Prawo spadkowe - gałąź prawa cywilnego regulująca przejście praw i obowiązków majątkowych po śmierci ich właściciela. Także stosunki cywilno-prawne istniejące w chwili śmierci z reguły przechodzą na inny podmiot, a nie wygasają. Ze względu na przedmiot regulacji przepisy prawa spadkowego mają charakter bezwzględnie obowiązujący ius cogens.
W Polsce kwestie związane z prawem spadkowym reguluje księga czwarta kodeksu cywilnego - spadki.
Podstawowe pojęcia związane z prawem spadkowym to:
· Spadek
· Testament
· Polecenie
· Zapis
· Zachowek
· Spadkodawca
· Spadkobierca
· Dziedziczenie
· Dziedziczenie ustawowe
· Umowy dotyczące spadku
Spadek - ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci i przechodzących na jego następców prawnych (spadkobierców) w drodze dziedziczenia. Za elementy spadku są uznawane także stany faktyczne wpływające na sytuację prawną osoby, tj. np. posiadanie rzeczy, ekspektatywy nabycia praw.
Zgodnie z art. 922 § 1 i 2 kodeksu cywilnego w skład spadku wchodzą prawa i obowiązki o charakterze prywatnoprawnym i majątkowym, z wyjątkiem tych, które są ściśle związane z osobą zmarłego oraz tych, które przechodzą z chwilą śmierci spadkodawcy na określone osoby nawet jeśli nie są one spadkobiercami.
· prawa rzeczowe: własność, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, zastaw, hipoteka.
· posiadanie (zob. zwłaszcza art. 176 § 2 kodeksu cywilnego).
· zobowiązania: wierzytelności z umów i z bezpodstawnego wzbogacenia; stosunki zobowiązaniowe, których podmiotem był spadkodawca nie wygasają w chwili jego śmierci; roszczenia odszkodowawcze wchodzą do spadku również gdy wynikają ze szkody na osobie, z wyjątkiem prawa do renty, roszczenia o wyłożenie z góry sumy potrzebnej na leczenie i innych podobnych roszczeń ściśle związanych z osobą spadkodawcy.
W skład spadku wchodzą obowiązki majątkowe, które określa się jako długi spadkowe lub pasywa spadku. Można je podzielić na:
· obowiązki, których podmiotem był spadkodawca,
· obowiązki związane z dziedziczeniem (art. 922 § 3 kodeksu cywilnego).
W skład spadku nie wchodzą następujące rodzaje praw i obowiązków:
· nie mające charakteru prywatnoprawnego,
· nie mające charakteru majątkowego,
· ściśle związane z osobą spadkodawcy (np. roszczenie o alimenty, z wyjątkiem zaległych rat alimentacyjnych),
· przechodzące na określone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami (tzw. sukcesja syngularna):
o suma pieniężna zgromadzona na rachunku bankowym — jeżeli posiadacz rachunku wskazał jakąś osobę (art. 56 Prawa bankowego[1])
o stosunek najmu lokalu mieszkalnego — na rzecz osób najbliższych (art. 691 kodeksu cywilnego),
o udziały spółdzielcze — jeżeli członek spółdzielni wskazał jakąś osobę (art. 16 § 3 prawa spółdzielczego[2]),
o inne, przewidziane przez ustawy.
Testament – rozrządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci. W Polsce kwestie związane ze sporządzaniem testamentów reguluje Kodeks cywilny wraz z przepisami szczegółowymi.
Testament może obejmować rozrządzenie majątkiem tylko jednego spadkodawcy, nie można więc sporządzać testamentów wspólnych. Spadkodawca może w każdym czasie odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Testament może sporządzić i odwołać jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Testament nie może zostać ani spisany, ani odwołany przez przedstawiciela.
W przypadku testamentów, polskie prawo przewiduje nieco odmienne zasady stosowania wad oświadczeń woli niż w przypadku pozostałych czynności prawnych. Nieważność testamentu zachodzi w przypadku, gdy został on dotknięty następującymi wadami oświadczeń woli:
1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3. pod wpływem groźby.
Testament można odwołać przez sporządzenie nowego testamentu, bądź w zamiarze odwołania zniszczy się go lub pozbawi cech, od których zależy jego ważność, bądź też dokona się w nim takich zmian, z których wynika wola jego odwołania.
W przypadku, gdy spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
Testament powinien być tłumaczony w sposób zapewniający możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. W przypadku, gdy testament może być tłumaczony na kilka sposobów, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwoli utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i jednocześnie nadać im rozsądną treść.
Testamenty dzielą się na zwykłe i szczególne.
Testamenty zwykłe to:
1. testament własnoręczny (holograficzny) – jest to testament napisany w całości pismem ręcznym, własnoręcznie podpisany i opatrzony datą.
2. testament notarialny – jest to testament sporządzony przez notariusza w formie aktu notarialnego.
3. testament allograficzny - sporządzony poprzez ustne oświadczenie ostatniej woli w obecności dwóch świadków wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez:
1. spadkodawcę,
2. osobę, wobec której wola została oświadczona,
3. świadków.
W przypadku gdy spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole oraz wskazać przyczyny braku podpisu. Testamentu opisanego w pkt. 3 nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme.
· testament ustny
· testament podróżny
· testament wojskowy
Świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być:
1. osoba bez pełnej zdolności do czynności prawnych;
2. niewidomy, głuchy lub niemy;
3. osoba, która nie może czytać i pisać;
4. osoba, która nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
5. skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być także osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
W przypadku, gdy świadkiem była jedna z osób wymienionych powyżej, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.
Zgodnie z konwencją w przedmiocie formy rozporządzeń[1] testamentowych sporządzoną w Hadze dnia 5 października 1961 r. formę testamentu należy uznawać za dochowaną, jeżeli jest ona zgodna z prawem:
· miejsca, w którym spadkodawca dokonał rozporządzenia, albo
· obowiązującym w państwie, którego obywatelem był spadkodawca bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo
· miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zamieszkania bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo
· miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo
· w odniesieniu do nieruchomości - miejsca ich położenia.
Postanowienia te stosuje się do obywatela polskiego, choćby sporządził testament wedle powyższych reguł w formie przewidzianej przez państwo, które nie jest stroną konwencji.(brak wymogu wzajemności)
Polecenie - wyrażone zostało w art. 982 k.c. i ma na celu złożenie na spadkobiercę lub na zapisobiorcę obowiązek pewnego działania, np.: zobowiązuje go do zorganizowania wystawnego pogrzebu.
Zapis - rozrządzenie testamentowe, mocą którego spadkodawca zobowiązuje swego spadkobiercę testamentowego lub ustawowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby - zapisobiercy (art. 968 kodeksu cywilnego). Z chwilą otwarcia spadku powstaje stosunek zobowiązaniowy, w którym zapisobierca jest wierzycielem, a spadkobierca lub zapisobierca - dłużnikiem. Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
Spadkodawca może obciążyć zapisem także zapisobiercę. Zapisobierca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku także w ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego wykonanie.
Zapisobierca nie nabywa przeznaczonego mu prawa bezpośrednio, a jedynie może żądać jego wykonania od obciążonego zapisem spadkobiercy. W braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Jednakże zapisobierca obciążony dalszym zapisem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę.
Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu.
Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać dalsze zapisy.
Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.
Zachowek - forma ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy, którym przysługuje roszczenie względem spadkobierców powołanych do dziedziczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej zwanej zachowkiem. Obowiązek ten powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych...
chomikplayboy