Michał Rożek opowiada... GORĄCE SERCA Naukowe PWN / ттшшт-ш—іш*ят ел Пі >8 Michał Rożek opowiada... GORĄCE SERCA fc Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa-Kraków 2001 Teksty zamieszczone w niniejszym tomiku są poszerzoną i zaktualizowaną wersją artykułów publikowanych na lamach „Dziennika Polskiego" w latach 1998-2001. Projekt serii Sebastian Stachowski Zdjęcie na okładce Sebastian Stachowski Zdjęcia na stronach: 12,13,18,22, 4U>2b£7, 84, 85 Sebastian Stachowski /&>^ote/<& Redaktor Halina Baszakjaroń Qll(tli8) Korekta N^Krafco4 Zdjęcia i reprodukcje ze zbiorów: Autora, Archiwum Państwowego w Krakowie, archiwum Wydawnictwa МЩ Copyright © by Wydawnictwo Naukowe PWN SA Warszawa-Kraków 2001 ISBN 83-01-13456-9 Spis treści 1. Miłosierne dzieto księdza Piotra 9 2. Infułat mariacki 17 3. Epitafium serca 29 4. Piękna Katarzyna 37 5. Serce generała Dąbrowskiego 44 6. Zakochany w Krakowie 50 7. Władca serc i dusz 57 8. Pani Eliza 65 9. Siły i serce oddał katedrze 74 l O. Wigilie brata Alberta 80 11. Papieski mentor 90 Motto Gdzie jest skarb twój, tam jest i serce twoje. Ewangelia wg św. Mateusza (6, 21). -л l± Ul Miłosierne dzieło księdza Piotra U Bractwa Miłosierdzia w Polsce pojawiły się u schyłku XVI wieku. Pierwsze - wzorcowe bractwo - założył ksiądz Piotr Skarga w roku 1584 przy kościele św. Barbary w Krakowie, dostosowując doświadczenia w tej mierze dobroczynności włoskiej. Zdarzyło się bowiem - jak chce tradycja - gdy pewnego razu ksiądz Skarga szedł do kościoła św. Barbary, upadła do jego nóg biedna Magdalena Walentowa z trojgiem dzieci i prosiła o poratowanie z nędzy, będącej skutkiem choroby jej męża. Poruszony prośbą Skarga wygłosił płomienne kazanie u św. Barbary, nawołując mieszczan do założenia bractwa niosącego bliźnim pomoc. Szybko znaleźli się ofiarni ludzie i tak miało dojść do założenia Bractwa Miłosierdzia, celem: przyjścia z pomocą materialną tym, którzy pod własnym dachem cierpią nędzę i ucisk, trapieni przez różne choroby, a wstydząc się żebrać nie mają znikąd pomocy. W kilka lat potem konfraternia ta uzyskała od papieża zatwierdzenie statutów oraz przywileje, zaś król Zygmunt III Waza uniezależnił bractwo od lokalnych władz miejskich, co pozwoliło zakładać Bractwa Miłosierdzia po całej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Bractwo krakowskie niebawem podniesiono do rangi Arcybractwa Miłosierdzia. Ustawy brackie wyznaczały członkom nie tylko wspomaganie ubogich, ale wzbudzanie w społeczeństwie odruchu miłosierdzia wobec każdego z bliźnich. Król, dworzanie, szlachta, mieszczanie wpisywali się w Krakowie do Bractwa, hojnie je wspierając. Członków zobowiązano do dawa- 9 Miłosierne dzieło księdza Piotra nia stałej jałmużny: każdy brat i siostra - czytamy w statucie bractwa - ma dawać do skrzynki ubogich dwojaką jałmużnę, jedną tygodniowo, jaką wpisując się do bractwa przyrzekł płacić, drugą wedle woli serca swego. Powstałe stąd fundusze, wspierane kwestą i składkami, zużytkowano na bezprocentowe pożyczki dla potrzebujących. W tym celu stworzono Bank Pobożny. Wspomagano ubogich uczniów i osoby wstydzące się żebrać. Zajęto się opieką nad porzuconymi dziećmi. W roku 1602 wojewoda krakowski Mikołaj Zebrzydowski zapisał znaczną sumę na skrzynkę św. Mikołaja jako skarb wiekuisty dla tych osobliwie panienek, które będąc uczciwie wychowane, z ubóstwa i niedostatku posagów przychodzą w niebezpieczeństwo utracenia cnoty i czystości swojej. Z owej skrzynki św. Mikołaja zawsze 6 grudnia wypłacano posagi ubogim pannom. Ksiądz Skarga pisał: zapobiegać temu i bronić czystości i od grzechu pieniędzmi, opatrzeniem jałmużną - jeśli rzecz potrzebna -га którą wielka odpłata, większa, niźli żebraki karmić. Ponadto co tydzień wyznaczeni członkowie bractwa udawali się do któregoś ze szpitali czy więzień, by rozdzielać jałmużnę i podtrzymywać nieszczęśników na duchu. W czasie epidemii w roku 1592 ksiądz Piotr Skarga założył Bractwo Betanii św. Łazarza, aby zajmowało się pielęgnowaniem chorych po domach i w szpitalach. Bractwo miało organizować, na własny koszt, chrześcijański pochówek zmarłym. Bractwo Betanii św. Łazarza było przybudówką Arcybractwa Miłosierdzia, tak jak Bank Pobożny czy wspomniana wyżej skrzynka św. Mikołaja, której początki sięgają roku 1588. Po kasacie jezuitów, w roku 1773, Arcybractwo Miłosierdzia zaczęło podupadać; zreformował je dopiero biskup krakowski Feliks Turski (zm.1800), oddając go wówczas pod protektorat archiprezbitera kościoła Mariackiego. Na przełomie XVIII i XIX stulecia Arcybractwo ograniczyło się do działalności charytatywnej. Przywrócono właściwe relacje pomiędzy pobożnością a miłością bliźniego. Ta ostatnia była celem samym w sobie. Przypomniano świetlaną postać księdza Piotra Skargi - fundatora Arcybractwa Miłosierdzia, spoczywającego w Krakowie, w kościele 10 Mitosien ie dzieło księdza Piotra św.św. Piotra i Pawia. To od czasów oświecenia osoba Księdza Skargi służyła za wzór autentycznej pracy społecznej i pełnego zaangażowania się w pracy dla drugiego człowieka. Ksiądz Piotr Skarga Złotousty kaznodzieja, autor „Kazań sejmowych" i przede wszystkim „Żywotów świętych" przyszedł na świat 2 lutego 1536 roku w Grójcu na Mazowszu. Jak zanotował jezuicki kronikarz ks. Jan Wielewicki, dziad Piotra nazywał się kiedyś Pawęski, ale że natarczywie nachodził ustawicznie księcia mazowieckiego, ten nadał mu żartobliwy przydomek „Skarga", który z czasem stał się nazwiskiem familii Pawęskich. Dyplom potwierdzający szlachectwo uzyskała rodzina Skargów dopiero na sejmie w roku 1593. Ksiądz Piotr był już wówczas nadwornym kaznodzieją królewskim Zygmunta III Wazy. Przypomnijmy, że Piotr Skarga po studiach w Akademii Krakowskiej został w roku 1564 wyświęcony na kapłana, święcenia przyjął z rąk arcybiskupa lwowskiego Pawła Tarły. W tym samym roku został kanonikiem katedralnym we Lwowie i tamże rozpoczął działalność kaznodziejską. Jesienią roku 1568 ksiądz Piotr wyruszył w podróż do Rzymu. Do Wiecznego Miasta przybył na początku 1569 roku. Tutaj wstąpił do zakonu jezuitów. Po dwóch latach studiów powrócił do kraju. Pracował w jezuickich kościołach w Pułtusku, Jarosławiu, Poznaniu i we Lwowie. W 1574 roku gościł w Wilnie, gdzie piastował godność rektora tamtejszego kolegium jezuickiego, a od roku 1579 był rektorem założonej wówczas akademii jezuickiej w Wilnie. • '■■ , r , l 4 ' ■ ■■ * EffiL ШГ/Щ i e',} Ш -i HU Ш^шшёЩ 11 Miłosierne dzieło księdza Piotra Pod Wawel zawitał ksiądz Skarga w roku 1584, kiedy to powołano go na stanowisko superiora domu jezuitów przy;kościele św. Barbary w Krakowie. Przyczynił się walnie do wyboru na tron Polski Zygmunta Wazy, którego przez dwadzieścia cztery lata był powiernikiem, kaznodzieją i spowiednikiem. Decydował o pro-jezuickiej orientacji królewskiego dworu. To w Krakowie ks. Piotr Skarga założył w roku 1584 słynne Arcybractwo Miłosierdzia, Bank Pobożny i skrzynkę św. Mikołaja. Doprowadził też do fundacji okazałej świątyni jezuickiej pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła w Krakowie. W niej też spoczął na wieki. Przypomnijmy, że w roku 1597 odbyły się wielkie uroczystości poświęcania przez kardynafa Jerzego Radziwiłła kamienia węgielnego pod budowę kościoła. Na kilka dni przed śmiercią wysłał ksiądz Skarga wielką woskową świecę do klasztoru na Jasną Górę. Wedle tradycji zgasła ona bez powodu 27 września 1612 roku po nieszpornych godzinach, jak odnotował współczesny. Dokładnie wtedy, gdy w Krakowie, w domu zakonnym przy kościele św. św. Piotra i Pawła umierał, Dom Arcybractwa Miłosierdzia Miłosierne dzieło księdza Pion a w wieku 76 lat, ksiądz Piotr. Zwłoki złożono do drewnianej trumny i pogrzebano pod kościołem św. św. Piotra i Pawła. Mowę pogrzebową wygłosił słynny kaznodzieja ks. Fabian Birkowski, żegnając go tymi słowy: oto idzie pod ziemię ozdoba jedyna zakonu tego i ojczyzny. Godzieneś był dłuższego wieku. Nestorze nasz polski. Trumnę z królewskim kaznodzieją złożono w krypcie prezbiterialnej, przed głównym ołtarzem. W roku 1695 Katarzyna Radziwiłłowa, siostra króla Jana III Sobieskiego, sprawiła na szczątki Skargi dwie trumny. W jednej - cynowej - dała złożyć jego kości, w drugiej - kamiennej - resztki sutanny zmarłego. Obydwie trumny napisami opatrzył braciszek zakonny Waszczyński. Tymczasem w 1773 roku skasowano jezuitów, a kościół św. św. Piotra i Pawła pozostał bez opieki przez 13 lat. Dopiero w roku 1786 przekazano go cystersom z Mogiły, lecz i ci nie posiadali środków na remont tak olbrzymiej świątyni. W roku 1796 władze austriackie utworzyły tutaj kościół garnizonowy dla załogi. Niestety, nikt też się nim nie zajmował w czasach Księstwa Warszawskiego i dopiero, gdy do Krakowa - po upadku Napoleona - wkro- Tablica upamiętniająca ks. Piotra Skargę 13 Miłosierne dzieło księdza Piotra czyli Rosjanie, świątynię przeznaczono dla prawosławnych. Po remoncie w roku 1830 objęła ją parafia Wszystkich Świętych. W drugim dziesięcioleciu XIX wieku poszukiwano trumienki ze szczątkami ks. Piotra Skargi. Znaleziono ją w roku 1814. Arcybractwo Miłosierdzia dla uczczenia swojego założyciela sprawiło w roku 1844 pomnik nagrobny poświęcony pamięci ks. Skargi, wmurowany w nawie głównej naszego kościoła; całość w czarnym marmurze odkuł Jan Galii. Z czasem zadbano o kryptę ks. Skargi. Urządzono ją w roku 1883 według planów Józefa Łep-kowskiego. Fundusze na ten szczytny ceł ofiarowała Elżbieta z Grabowskich Czosnowska. Od tej pory można było nawiedzać grób znakomitego kaznodziei i wielkiego patrioty. W roku 1912, w trzechsetną rocznicę śmierci Skargi komisyjnie otwarto trumienkę z jego kośćmi. Po otwarciu trumny ujawniono w niej - donosił „Tygodnik Ilustrowany" - stos doskonale zachowanych kości i czaszkę na górze. Ukształtowanie czaszki świadczy o niepospolitej inteligencji jej właściciela. Z rozmiarów kości widać, że wzrost miał więcej niż średni. Ponownie otwierano trumienk...
pizio3103