych umów, a tym samym nie są pozbawieni możliwości uzyskania

godziwego wynagrodzenia, gdyż nie kwestia praktycznych możliwości uzyskania

godziwego wynagrodzenia jest przedmiotem sporu, lecz nierówne traktowanie podmiotów

w zakresie przyznania i ochrony praw majątkowych przez ustawodawcę. Samo zawarcie

umowy w sprawie partycypacji w dochodach tantiemowych pomiędzy współtwórcami

niewymienionymi w art. 70 ust. 2 ustawy a producentem utworu jest zawsze kwestią woli

stron, jest tylko możliwością, podczas gdy pozostali współtwórcy tego samego utworu (tj.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: