ADHD – skrót z ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej, określany w literaturze jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub zaburzenia hiperkinetyczne. W przypadku zaburzeń uwagi i braku nadpobudliwości ruchowej mówimy o ADD (Attention Deficit Disorder). Jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością. Uważa się, że ADHD występuje u 4-8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6–9 lat), głównie chłopców, niezależnie od rasy i kultury. Następnie częstość występowania zmniejsza się o 50% na każde 5 lat, jednakże u 60% dorosłych utrzymują się niektóre cechy zespołu (zwłaszcza dotyczące deficytów uwagi). Noszą wtedy nazwę AADD – ang. Adult attention-deficit disorder.
I Rozpoznawanie i pomoc dziecku z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej.
W celu rozpoznania nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) wg amerykańskich kryteriów zespół nadpobudliwości psychoruchowej dzielimy na dwie kategorie:
1. Trwające co najmniej 6 miesięcy zaburzenie, w czasie których występuje co najmniej 6 z wymienionych niżej objawów.
a)Zaburzenia koncentracji uwagi.
- dziecko ma trudności w zwracaniu uwagi na szczegóły i popełnia błędy w wykonywanych czynnościach - często zapomina się podczas codziennych zajęć - sprawia wrażenie, że nie słyszy co zostało do niego powiedziane - łatwo rozprasza pod wpływem bodźców zewnętrznych - często gubi przedmioty niezbędne do wykonywania aktywności - ma trudności w organizowaniu własnego działania - ma trudności w utrzymaniu trwałej uwagi na zadaniach podczas zabawy - ma trudności ze zrozumieniem następujących ze sobą instrukcji, jak również z dokończeniem rozpoczętych czynności - dziecko ma trudności w zwracaniu uwagi na szczegóły lub popełnia beztroskie błędy w wykonywanych czynnościach
Jak pomóc dziecku z zaburzeniami koncentracji uwagi?
- zrozumieć (i zaakceptować to), że dziecko nie jest niegrzeczne lub bezczelne, wręcz przeciwnie, bardzo się stara, tylko nie może zbyt długo skupić się na jednej rzeczy - ograniczyć ilość dochodzących do niego bodźców - w momencie, gdy dziecko ma kłopoty z koncentracją zrobić krótką przerwę (na pogłaskanie kota, zjedzenie jabłka, sześć podskoków), dopiero po kilku minutach powrócić do wykonywanego zadania - zastosować metody, które skupią uwagę dziecka na tym, co uważamy w danej chwili za najważniejsze (np. używając interesujących pomocy naukowych, upraszczając komunikat i podkreślając najważniejsze elementy wypowiedzi)
2. Trwające przynajmniej 6. miesięcy zaburzenia nadruchliwości i impulsywności w czasie, których występuje co najmniej 6 lub więcej z wymienionych poniżej objawów.
a) Obszar nadruchliwości.
- cechuje go nadmierna gadatliwość - ma trudności z pozostaniem na swoim miejscu, kiedy wymaga tego sytuacja - dziecko często nerwowo porusza rękoma lub stopami albo nie jest w stanie „usiedzieć” na krześle - łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych
Co można zrobić, aby pomóc dziecku?
- nie możemy powstrzymać ruchliwości dziecka, więc zaakceptujmy, że „ono już takie jest”-spróbujmy pokierować energią dziecka tak, aby jak najmniej przeszkadzało otoczeniu (np. poprzez zamontowanie zamków utrudniających dostanie się do pokoju rodzeństwa, które odrabia lekcje) - zaangażujmy dziecko w takie czynności domowe i podpowiadajmy takie zabawy, w których będzie mogło spożytkować nadmierną ruchliwość - postarajmy się zapisać dziecko na zajęcia sportowe, w trakcie których będzie mogło skakać, biegać, wspinać się itd. - zaplanujmy krótkie przerwy w czasie nudnych prac na wyładowanie zgromadzonej energii
b) Obszar impulsywności.
- często przerywa innym lub wtrąca się do gry, rozmowy - dziecko odpowiada na pytanie, zanim je usłyszy do końca - ma trudność w oczekiwaniu na swoją kolej w grach i zabawach grupowych
Jak pomóc dziecku radzić sobie z własną impulsywnością?
- jak najczęściej przypominajmy o istnieniu reguł - starajmy się przewidywać impulsywne zachowania dziecka, powstrzymujmy je zanim impulsywne działanie nastąpi i przedyskutujmy z dzieckiem ewentualne następstwa postępowania - ostrzegajmy dziecko przed zrobieniem czegoś, czego mu robić nie wolno - jeśli dziecko koniecznie chce z nami rozmawiać gdy jesteśmy zajęci, podajmy mu kartkę, aby zapisało to, co przyszło mu właśnie do głowy i czym chce się z nami podzielić – i mówimy porozmawiajmy o tym później - wymyślmy wspólnie z dzieckiem sygnał oznaczający „nie przerywam” - w różnych sytuacjach (w czasie jazdy samochodem, podczas oglądania filmu na wideo) zatrzymajmy się z dzieckiem na chwilę i poprośmy, aby opowiedziało, co może się zdarzyć dalej - bawimy się z dzieckiem w grę „Co by było gdyby...”
Oprócz kryteriów diagnostycznych zawartych w diagnozie dziecka z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej bierze się pod uwagę następujące elementy:
- badanie psychologiczne, ocena ilorazu inteligencji - informacje zebrane od rodziców na temat rozwoju dziecka i jego zachowania - obserwacja i rozmowa z dzieckiem - ocena nasilania problemu ADHD i zaburzeń koncentracji uwagi przy pomocy skali i kwestionariuszy diagnostycznych - obiektywna lub subiektywna ocena aktywności ruchowej dziecka - badanie pediatryczne i neurologiczne w celu wykluczenia stanów chorobowych podobnie objawiających się jak ADHD - informacje uzyskane od nauczyciela na temat zachowania dziecka
II Główne zasady pracy z dzieckiem z nadpobudliwością psychoruchową.
- otoczenie dziecka opieką psychologiczno-pedagogiczną, w celu zapewnienia mu optymalnych warunków w pracy - ważna jest forma oraz częstotliwość kontaktów rodziców ucznia z wychowawcą, nauczycielem, pedagogiem - codzienne uzupełnianie przez nauczyciela Karty Zachowania
L. Mikosza proponuje dwie główne zasady pracy z dzieckiem z ADHD
1. Karanie dziecka nadpobudliwego za niezależne od niego objawy spowoduje, że zacznie ono bać się szkoły, jako miejsca w którym spotykają go niesprawiedliwe i niezrozumiałe przykrości.
2. Uczeń z ADHD aby mógł w miarę dobrze funkcjonować w szkole musi działać wg ściśle ustalonych reguł o jasnych i przejrzystych strukturach.
Z powyższych zasad wynikają szczegółowe zalecenia do pracy z dzieckiem z zespołem nadpobudliwości ruchowej:
- dziecko powinno mieć stałe miejsce w ławce, wskazane jest aby siedziało obok ucznia spokojnego i w takim miejscu aby pozostawało w polu widzenia nauczyciela; natomiast przy samodzielnych pracach wymagających ciszy uczeń nad aktywny powinien siedzieć sam - uczeń z ADHD musi mieć podczas lekcji zapewnione krótkie przerwy na ruch, jednak musi być to ruch celowy - wobec ucznia należy ustalić ścisłe reguły odnoszące się do codziennego funkcjonowania w klasie (bezpośrednia rozmowa z uczniem) - przypominanie umów i zakazów - jasne określenie wymagań nauczyciela wobec ucznia, powtarzanie poleceń przez ucznia - trudniejsze lub dłuższe zadania powinny być rozłożone na etapy - dobór odpowiednich środków dydaktycznych - warto używać kluczowych zdań typu: uwaga „to ważne”, „to będzie na klasówce” - warto ograniczyć ilość zapisywanych przez ucznia informacji przy jednoczesnym konsekwentnym wymaganiu, aby rozpoczęto notatkę uczeń doprowadził do końca - należy sprawdzić pod koniec lekcji czy uczeń ma zanotowaną pracę domową (pr. domowe należy zdawać w czasie lekcji) - dziecko należy przepytywać ustnie gdyż wtedy lepiej się koncentruje, natomiast w czasie prac pisemnych popełnia błędy wynikające z nieuwagi - trzeba uczyć porządkowania i organizowania świata fizycznego, w którym dziecko przebywa - trzeba zauważyć kiedy uczeń robi coś dobrze i zachęcać go do dalszej pracy - należy szukać możliwych do zaakceptowania form rozładowania nadpobudliwości (organizowanie zajęć sportowych lub zabawowych) - wszelkie problemy związane z dzieckiem trzeba rozwiązywać w momentach jego wyciszenia, nie stosując agresji
III Formy pomocy psychologiczno- pedagogicznej w szkołach, przedszkolach i placówkach zgodnie z rozporządzeniem MENiS z dn. 7 stycznia 2003r:
- zajęcia dydaktyczno- wyrównawcze - zajęcia specjalistyczne: korekcyjno- kompensacyjne, logopedyczne, socjo- terapeutyczne itp. - klasy wyrównawcze - klasy terapeutyczne - zajęcia psychoedukacyjne dla uczniów - zajęcia związane z kierunkiem kształcenia i zawodu - porady dla uczniów - porady, konsultacje i warsztaty dla rodziców i nauczycieli
IV Rodzaje ćwiczeń dla dziecka z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej.
1. Ćwiczenia obniżające napięcie ciała.
- rysowanie oburącz - na dużej kartce papieru (umożliwiającej dziecku wykonanie dużego rysunku oraz swobodę ruchu) obiema rękami dziecko wykonuje np. okręgi, linie, zygzaki itp., następnie, jeśli ma ochotę, może wykonać z nich dowolny rysunek, np. z okręgów - kwiatki, rowery, słońce; z fal - rzekę, z zygzaków - choinkę itd. Należy pamiętać, iż to dziecko samo decyduje o tym, co namaluje,
- dokończenie rysunku - na kartce papieru narysowane są cztery okręgi, dziecko ma za zadanie wykonać dowolną ilustrację, z wykorzystaniem tych okręgów,
- glina, plastelina, modelina, masa solna - wykonywanie dowolnych kształtów, postaci, formowanie walców, bałwanków, kul, itp.,
- zabawy z gazetą - dziecko wykonuje kule z gazety, a następnie wrzuca je do kosza; wykonuje też inne czynności wskazane przez prowadzącego; np. falowanie gazetą, noszenie gazety na głowie, na plecach, na rękach itd., formowanie kuli z gazety, toczenie jej ręką, podrzucanie nogą i łapanie, rzut do celu, rzut o ścianę, przekładanie przed sobą, za sobą, pod kolanem itd.,
- pajacyk - dziecko skacze w miejscu wykonując tzw. pajacyka,
- wizualizacja słów, pojęć - za pomocą gestu i ruchu ciała przedstaw np. wiatr, deszcz, słońce, chłodno, ciasno itd.,
- wizualizacja muzyki - namaluj, co widzisz słuchając utworów, np. P. Czajkowskiego, E. Griega,
- gimnastyka twórcza - przedstawienie za pomocą pantomimy sytuacji, zdarzeń, czynności (np. co robiłeś podczas wakacji). Pokaż jakąś czynność, a ja spróbuje odgadnąć,
- malowanie farbami (wykonanymi z naturalnych składników przez prowadzącego) - na dużym kartonie dziecko ma namalować określony temat, zdarzenie, sytuację, uczucie (np. złości, radości), swoje marzenie itd.,
- ćwiczenia oddechowe - związane z określoną sylabą, np. w zależności od tego, jak szeroko krokodyl otwiera pysk, tak głośno wydaje dźwięk aaaa..,; prowadzący wraz z dzieckiem w czasie wypowiadania litery „a" równocześnie za pomocą dłoni demonstruje, na jaką szerokość otworzył paszczę krokodyl,
- ćwiczenia izometryczne - napinanie mięśni poszczególnych części ciała wskazanych przez prowadzącego, np. ściśnij lewą dłoń w pięść,
- turlikanie się po materacu, kocu (np. zabawa w wałkowanie ciasta - cała podłoga to wielkie ciasto, które należy rozwałkować. Dziecko kładzie się na podłodze i turla się w dowolnym kierunku), fikołki, przewroty,
- stop-klatka - dziecko i prowadzący zajęcia przyjmują wybraną przez siebie pozycję, a następnie trwają w niej nie poruszając się jak najdłużej. Potem rozmawiają o tym, jak się czuli, kiedy nie mogli się ruszać, co podczas ćwiczenia sprawiało im trudność, a co przyjemność,
- ślimak - dziecko leży na podłodze w dowolnej pozycji na plecach, brzuchu, na boku, po usłyszeniu sygnału zwija się w kłębek, tak jak ślimak chowa się do skorupki. Następna komenda informuje o powrocie do pozycji wyjściowej,
- wizualizacja nastroju - np. wieje wiatr... dziecko wraz z prowadzącym wydaje dźwięk szszsz... (imitujący wiatr), następnie zaczyna padać drobny deszcz, coraz mocniejsze krople uderzają, burza, grzmoty... silne uderzenia, burza ustaje, lekki deszcz... wychodzi słoneczko... wszyscy się uśmiechają.
2. Ćwiczenia usprawniające koncentrację uwagi.
- memory - 50 kartonów przedstawiających 25 par składających się z takich samych obrazków, np. kwiatki, samochody itd. Kartony rozkładane są na stole obrazkami do dołu. Gracze (prowadzący gra razem z dzieckiem) kolejno odwracają po dwa obrazki i kompletują parami. Jeśli w danym ruchu nie zostanie znaleziona para, kartony odkładane są na to samo miejsce, a gracz zapamiętuje ich położenie. Z uwagi na specyfikę pracy z dzieckiem z ADHD wskazane jest dostosowanie liczby kart do możliwości dziecka tak, aby nie zniechęciło się podczas zabawy,
- wszelkiego rodzaju układanki, puzzle (np, naklejanie na karton wcześniej pociętej na kilka elementów kartki pocztowej), tangramy itd.,
- odnajdywanie różnic pomiędzy obrazkami różniącymi się drobnymi szczegółami. Zadaniem dziecka jest znaleźć jak najwięcej różnic,
- gra dydaktyczna - na kartonach znajdują się wzory (np. domek, rakieta, kwiat itp.), które dziecko winno ułożyć z przygotowanych elementów (zielone, żółte, czerwone żetony w postaci kwadratów, kół, trójkątów) na planszy,
- zapamiętywanie przedmiotów - na stole lub podłodze znajdują się przedmioty, którym uczestnik zajęć przygląda się przez określony czas (wskazane jest, aby prowadzący upewnił się, iż dziecko nie potrzebuje więcej czasu). Następnie prowadzący chowa owe przedmioty do torby, po czym dziecko ma za zadanie wymienić wszystkie, które zapamiętał. Po każdorazowym prawidłowym wskazaniu przedmioty pokazywane są dziecku. Ważne jest, aby liczba przedmiotów nie była duża oraz aby w wyraźny sposób różniły się one od siebie,
- łączenie punktów, odrysowywanie szablonów, rysowanie po śladzie,
- dyktando graficzne - rysunek, którego kształt będzie znany dopiero po zakończeniu pracy, należy wykonać według dyktowanych przez prowadzącego poleceń, które dotyczą łączenia punktów oznaczonych w poziomie - liczbą, a w pionie - literą. Punkty można łączyć za pomocą linijki lub ręki. Gra przypomina zabawę w „okręty",
- zabawa ciepło-zimno - prowadzący chowa jakiś przedmiot lub obrazek na sali, uprzednio prosząc dziecko, aby odwróciło się lub zasłoniło oczy. Uczestnik zajęć ma za zadanie znaleźć ów przedmiot naprowadzany na niego poprzez określenia: cieplo-zimno. Potem następuje zmiana ról,
...
Gosiaczekst