1. HISTORYCZNA I KULTUROWA ZMIENNOŚĆ FORM MAŁŻEŃSTWA I RODZINY
Socjologia rodziny powstała na przełomie XIX i XX w. , ale refleksja na temat życia rodzinnego towarzyszy człowiekowi od zawsze.
Interpretowanie pojęcia RODZINA – 2 stanowiska
1) rodzina to para małżeńska i dzieci
2) rodzina to proces w którym małżeństwo jest fazą wstępną
MAŁŻEŃSTWO to społ. zaaprobowany związek seksualny między dwojgiem lub więcej jednostek mający znamiona trwałości.
MAŁŻEŃSTWO To bardzo ważna instytucja społ.
SPOŁECZNY CHARAKTER MAŁŻEŃSTWA:
☼ pojawienie się małżeństwa to nie tylko stosunek między małżonkami ale także między grupami społ. w których uczestniczą. Wybierając partnera wybieramy osoby które tworzą społ. krąg
☼ małżeństwo jest zawierane przez publiczną formę – ceremonia, świadkowie, przedstawiciel który potwierdza ten fakt
☼ w każdym społeczeństwie ma miejsce społ. kontrola wyboru partnera ( prawnie – np. ktoś kto jest niepełnoletni, ktoś kto pozostaje w związku małżeńskim, bliski krewny, osoby ubezwłasnowolnione; system normatywny – osoby nieporządne to homoseksualiści, różna rasa, ze wzgl. na wiek, wykształcenie, majątek)
☼ w małżeństwie ma miejsce dziedziczenie
☼ współżycie seksualne uzyskuje akceptacje społ. przez zawarcie małżeństwa
☼ tylko małżeństwo rodziców daje dziecku prawne pochodzenie
Cecha wspólna wszystkich koncepcji małżeństwa jest wskazanie na podstawową cechę, zadanie małżeństwa – prokreacja, małżeństwo ma tez znamiona trwałości – ze wzgl. na znaczenie społ. powinno być zawarte na całe życie, gdy się rozpada następuje dezorganizacja społeczna
3 FORMY MAŁŻEŃSTWA: ( różne kultury prowokują rożne małżeństwa)
1. MONOGAMICZNE – są najbardziej popularne, występują między osobami heteroseksualnymi, małżeństwa homoseksualne tylko w kilku krajach – znane są z przeszłości, wiązały się z tym że chłopcy nie przechodzili przez moment inicjacji, nie potwierdzano ich męskości – jedynym wyjściem było oddanie się jako żona prawdziwemu mężczyźnie
2. POLIGAMICZNE – więcej niż 2 jednostki w małżeństwie, ma dwie postaci:
a) poliginia – wielożeństwo – 1 mąż wiele żon, wiąże się ze statusem majątkowym mężczyzny, oznacza równe traktowanie kobiet, wszystkie żony są dobre; dopuszczalne w krajach gdzie obowiązuje prawo koraniczne (Koran – max 4 żony)
b) poliandria – wielomęstwo, 1 żona, wielu mężów – pojawia się gdy brakuje kobiet na rynku małżeńskim ( w pewnych społeczeństwach eliminuje się potomstwo żeńskie w efekcie czego brakuje w przeszłości kobiet – żona najstarszego brata jest żoną reszty braci)
3. GRUPOWE – 2 lub > mężów i 2 lub > żon, związane z funkcjonowaniem sekt religijnych
RODZINA – jest kategoria którą można nazwać powszechnikiem kulturowym, zmienia się ale towarzyszy człowiekowi od wieków. Zmienia się ale towarzyszy człowiekowi od wieków
Sposoby definiowania rodziny:
· Podstawowa mała grupa społ.
· Grupa pierwotna (Cooley)
· Instytucja społ. – zaspakaja potrzeby osób tworzących rodzinę, ale także społeczeństwa – prokreacja)
· Wspólnota – posiada cechy zrzeszenie – strukturę prawną gwarantującą trwałość, organizację wewnętrzną – prawa i obowiązki
· GRUPA MAŁA (nie ma podgrup, dwupokoleniowa) i DUŻA (odróżnia ilość pokoleń, wielopokoleniowa, ma podgrupy)
· Ze wzgl. na zmiany cywilizacyjne RODZINA WSPÓŁCZESNA (współczesna dla badacza) I TRADYCYJNA (dot. społeczeństw które wygasło)
Rodzina mała to efekt pojawienia się przemian społ. – industrialnych i urbanizacji; przemysł oddzielił instytucje rodziny od pracy
-
Cechy
Rodziny
Małej
- łatwiejsza zdolność mobilizacji
- mobilność
- osłabienie więzi rodzinnej
- znika zróżnicowanie członków rodziny ze wzgl. na płeć (zadania typowo kobiece przejmują mężczyźni)
- zmiesza się liczba małżeństwa zawieranych na podstawie ekonomicznej, paradygmatem zawierania małżeństwa stała się miłość romantyczna
- zmniejszenie autorytetu męża i ojca
- mniej osób w gospodarstwie rodzinnym
- przestała być trwała – więcej rozwodów
- wzrosło znaczenie więzów emocjonalnych, a osłabiło się instytucjonalnych
Rodzina NUKLEARNA – to pewna postać rodziny małej, pojawiła się w drugiej połowie XX w., jest to rodzina zamknięta która ogranicza swoje kontakty ze środowiskiem zewnętrznym
· wg miejsca w cyklu biograficznym jednostki RODZINA POCHODZENIA (rodzina w której człowiek się urodził – rodzice i rodzeństwo) I PROKREACJI ( rodzina którą zakładamy w celu posiadania dzieci, małżonek i dzieci)
· ze wzgl. na dziedziczenie – możemy dziedziczyć majątek, nazwisko, pozycje, strukturę społ.
- RODZINY PATRYLINEARNE – po linii ojca - nazwisko
- RODZINY MATRYLINEARNE – po linii matki – wiedza historyczna, relacje społ.
- RODZINY BILINEARNE – dziedziczenie po obu liniach pokrewieństwa - majątek
· Ze wzgl. na zamieszkanie
- R. PATRYLOKACYJNE - zamieszkują z rodziną męża
- R. MATRYLOKACYJNE – zamieszkują z rodziną żony
- R. NEOLOKACYJNE – mają nowe miejsce zamieszkania
· Ze wzgl. na władzę
- PATRYJARCHAT – najstarszy mężczyzna, mąż
- MATRYJARCHAT – niekoniecznie kobieta ale np. jej ojciec
- PARTNERSTWO – podział władzy
Na przełomie XIX i XX w. zaszły największe przemiany w rodzinie:
· pojawiło się zjawisko określane „wyjściem kobiety z domu” – rozpoczęło się podejmowanie pracy zawodowej przez kobietę
· rodzina mała składa się z małej liczby członków - małodzietność to cecha charakterystyczna współczesności
· współczesna rodzina główny nacisk kładzie na funkcje emocjonalno – ekspresyjną
· rodzina przestaje być jedynym środowiskiem
· rodzina przestaje być stabilna
PRZEGLĄD KULTUROWYCH FORM RODZINY
1. RODZINY W SPOŁECZENSTWACH NIEPIŚMIENNICZYCH
- jej strukturę i zadania są wyznaczone przez siłę, moc organizacji politycznych – rody, klany, plemiona
- to jakie cechy rodzina przyjmuje uzależnione jest od rozwoju technik zdobywania pożywienia, od rozwoju narzędzi; wyróżniamy 4 podkultury:
a) kultura wczesnego myślistwa – rodzina w tym okresie była nastawiona na funkcje emocjonalne, decydujące zdanie miała w rodzinie kobieta, technika była słabo rozwinięta, decydujące znaczenie w utrzymaniu rodziny miała kobieta – zajmowała się zbieractwem, w tych rodzinach dziewczynki były bardziej oczekiwane, nie ma starych panien i kawalerów. Rodziny mają charakter patryjarchalny
b) kultura myślistwa
c) kultura pasterstwa
d) kultura wczesnego rolnictwa
2. RODZINA W KULTURZE CHIŃSKIEJ
Główne cechy kultury chińskiej:
· kult przodków – to podstawowa cecha – determinował charakter rodziny, jej celem było przekazywanie ducha rodzinnego z pokolenia na pokolenie (każda rodzina odprawia modły rytualne za przodków – modły mogli odprawiać mężczyźni)
· rodzina duża- nawet do 50 os.
· Genealogia – wiedza o przodkach to istotny element wychowania
· Dziedziczenie – tylko chłopcy, a dziewczynki mogą liczyć na posag
· Autorytet – wyznaczony płcią, wiekiem i tradycją – głowa rodziny podejmowała wszystkie decyzje dot. rodziny
· Styl życia – rytm nadawany przez wspólne posiłki
· Struktura rodziny – odmienny charakter mężczyzny i kobiety (miały znosić ciężary życia, powinny być pokorne, nieinteligentne, odporne na trudy życia)
· Małżeństwa – monogamiczne – ale pan domu miał prawo do konkubin, były one jednak zależne od żony pana domu
Początek XX w. to przemiany w Chińskiej Republice Ludowej;
- walka z patryjarchalną rodziną – jest ona przeszkodą, zniesiono tradycyjną etykę małżeńską, zrównano kobiety i mężczyzn, odrzucono znaczenie genealogii, prawo dom swobodnego wyboru partnera, ograniczenie dzietności
- aborcje i sterylizacje – bez zgody kobiet
- Chiny stają się rodzinami jedynaków
3. RODZINA W KULTURZE JAPOŃSKIEJ – cechy rodziny zbliżonej do chińskiej
· miejsce w społeczeństwie wyznaczone jest tradycją ale i systemem filozoficzno – religijnym
· funkcjonowanie rodziny regulowane jest obyczajem i kodeksem rodzinnym spisanym w VIII w.
· najwyższy autorytet ma mężczyzna – opierało się to na tradycji i prawie, które mówiło że wszyscy członkowie rodziny powinni być mu posłuszni i poddani (miał władze absolutną – decydował o kwestii życia i śmierci, decydował o kandydatach na współmałżonków dzieci – kandydatów poszukiwali krewni, rodzina albo swatowie, mężczyzna decydował o wpisaniu dziecka na listę domowników działania sprzeczne z wolą głowy domu były traktowane jako zbrodnie – mogło się skończyć skreśleniem z listy a to równało się z wyrzuceniem ze społeczeństwa
· w Japonii ważna była wiedza genealogiczna –
· sukcesje dot. mężczyzn – nie koniecznie najstarszy syn
· rodziny były b. duże – nawet 100 os.
4. RODZINA W KULTURZE ARABSKIEJ
· okres przedislamski
- dominował patryjarchat, który miał kilka postaci np.: wielomęstwo – tu kobieta była głową domu, pozyskiwanie narzeczonej – nie tylko przez swatów, ale wykup panny młodej lub jej porwanie, istniały instytucje małżeństw czasowych – były to społeczeństwa kupieckie – gdy mężczyzna wyjeżdżał tam gdzie się zatrzymał mógł mieć żonę
- pojawiły się instytucje rozwodu – porozumienie z poprzednim opiekunem kobiety i 3-krotne oświadczenie że małżeństwo już nie ma miejsca, że nie chce się być z tą kobietą – mężczyzna musiał podać powody dlaczego nie chce z nią być, musiał oddać okup i wiano, a kobieta wracała do swojej rodziny
· okres po pojawieniu się islamu VII w.
- kobieta i mężczyzna są równi przed Bogiem – kobieta uzyskała ta równość dzięki temu że ma urodzić dziecko płci męskiej i ma być posłuszna mężczyźnie – wtedy nabywa pełne prawa społ.; mężczyzna ma dobrze traktować żonę jeśli chce być szlachetny;
- małżeństwo jest kontraktem między pełnoletnimi (k-17, m-18) partnerami, konieczna jest zgoda, wola – czynność wobec świadków i przy obecności lokalnej władzy (kobieta może odmówić zgody), konieczne jest złożenie wykupu przez rodzinę męża
- rozwód na takich samych zasadach jak wcześniej
- autorytet – głowa rodziny pełni władzę absolutną
- kobieta ma tyle praw ile bierze na siebie obowiązków
- możliwość istnienia poligamii (max 4 żony)
3 główne nurty:
1. pojawiło się prawo koraniczne
2. państwa mają charakter świecki – Albania , Turcja
3. państwa zaczynają przechodzić ewolucje i maja cechy charakterystyczne dla państw europejskich
2. CHRZESCIJAŃSKIE KONCEPCJE MAŁŻEŃSTWA; MODEL LAICKI
3 główne grupy:
1 katolickie
Nie tworzą jednolitego modelu rodziny
2 prawosławne
3 protestanckie
ZAŁOŻENIA:
· rodzina jest naturalną zbiorowością ludzką – rodzina ma pierwszeństwo nad wszystkimi innymi grupami
· rodzina opiera się na nierozerwalnym małżeństwie – nie ma rozwodu
· małżeństwo jest sakramentem
· małżeństwo jest to najważniejsza i niepowtarzalna wspólnota duchowa
· rodzina to grupa w której jest naturalny podział na 2 płci – prowadzi to do owocu związku małżeńskiego – dziecko – podstawowy cel małżeństwa
· inne cele małżeństwa – małżonkowie powinni świadczyć sobie pomoc i być za siebie odpowiedzialni
· małżeństwo i rodzina ma prawo do szczególnej opieki szczególnie ze strony państwa
Geneza sięga Starego testamentu, a została rozwinięta w nauczaniu apostołów
Św. Augustyn wprowadził I doktrynę dot. małżeństwa – od tego czasu kościół podkreślał że tylko on ma prawo do rozwiązywania spraw małżeńskich. Trwało to aż do XVI w.
Sobór Trydencki – wprowadził prawo kanoniczne w którym ustalono:
- warunki ważnego i nieważnego małżeństwa
- warunki które wykluczają małżeństwo np.; błędy w umowie małżeńskiej, symulacje, przymuszanie do małżeństwa, niepełnoletność, impotencje, bigamie, wyższe święcenia duchowne, uprowadzenie, powinowadztwo
- cele małżeństwa –niezmienne – dziecko i pomoc wzajemna małżonków (zaspokajanie potrzeb seksualnych)
Encyklika Piusa XI Casti Connubii z 1930 r.
- cel małżeństwa ten sam
- podstawa małżeństwa to wierność małżeńska
- wprowadza „porządek w rodzinie” wg którego mężczyźnie przypada pierwszeństwo rządzenia a kobiecie pierwszeństwo miłości – bowiem mąż jest głową rodziny a żona jej sercem
- małżeństwo nie podlega władzy świeckiej
- od tego czasu istnieją instytucje przygotowujące małżonków do ślubu
- ...
bukato