HiStar.doc

Słowem Wstępu :

Się zebraliśmy w sobie i opracowaliśmy odpowiedzi na 187 znanych pytań z egzaminów z historii starożytnej poprzednich roczników, które to ktoś tam kiedyś umieścił na tzw. emailu ogólnej. Wyszło tego stron 47, na oko jest to w pip dużo, ale chyba sami przyznacie, że mniej niż 700 stron samych trojaczków o innych lekturach nie wspominając. Robiło to kilka osób więc się nie zdziw czytelniku że są różne style pisania itd. Oczywiście jeśli postanowisz się z tego uczyć to miej na uwadze, że nie ma takiego prawa wedle którego tylko te pytania mogą się pojawić, część zagadnień się siłą rzeczy powtórzy.

Mankamenty:

-          Pewnych pytań się nie mogliśmy za nic rozczytać więc zwyczajnie nie napisaliśmy na nie odpowiedzi. Takie życie.

-          Niektóre pytania się powtórzyły albo jedne zawarły w drugich więc też się nie zdziwcie.

-          Jeśli znajdziesz błąd albo niedomówienie pamiętaj, że w Historii Starożytnej jest niewiele rzeczy pewnych, różnica źródeł bla bla bla

-          Niektórzy z nas nie pisali pytań na które odpowiadali, bo i tak są one na skanach pytań

Wszelkich zażaleń, wniosków, pomysłów nie przysyłajcie, bo zwyczajnie nie zostaną rozpatrzone J

Miłego !

Ad.1.Sparta rządzona przez króla Agezylaosa wypowiedziała Persom wojnę. Wyprawa Agezylaosa podjęta do Azji Mniejszej w 396 roku p.n.e. ukazała ogromną przewagę armii spartańskiej nad Persami. W tej sytuacji Artakserkses II postanowił przenieść rozgrywkę na morze i zmontować w samej Grecji sojusz antyspartański z udziałem Aten, Koryntu, Teb i Argos. W wyniku porażki Spartan pod Haliartos w 395 roku p.n.e. Agezylaos powrócił z Azji Mniejszej, co dało tam Persom wolną rękę. Wielkie zwycięstwo odnieśli też Persowie w bitwie morskiej pod Knidos w 394 roku p.n.e. Ze względu na odbudowę floty ateńskiej, która zaczęła operować na Morzu Egejskim jak i na fakt, że Ateny wsparły Salaminę w walce z Persją na przełomie 387 i 386 roku p.n.e. doszło do zawarcia porozumienia spartańsko-perskiego zwanego pokojem Antalkidasa. Sparta musiała ostatecznie zrezygnować z miast małoazjatyckich, ale w zamian z ramienia Persji stawała się stróżem pokoju wprowadzonego w całej Grecji. Persja wykorzystała, więc animozje i konflikty między miastami greckimi dla własnych celów pogłębiając jeszcze bardziej podziały w Grecji. W wyniku wojny z Persją Sparta z kolei zyskała pozycję hegemona w świecie greckim.

Ad.2. W roku 455 Wandalowie pod wodzą utalentowanego króla Gezyryka zorganizowali ze swego państwa w Afryce atak na Rzym. Zdobyli go i systematycznie łupili grabiąc w szczególności dzieła sztuki

Ad.3. Trajan (98-117r.) wódz, który za  głowiny cel obrał sobie uzależnienie państwa Daków od Rzymu. Przez 5 lat prowadził ciężkie walki w Dacji, która została ogłoszona prowincją. Po zakończeniu wojen dackich Trajan wzniósł w Rzymie słynną kolumnę ukazującą podbój Dacji. W 106r. zdobył Arabię Skalistą. Pod koniec panowania szykował się do wojny z Pratami. W 113r, zdobył Armenie i zaatakował Pratów.  Udało mu się odnieść kilka poważnych zwycięstw to jednak próba ekspansji w głąb Azji zakończył Asię fiaskiem. Doszło do wybuchu powstania żydowskiego w Palestynie. Trajan nie mógł walczyć dalej zmarł w drodze do Rzymu.

Ad.4. Macedonia za Filipa II. Zamieszkujący ją lud nie był pochodzenia greckiego (choć spokrewniony z Grekami)w przeciwieństwie do rozbitej politycznie Grecji Macedonia była jednolitym państwem rządzonym przez króla, którego władza była dziedziczna. Filip II miał wielki talent polityczny i wojskowy. Rozszerzył znacznie granice państwa. Zamiarem Filipa było zjednoczenia całej Grecji i poprowadzenie Greków przeciwko Persom. Macedończycy uważali się za członków wspólnoty helleńskiej, Grecy jednak traktowali ich jak półbarbarzyńców i nigdy dobrowolnie nie uznaliby zwierzchności macedońskiej. Postanowili, więc zmontować sojusz antymacedoński, którego ośrodkiem były Ateny. Macedonia jednak dzięki zjednoczeniu  zdobyła hegemonię w Grecji. Świadczy o tym bitwa Cheroneą (338 p.n.e.)  Filip I pokonał połączone siły ateńsko – tebańskie w bitwie i narzucił zwierzchnictwo całe Grecji. Po zwycięstwie obszedł się łaskawie z pokonanymi, pozostawiając miastom greckim wewnętrzną samodzielność. Ważniejsze punkty obsadził wojskiem macedońskim. Filip rozpoczął przygotowania do wyprawy na Persję jednak został zamordowany. Organizacja państwa Aleksandra Wielkiego. Nigdy wcześniej pod władzą jednego człowieka nie znalazły się obszary od Adriatyku po Indus. Władca tego ogromnego państwa miał zaledwie 30 lat. Nie wystarczało jednak dokonać podboju, trzeba było jeszcze te terytorium utrzymać pod swoim panowaniem. Miał on wielkie plany – myślał o rozległym państwie, które obejmie cały cywilizowany świat, i w którym Grecy i Persowie (oraz inne ludy) będą żyli razem. Dlatego przyjął perskie obyczaje, wschodni ceremoniał i strój. Ożenił się z córką Dariusza. Na trasie swego pochodu zakładał miasta, nazywając je Aleksandriami (najsławniejsza stała się Aleksandria w Egipcie), dbał o swych poddanych, nie tylko Greków, ale także Persów. Jednak jego najbliższe otoczenie tego nie rozumiało – dla nich Persja była łupem, który należy grabić. Aleksander Wielki nagle zmarł w Babilonie w wieku 32 lat, jego idee natychmiast zostały porzucone. Upadek państwa Aleksandra Wielkiego. Po śmierci Aleksandra jego wodzowie uchwycili władzę nad poszczególnymi częściami ogromnego państwa. Przez wiele lat toczyli pomiędzy sobą walki, aż ostatecznie w III w. p.n.e. utrwalił się podział sukcesji po Aleksandrze na trzy monarchie: Macedonię z większą częścią Grecji, Syrię (stolica: Antiochia) i Egipt (stolica: Aleksandria). W Azji Mniejszej powstało kilka państw, z których większe znaczenie miało królestwo Pergamonu. W II w. p.n.e. Macedonia uległa rozpadowi w wyniku toczonych walk. Po zakończeniu wojen jaki prowadziła Macedonia z Rzymem przestała istnieć Został on zamieniona w cztery zależne od Rzymu republiki. Przestał się liczy w polityce zagranicznej.

Ad.5. Epos o Gilgameszu opowiada o bohaterskim, odważnym i szlachetnym półbogu-półczłowieku władcy Uruk. Dokonuje on heroicznych czynów w walce z  wielkim olbrzymem Huwawą, sprzeciwia się propozycji bogini Inanny, za co musi walczyć z zesłanym przez nią niosącym śmierć i zniszczeniem bykiem. Walczy bohatersko w obronie swego miasta przed najazdem Agi z Kisz, rozpacza nad śmiercią  Enkimdu, dokonuje nadludzkich czynów by zdobyć roślinę dającą nieśmiertelność. Jednak to mu się nie udaję. Gilgamesz nigdy nie będzie nieśmiertelny. Epos o Gilgameszu wywarł wielki wpływ na światową literaturę. Poemat jest wielką alegorią przejścia od dzikości do cywilizacji. W poemacie zawarty jest mit o potop. Jest to wersja 2 tys. Lat wcześniejsza od powieści zawartej w Biblii. Istnieje kilka przekładów tego poematu.

Ad.6.W VII-V w. p.n.e. narastał konflikt między patrycjuszami, cieszącymi się przywilejami natury politycznej i religijnej, a plebsem. Potęgowało go zadłużenie plebejuszy i wielokrotne łamanie przez patrycjuszy obietnicy poprawy prawnego i ekonomicznego położenia plebsu. Plebejusze rozpoczęli więc walkę o poprawę swojego położenia. W 494 r. . p.n.e. miała miejsce pierwsza secesja plebejuszy, tj. wyjście poza imperium rzymskie, połączone z groźbą utworzenia własnego państwa. Do powrotu skłoniły ich dopiero ustępstwa patrycjuszy i obietnica ustanowienia zgromadzenia złożonego wyłącznie z plebejuszy, które miało wybierać trybunów ludowych i obradować pod ich przewodnictwem. Trybunów było początkowo dwóch, po 471 r. p.n.e. czterech - zgodnie z podziałem miasta na 4 tribus, a później dziesięciu. Byli oni nietykalni, a ich zadaniem była ochrona plebsu przed bezprawiem ze strony patrycjuszy. Przysługiwało im prawo sprzeciwu wobec zarządzeń urzędników, zawieszania kary, przeciwdziałania uwięzieniu obywatela oraz stawiania weta wobec uchwał senatu. Do pomocy mieli oni edylów plebejskich, pełniących początkowo funkcję opiekunów świątyni poświęconej "trójcy plebejskiej", uroczyście konsekrowanej na Awentynie w 493 r. p.n.e., która z czasem stała się ośrodkiem sakralnym plebsu, archiwum, skarbcem i miejscem rozdawnictwa zboża. Patrycjusze odpowiedzieli na to zamknięciem rodów. Konflikt zaostrzył się, gdyż patrycjat korzystał z usług zależnej od siebie klienteli wiejskiej, zaś plebs - przez swych trybunów - zagroził patrycjuszom procesami majątkowymi przed Zgromadzeniem Ludowym. Kolejnym postulatem plebsu była kodyfikacja prawa zwyczajowego, dokonana ok. 450 r. p.n.e. przez komisję dziesięciu, zwana prawem XII Tablic. Zawierało ono przepisy z zakresu prawa cywilnego, karnego, procesowego, administracyjnego i sakralnego. Zakazywano w nim małżeństw między plebejuszami a patrycjuszami (zakaz ten zniosło w 445 r. p.n.e. prawo lex Canuleia). W związku z coraz gwałtowniejszymi atakami wzbogaconych elit plebejskich, na wniosek trybunów Licyniusza i Sekstiusza, uchwalono w 367 r. p.n.e. ustawy nakazujące obniżenie długów przez zaliczenie spłaconych odsetek na rzecz kapitału, wyznaczenie górnej granicy powierzchni posiadłości składających się z ziem państwowych do 500 jugerów oraz zniesienie urzędu trybuna wojskowego z władzą konsularną, ustanowionego w 445 r., przywrócenie konsulatu i dopuszczenie doń plebejuszy. Tym samym powstała nowa arystokracja urzędnicza (optimates, nobiles) rekrutująca się i z patrycjatu, i z plebsu. Proces dopuszczania plebejuszy do urzędów (dyktator - 356, cenzor - 351, pretor - 337) uwieńczyło otwarcie dla nich urzędów kapłańskich w 300 r. p.n.e. Napór dołów plebejskich przyniósł w 287 r. p.n.e. przyznanie uchwałom zgromadzenia plebejskiego mocy obowiązującej wszystkich obywateli, co zakończyło walkę plebejuszy z patrycjuszami.

Ad.7. W roku 478 p.n.e. zawarty układ Związek Morski który jest określany symmachią. Symmachia jest to inaczej mówiąc sojusz lub przymierze. Członków tego sojuszu nazywa się symmachoi. Podstawową przyczyną była walka aż do wyzwolenia wszystkich greckich polis spod tyranii perskiej. Z tym wiąże się również chęć zemsty i odpłacenia się Persom tego co Grecy musieli wcześniej wycierpieć. Kolejną przyczyną były również ambicje niektórych ateńskich polityków oraz poczęści fakt ewentualnych korzyści handlowych. Powstała Rada- Zgromadzenie Sprzymierzonych składająca się z jednakowej liczby reprezentantów. Z każdego polis wybierano taką samą, liczbę przedstawicieli, która wchodziła w jej skład. Rada ta miała siedzibę w Delos. Postanowiono, że każdy z członków Symmachii na radzie posiada jeden głos i jest zobowiązany do dostarczenia odpowiedniej ilości pieniędzy, okrętów lub żołnierzy. Ustalono również kto ma się zajmować tym. W ręku Ateńczyków znalazło się również naczelne dowództwo floty. Już tutaj możemy zauważyć charakter tego przymierza. Z czasem Ateny bez najmniejszego trudu uzyskały przewagę większości głosów. Spowodowane to było obawami znacznie słabszych polis, które nie chciały narazić się Atenom. Nie mieli oni wystarczających sił aby prowadzić własną politykę w przeciwieństwie do Aten, których rola w tym związku coraz bardziej rosła. Ci, którzy sądzili, że będą stanie samodzielnie prowadzić politykę starali się opuścić symmachię ateńską. Przykładem takiego polis jest Naksos. W 470r.p.n.e wystąpił on przeciwko hegemoni Ateńczyków. Aten na chęć wystąpienia z Symmachii Naksos stłumili ten bunt szybko i brutalnie. W 465r.p.n.e. doszło do buntu Thasos który poniósł druzgocącą klęskę. W 454r.p.n.e. dochodzi do przeniesienia skarbu z Delos do Aten za sprawą Peryklesa Ateny nie liczyły się ze zdaniem swoich sojuszników i otrzymane pod przymusem pieniądze wydawali na upiększanie swego rodzinnego miasta. Była to postawa charakterystyczna dla tyranii co wywołało ogromne oburzenie wśród pozostałych członków. Bunty wobec związku Attyckiego bardzo mocno nasiliły się podczas trwania wojen peloponeskich. W ostateczności doprowadziło to do rozpadu I Związku Morskiego po przegranej wojnie Ateńczyków.

Ad.8. Społeczeństwo Sparty dzieliło się trzy grupy. Najwyższą warstwę stanowili Spartanie, potomkowie doryckich zdobywców, którzy jako jedyni posiadali pełnię praw politycznych i obywatelskich. Mogli zatem obejmować urzędy oraz uczestniczyć w zgromadzeniu ludowym. Podstawowym obowiązkiem Spartan wobec państwa była służba woskowa Ich głównym zajęciem była walka i pilnowanie porządku w państwie. Całe wychowanie Spartan podporządkowane było przygotowaniu do zawodu żołnierza. Spartanie sami siebie określali jako homoioi, podkreślając w ten sposób, iż wszyscy są sobie równi. Różnice między Spartanami nie były duże, choć z biegiem czasu pogłębiały się a to powodowało konflikty społeczne. Drugą grupę społeczną stanowili periojkowie. Była to ludność, która cieszyła się wolnością osobistą i niezależnością gospodarczą, lecz nie posiadała praw politycznych. Należący do tej grupy ludzie posiadali często wielkie majątki ziemskie; do nich także należało zadanie zajmowania się łupami wojennymi. To stanowiło poważne źródło ich dochodów. Najniższej usytuowaną grupą, a zarazem najliczniejszą byli heloci. Traktowano ich jak niewolników. Stanowili oni rodzaj niewolników państwowych, ponieważ nie byli własnością indywidualnych Spartan, lecz należeli do państwa. Ich zadaniem była praca w majątkach, które należały do Spartan. Niewolnicy byli przypisani do ziemi, na której pracowali. Ciężkie warunku pracy, złe traktowanie powodowały, że heloci często podejmowali próby buntu. Nieustanne zagrożenie ze strony helotów powodowało, że Spartanie przekształcili się w warstwę wojowników, której zadaniem było zapobieganie ewentualnym powstaniom. Ustrój polityczny Sparty był oryginalny. Likurga miał sformułować podstawowe zasady organizacji państwa spartańskiego. Sparta była monarchią. Na jej czele stało dwóch królów. Nie mieli oni jednak szerokich uprawnień; ograniczały się one głównie do funkcji religijnych oraz dowództwa nad armią w czasie wojny. Bardzo ważną rolę w państwie odgrywała natomiast geruzja (28 członków), czyli rada starszych. Natomiast faktyczne sprawowanie władzy znajdowało się w rękach pięciu urzędników - eforów. Do ich obowiązków należało kierowanie polityką zagraniczną, dbanie o wewnętrzny porządek w państwie, a także sprawowanie sądów oraz nadzór nad helotami. Eforowie mieli także prawo aresztować królów, jeśli zaistniały ku temu jakieś podstawy. Innym ważnym organem spartańskiego ustroju było zgromadzenie powszechne obywateli (apella). Choć teoretycznie to ono miało podejmować wszystkie najważniejsze decyzje w sprawie państwa, jednak w rzeczywistości podejmowali je eforowie. Zgromadzenie zatwierdzało z reguły wnioski eforów.

Ad.9. Wśród państw założonych przez Indoeuropejczyków na obszarze Azji Przedniej na czoło wysuwa się państwo Hetytów. Jest to okres starohetycki polowa XVII-XVI w. p.n.e. ponieważ to właśnie wtedy powstaje państwowość hetycka. Źródła mówią, że prawdopodobnie ok. 1800r.p.n.e. przybyli droga przez Kaukaz na obszar Anatolii gdzie zdobyli miasto Nessa. Przed nimi na tych terenach był lud Hatti, który podbili. Rzecz znamienna przejęli oni nazwę od ludności podbitej. Nazwali się Hetytami. To od nich przejęli Hetyci umiejętności i kulturę. Pierwszym i potwierdzonym królem hetyckim, twórcą państwa i najprawdopodobniej założycielem dynastii był Hattusilis I(ok. 1650r.p.n.e.). Uczynił on swoją stolicą Hattusas, który odbudował i umocnił. Ruszył on poza Taurus do płn. Syrii zdobywając i łupiąc Alalach. Jego następca Mursilis I kontynuował politykę podbojów. Umocnił się na tronie a w 1530r.p.n.e. opanował miasto Haleb w płn. Syrii, zagarnął Marii, podjął wielką wyprawę zdobywczą w głąb Babilonii, łupiąc i niszcząc Babilon. Sprawy wewnętrzne w kraju zmusiły go do opuszczenia Babilonii. Po powrocie został zamordowany. Królestwo Hetyckie szarpane intrygami i walkami wewnętrznymi utraciło wszystkie zdobycze. Uległo silnemu wpływowi huryckiemu.

Ad.10. Walki sprzymierzeńców italskich o równouprawnienie miała zasadnicze przyczyny: sprzeciwiali się oni reformom agrarnym i chcieli uzyskać obywatelstwo rzymskie. Italikowie jedyną drogę ratunku dla siebie widzieli w zerwaniu z Rzymem i utworzeniu własnego państwa.  Ruch powstańczy objął znaczne obszary Italii. Głównym ośrodkiem ruchu było plemię Marsów. Do których przyłączyli się np. Samnici. Głównym centrum nowego państwa które nadało sobie nazwę Italia, było miasto Corfinium. Położenie Rzymu było ciężkie. Zadecydował się pójść na ustępstwa. Najpierw nadano obywatelstwo rzymski wiernym sprzymierzeńcom lex Iulia, potem tym którzy w ciągu 60 dni się poddadzą, wreszcie nadano mieszkańcom Galii nadpadańskiej prawo latyńskie. Spowodowało to zaś załamanie się ruchu Italików w 88r.p.n.e. Liczba obywateli się powiększyła.

Ad.11. Mari to starożytne miasto-państwo w starożytnej Mezopotamii. Początki Marii są mało znane. Jedynie znane są wzmianki o tym mieście-państwie dzięki tabliczkom Elba. Z nich to się dowiadujemy, że stosunki między Elba-Marii były bardzo różne. W czasach panowania w Mezopotamii imperium akadyjskiego Marii wchodziło w jego skład lale nie wiadomo czy zostało włączone przez Sargona Akadyjskiego czy tez przez jego następców. Po upadku Akadów Marii zarządzane było przez namiestników-królów wywodzących się z czasów akadyjskich. W czasach supremacji sumeryjskiej tzw. III dynastii z Ur władcy Marii płacili im trybut. Wraz z wkroczenie Amorytów do Mezopotamii na przełomie III i II tys. p.n.e. dla Marii rozpoczął się okres  rozkwitu. Amorycki władca Jachdunlim, który zajął Marii ok. 1815r. p.n.e. doprowadził ją do znacznej potęgi politycznej w regionie. Nie zaniedbywał też spraw wewnętrznych miasta, zaczął je intensywnie rozbudowywać i upiększać(wybudował świątynie dla boga Szamasz)Jego niespodziewana śmierć ok.1798r.p.n.e. przerwała pasmo sukcesów. Jego syn Samujamam panował krótko i nieudolnie. Po nim Marii znalazło się pod kontrolą Szamszi-Akada, który ok.1780r.p.n.e zmarł. Władze w Marii objął Zimirlim podający się za syna Jachdunlima. Okres jego rządów ok.1775-1761 p.n.e.: zasięg terytorialny miasta-państwa obejmował tereny na południu od granic ówczesnego Babilonu aż do rejonu Karkemisz na północy.  Marii dysponowało silną jak na tamte czasy armią . Również swa pozycję zawdzięczało m.in. zyskom z kontroli szlaku handlowego od M. Śródziemnego aż do Z. Perskiej. Mimo zawartego z Babilonią porozumienia Hammurabi zajął zburzył Marii w 1757r.p.n.e., które nigdy już nigdy nie powróciło do dawnej świetności.

Ad.12 Filip II obejmując władze w Macedonii swoje rządy rozpoczął od zabezpieczenia granic kraju przed niebezpieczeństwem ze strony Traków i Ilirów. Zlikwidował dzielnicowe księstwa plemienne w Macedonii Górnej i stworzył i po raz pierwszy zjednoczone państwo macedońskie w jego granicach. Filip przystąpił do systematycznego podboju kolonii greckich położonych na wybrzeżu Macedonii np.Pydny, starając się zapewnić przez ich podbój swobodny dostęp do morza. Dalszym sukcesem Filipa było zajęcie kopalń złota w Tracji. Filip zajął Tesalię, a w 348 roku p. n. e zdobył i zniszczył miasto Olint.338 rok p. n. e jest przełomowa ponieważ dzięki odniesionemu wówczas zwycięstwu nad  sprzymierzoną armią  Ateńczyków i Tebańczyków, macedoński władca zapanował niemalże nad całą ówczesną Helladą. W tym okresie Ateny uwikłane były w wojnę ze sprzymierzeńcami, Ateny z braku środków nie zdobyły się na walkę więc Filip bez trudu opanował kolonie. Potęga Macedonii zagrażała wolności państwom greckim i zdawał sobie z tego sprawę Demostenes., który ostrzegał Greków przed tym. jednak polityka jego spotkała się z oporem Ateńczyków ze względu na rosnące w sile stronnictwa pro macedońskie.

Ad.13. August przeprowadził trzykrotnie nowy spis senatu usuwając z niego ludzi niepewnych, a wprowadzając ekwitów. Ograniczył ich liczbę do 600, wprowadził równocześnie August cenzus majątkowy dla członków senatu w wysokości 1 mln sesterców. Formalnie działa wyłącznie z mandatu senatu i wykonywał jego wolę. August usilnie dbał o pozory i konsultował z nim każdą decyzję. Do senatorów odnosił się z wielkim szacunkiem, wzmacniając nawet niektóre jego kompetencje, utrzymali też swe przywileje Uprawnienia senatu: ustawy uchwalane na wniosek cesarz, wybory magistratus na których wpływ miał władca, jego jurysdykcji podlegały przestępstwa popełniane przez senatorów i ich rodziny, zarządzał skarbem republiki ale dochody płynęły do cesarza, nadzorowali oni biciu monet. Władzę August sprawował formalnie na mocy różnych urzędów, które otrzymał z woli senatu więc był wielokrotnie np. konsulem. Podział kompetencji między senatem a princepsem widać w zarządzaniu prowincjami. Senat przejął pod swoje kierownictwo prowincje wewnętrzne w których nie było przeważnie wojska np. Sycylia, zaś cesarz zarządzał prowincjami niedawno zdobytymi. Wszystko to były pozory bo władzę dawała mu armia

Ad.14. Społeczeństwo starobabilońskie w świetle kodeksu Hammurabiego dzieliło się na trzy podstawowe grupy, klasy: awilumi(akad. człowiek)- są to prawomocni obywatele państwa,  ludzie wolni, o różnym stanie majątkowym, muszkenum(pośredni)- ludzie zależni nie posiadający pełnych praw obywatelskich, tzw. półobywatele. Sytuacja ludzi w tej klasie nie jest jasna. wardumi- niewolnicy. Niewolników dostarczała wojna, znane były np. niewola za długi często też praktykowano sprzedaż dzieci. Upośledzenie tej warstwy wynikało ze znacznie gorszego traktowania jej przez ustawodawstwo.

Ad.15. Po śmierci Aleksandra Wielkiego wybrano dwóch królów: Arridajos, który przyjął tytuł Filip III i Aleksandra IV. Na opiekuna królów wybrano Kraterosa a głównym wodzem został Perdikkas. Jednak faktyczną władzę nad imperium sprawowali diadochowie. Zwierzchnictwo nad Grecja i Macedonią otrzymał Antypater, satrapą Egiptu został Ptolemeusz, Babilonii- Selukos, a Tracji- Lizymach, natomiast Frygię objął Antygon Jednooki, Eumenes z Kardii otrzymał Kapadocję i Paflagonię. Mimo to od początku między diadochami ujawniały się pewne podziały. Tylko dwóch z nich chciało zachować w pełni imperium Aleksandra a pozostali pragnęli stworzyć własne, niezależne państwa. Osobiste ambicje diadochów stały się przyczyną wojen między nimi, które trwały ponad 40 lat. W 321r. p.n.e. został zamordowany Perdikkas a niedługo potem tez Krateros. Na nowego opiekuna królów wybrano Antypatera. Jednak jego śmierć w 319r.p.n.e. pogłębiła różnice między diadochami. W 317r.p.n.e został zamordowany Filip III. Drugi z królów Aleksander IV stał się zakładnikiem. Sytuacja ta trwała do 310r. p.n.e. kiedy to Kassander, syn Antypatera kazał go zamordować. W 306r.p.n.e tytuł króla przybrał Antygon a po nim następni diadochowie. W toku wieloletnich walk między nimi, kiedy to zmagały się ze sobą ogromne armie najemników werbowanych przez diadochów na czoło wysunął się Antygon, który próbował usunąć nawet z Babilonii Selukosa. Zorganizował on nawet Związek Wyspiarzy. Zaniepokojeni taka sytuacją pozostali diadochowie zorganizowali koalicje przeciwko niemu. W 301r.p.n.e. doszło do decydującej bitwy pod Ipsos we Frygii. Zakończyła się ona zwycięstwem wojsk sprzymierzonych( Kassander, Lizymach i Selukos) nad armia Antygona i jego syna Demetriosa. Antygon poległ w walce a zwycięzcy podzielili się jego królestwem. Po bitwie pod Ipsos nastąpił okres walk o tron Macedonii i o ustalenie granic poszczególnych monarchii. W 298/297 p.n.e. umarł Kassander a pretensje do tronu roszczył sobie Demetrios. W 295r.p.n.e. armia macedońska obwołała go królem Macedonii ale zaraz to w 288r.p.n.e. został go pozbawiony przez Lizymacha. Ostateczni Macedonia przypadła Antygonidom a stało się to tuż po śmierci Lizymacha i po najeździe plemion celtyckich na Macedonię i Grecję. Odpór najeźdźcom stawił Antygon Gnotas syn Demetriosa. Sukces ten otworzył mu drogę do tronu i królem został w 276r.p.n.e. Pozostali diadochowie odeszli w cień Ptolemeusze rządzą w Egipcie, Selukidowie w płn. Syrii, Mezopotamii i Iranie, dynastia zaś Antygonidów w Mezopotamii i Grecji.

Ad.16. Senat (senatu-starzec) w okresie republiki, stał się najważniejszym organem władzy państwowej. Składał się z patrycjuszy. Kadencja senatu trwała 5 lat. W senacie mogli zasiadać obywatele rzymscy, wolno urodzeni, o nienagannej opinii, będący w wieku co najmniej 45 lat. Była to rada złożona z byłych urzędników. Senatorzy byli praktycznie nieusuwalni, jedynie cenzor w uzasadnionych przypadkach mógł skreślić poszczególne osoby z listy senatorów. Obradom rady zwoływanej przez urzędników np. pretora przewodniczył jeden z konsulów: princeps senatus. Zwołujący senat wygłaszał referat, do którego odnosił się przewodniczący rady. Następnie wypowiadali się co godniejsi senatorowi, niższych rangą senatorów nie pytano o zdanie. Decyzja rady zapadała w jawnym głosowaniu: senatorowie przechodzili na jedną ze stron sali obrad tzw. kurii. Senat był w zasadzie organem doradczym, jego opinie nie miały mocy wiążącej, ale urzędnicy liczyli się ze zdaniem senatorów. Do uprawnień senatu można zaliczyć: wypowiedzenie wojny, zawarcie pokoju, ogłaszał stan wyjątkowy, przyjmowanie poselstw z obcych państw, wyznaczanie prokonsulów i namiestników prowincji,  ustanawiał i znosił kulty, nadzorował sprawy religijne

Ad.17. W tym pytaniu chodziło chyba o dominat bo tego dominitas nie mogłam znaleźć. Panowanie cesarza Dioklecjana( 284-305) rozpoczęło nową epokę dominat. Nazwa pochodzi od łac. dominas tzn. pan. Dioklecjan zerwał z pozorami republiki i kazał się tytułować deus-pan i bóg skutkiem tego było iż cesarz przestał być „ pierwszym obywatelem” i stał się władcą absolutnym. Wprowadził wschodni rytuał a między społeczeństwem powstała ogromna przepaść.  Utworzył system tetrarchii- cesarz wyznaczył współrządcę z tytułem Augusta i powierzył mu zarząd zachodnią częścią państwa. Dioklecjan pozostał na wschodzie ale zachował władze zwierzchnią. Każdy z Augustów miał do pomocy cezara. System ten jednak przetrwał samego twórcy ale reformy cesarza umocniły Rzym na prawie 200 lat.

Ad.18. Ekonomiczne przesłanki zjednoczenia Mezopotamii: Podstawą gospodarki było rolnictwo i hodowla bydła z czym wiązał się rozwój systemu irygacyjnego. Budowano zatem kanały, jednak ciężar ich oczyszczania spadł na barki najniższych warstw społeczeństwa. Ich sytuacja się pogarszała coraz bardziej. Przyczyną zjednoczenia Mezopotamii zatem były znaczne zbiory ponieważ dawały utrzymanie licznej ludności miejskiej żyjącej z nadwyżek żywności. Dlatego też mogli oni poświęcić się rozwojowi rzemiosła, który również przyczynił się poczęści do zjednoczenia kraju. Na wielkie uznanie zasługują ich liczne wyroby np. z złota czy miedzi które można znaleźć w odległych terenach. Sumerowie prowadzili rozgałęziony handel, sięgający do dolin Indusu, gdzie znaleziono przedmioty pochodzenia sumeryjskiego. Dotarły one do granic Azji Mniejszej, Egiptu. Aby mógł  on sprawnie funkcjonować musiało nastać zjednoczenie. Powstanie scentralizowanego państwa za czasów Hammurabiego, stworzenie jednolitego obszaru gospodarczego ożywiło gospodarkę babilońską. Obok wielkiej własności ziemskiej, nie przystosowanej do ówczesnego poziomu środków produkcyjnych, a więc mało rentownej, istniała własność królewska, tzw. pałacowa. Z niej drobne parcele, tzw. pola żywienia, przeznaczone były dla różnych kategorii pracowników administracji, służby pałacowej, część zaś ziemi królewskiej wypuszczano w dzierżawę chłopom obowiązanym do płacenia daniny. By zwiększyć obronność państwa stosował też Hammurabi kolonizację wojskową, dzieląc bezrolnych ziemią z obowiązkiem służby wojskowej. Przywiązywał on ogromną wagę do budowy i utrzymywania w nienagannym stanie kanałów. Prace te ciążyły przede wszystkim na chłopach

Ad.19. Sparta i Ateny – rywalizacja o hegemonię w świecie greckim. W dziejach starożytnej Hellady dwa państwa-miasta odegrały najważniejszą rolę - Sparta i Ateny. Te dwie greckie polis reprezentowały jakby dwa przeciwstawne modele organizacji państwa, ustroju politycznego i społecznego, a co za tym idzie mieszkańcy obu państw różnili się między sobą znacznie pod względem stylu życia, kultury i mentalności. Dzieje starożytnej Hellady są w pewnej mierze dziejami rywalizacji Sparty i Aten o hegemonię w świecie greckim, która trwała w V w. p.n.e.  W piątym wieku przed naszą erą w Grecji wykształciła się ciekawa - jak na owe warunki - sytuacja polityczna. W wyniku wojen perskich powstały dwie federacje państw-miast. Mianowicie spartański Związek Peloponeski oraz ateński Związek Morski, O ile w dobie walk z potężnym sąsiadem obydwa twory połączyły się pod sztandarem Związku Panhelleńskiego, to kiedy zagrożenie zewnętrzne przestało istnieć, wywiązała się pomiędzy nimi bardzo napięta sytuacja. Związek Peloponeski jednoczył południową część Grecji, posiadał regularną piechotę o silnym spartańskim trzonie, natomiast Ateńczycy szybko podporządkowali sobie inne państwa związkowe, przenieśli skarbiec z wyspy Delos do Aten i stali się potęgą morską i gospodarczą. Obydwa związki chciały dominować i zdobyć rolę hegemona. Na takim tle polityczno-gospodarczym narodził się ogólnogrecki, wewnętrzny konflikt, nazwany przez potomnych Wojną Peloponeską, którą prowadziły ze sobą Ateny (i ich sprzymierzeńcy) oraz Sparta i Związek Peloponeski. Przyczyny wojny były zarówno natury ekonomicznej (potęga Aten i jej Związku, wypierająca z rynków zachodnich i północnych Spartę i jej sojuszników), jak i politycznej (demokracja Aten i oligarchia Sparty). greckich (członków Ateńskiego Związku Morskiego) przed podporządkowaniem Atenom. Gdy Ateny wmieszały się do sporu Koryntu z Kerkirą, Sparta uznała to za pogwałcenie 30-letniego pokoju (z 446 p.n.e.) i rozpoczęła działania wojenne. Sparta korzystała z pomocy finansowej Persji i wybudowała wielką flotę, która przyczyniła się do jej zwycięstwa w wojnie (zwycięstwo floty pod dowództwem Lizandra nad flotą ateńską pod Ajgospotamoj - 405 p.n.e.). Kapitulacja wygłodzonych Aten (404 p.n.e.) zakończyła działania wojenne.

Ad.20.Babilonia w czasach Kasytów jest to okres średnibabiloński: 1595-1157p.n.e. Opanowanie Babilonii w szybki sposób przez Kasytów związane jest dziś z ruchami etnicznymi wywołanymi wędrówką Hurytów i pojawienie się Indoeuropejczyków. Nie jest pewne czy na początku zdobywcy utworzyli jeden scentralizowany ośrodek władzy w Babilonie, obejmujący swym zasięgiem cały kraj. Wg tradycji założycielem dynastii kasyckiej miał być niejaki Gandasz. W pierwszym okresie osiedlania się zdobywców i rzeczywistego podporządkowania kraju tj. do polowy XV w. p.n.e. oprócz władców kasyckich w Babilonie funkcjonowało niezależnie wielu przywódców różnych plemion kasyckich posługujących się tytułami królewskimi. Nawet po zjednoczeniu królestwo kasyckiej bardziej przypominało konfederacje. Wtedy po królu ważna role odgrywał guenna, który stał na czele administracji i kontrolował m.in. system podatkowy, Ok.1400r.p.n.e. władzę sprawował Kurigazal I Starszy, który zaatakował Elam, Suzjanę, przesunął granicę Babilonii na północ. Nawiązał też stosunki dyplomatyczne m.in. z Egiptem. Po jego śmierci i Kurigalza II sytuacja się zmieniła. Babilonia schodziła coraz bardziej na drugi plan. Jej ostateczny kres położył władca elamicki, który ją straszliwie złupił, niszcząc większość miast.

Ad.21. Temistokles( ok.525-460 p.n.e.) jeden z najwybitniejszych ateńskich mężów stanu i wodzów. Zwolennik demokracji, który reprezentował niższe warstwy społeczeństwa interesy kupców i rzemieślników  Był synem Neoklesa i Abroton. Pochodził z rodu Likomedów. W latach 493-492p.n.e. sprawował urząd archonta-eponima, rozpoczął budowę Pireusu w potężny port wojenny i handlowy. W 483r.p.n.e. Temistokles przekonał Ateńczyków aby dochody z nowo odkrytych złóż srebra w górach Lauwion przeznaczyć na rozbudowę floty wojennej ponieważ przewidywał wielkie niebezpieczeństwo ze strony Persów. Podczas ich najazdu Temistokles brał udział w wojnie koło przylądka Artemizjon 480r.p.n.e., następnie sprawnie przeprowadził ewakuację Ateńczyków. Przyczynił się do zwycięstwa Greków w bitwie pod Salaminą. Mimo sprzeciwu Sparty odbudował mury Aten, rozszerzył ich zasięg, Był współtwórcą I Związku Morskiego. Jego polityka spotkała się z niezrozumieniem ze strony Ateńczyków(Kimon). Ok. 470r.p.n.e. musiał udać się na wygnanie, gdyż padł ofiara ostracyzmu. Początkowo przebywał w Agros. Został skazany na śmierć zaoczną. Znalazł schronienie na dworze perskim gdzie zarządzał kilkoma miastami Azji Mniejszej.  

Ad.22. Najważniejszym dokonaniem Mariusza była reforma wojskowości rzymskiej, zasad rekrutacji armii rzymskiej. W związku z rozprężeniem panującym w armii i groźnym niebezpieczeństwem zewnętrznym Mariusz zaciągnął do wojska proletarii, którzy nie posiadali żadnego majątku. Mieli oni natomiast w nagrodę za dobrą służbę zwykle szesnastoletnią, otrzymać zaopatrzenie w formie przydziału ziemi na starość. Zostali oni włączeni do służby wojskowej obok obywateli z cenzusem majątkowym (ludzi należących do warstw  posiadających). Armia rzymska stała się wojskiem zawodowym, odtąd armia rzymska przestała być tylko narzędziem państwowym tzn. służącym jedynie senatu i nobilitas, a zaczęła się przekształcać w armię prywatną należącą do wodza. Żołnierze w nim właśnie widzieli orędownika swych życiowych interesów. Z czasem armia ta stała się narzędziem walki z senatem, który znalazł się w trudnej sytuacji. Naczelni wodzowie rzymscy dysponowali teraz siła. Mariusz podzielił legiony na silniejsze liczebnie jednostki taktyczne, kohorty, jednolicie uzbrojone. Poważniejszą teraz rolę odgrywała jazda składająca się głównie ze sprzymierzeńców rzymskich poza Italii. Zaopatrzenie weteranów w ziemie. Skutki społeczne: popierający dotąd Mariusza ekwici obawiali się daleko idących reform. W  100r. Gajusz Serwiliusz Glaccja i trybun Lucjusz Apulejusz Satarniras działający w porozumieniu z Mariuszem wystąpili z projektami nowych ustaw: założenia licznych kolonii w prowincjach ze szkodą interesów sprzymierzeńców, celem zaopatrzenia tych terenów z ziemie, a następnie obniżenia cen zboża. Zatwierdziło to zgromadzenie ludowe. Jednak niepokoje, które nastały w Rzymie wykorzystał senat, który nakazał Mariuszowi przywrócenie porządku. W wyniku tej akcji ustawy zostały oddalone a autorytet Mariusza podupadł. Znacznych trudności zaczynali dostarczać Rzymowi sprzymierzeńcy. Reforma Mariusza oznaczała zerwanie z panujące dotąd zasadą armii obywatelskiej, złożonej z chłopów- posiadaczy ziemskich. Zaczęto starać się przede wszystkim o zdobycie ziemi w Italii, różnej w prowincjach, dla wysławionych weteranów Mariusza.

Ad.23, Główną przyczyną wielkiej kolonizacji był brak przede wszystkim wolnej ziemi uprawnej, którą większość zagarnęła arystokracja. Doprowadziło to do poważnych napięć w społeczeństwie. Wiązało się to z przeludnieniem Grecji spowodowane przyrostem naturalnym, który wynikał z braku wojen. Przez to nastąpił spadek śmiertelności „wojennej”. Kontakty handlowe pozwoliły Grekom zorientować się gdzie znajdują się dobre warunki pod osadnictwo. Szybko tez uznali, że spor wewnętrzne a przede wszystkim głód ziemi rozładować można przez emigrację. Czasem do kolonizacji skłaniał sprawa ogólna niekiedy osobista np. kolonizacja Cyreny i Rhegion poprzedziły: posucha w Therze  i nieurodzaj w Chalkis. Nie ulega wątpliwości ze zakładano kolonie w celach handlowych zwłaszcza dla handlu metalami. Ruch kolonizacyjny rozpoczął się na początku VIII w. p.n.e. i osiągnął niebywałe rozmiary. Strumień kolonizacyjny skierował się na Zachód i północ. Na zachodzie Grecy skolonizowali południową Italie, Sycylie(Wielka Grecja), południową Francję, wschodnie wybrzeża Hiszpanii. Na północy zaś południową Tracje, okolice cieśnin (Hellespont, Bosfor) prowadzących do M. Czarnego i jego wybrzeża. 

Ad.24. Stare Państwo w Egipcie trwało ok. 2675-2170 p.n.e. a jego najważniejszą postacią był Dżoser najprawdopodobniej założyciel III dynastii. Najbardziej zasłynął z reform administracyjnych, które dotknęły cały kraj i przez to scentralizowały strukturę urzędniczą. Najbliższym jego współpracownikiem był Imhotep, który wzniósł wieki kompleks grobowy faraona z piramidą schodkową w Sakkara. Jest to wyraźny dowód możliwości ekonomicznych i organizacyjnych kraju. Wkrótce swoje apogeum Stare Państwo osiągnęło za czasów IV dynastii. Jej założycielem był Snofur, który dokonywał licznych wypraw wojennych do Libii, Nubii, Synaju, Ostatecznie ukształtował rządy absolutne monarchy. Zbudowana przez faraona twierdza w Buhen stanowiła prawdziwy bastion władzy egipskiej na południu. Istniała ożywiona wymiana handlowa z terenami Syrii i Fenicji. Następcami faraona byli Cheops, Chefren, Mykerinos, którzy zaniechali  dalszych podbojów i nie prowadzili energicznej polityki zagranicznej. Większą uwagę skupili na sprawach wewnętrznych kraju{ budowa słynnych piramid w Gizie). Skutki budowania piramid doprowadziły do osłabienia wszechwładzy faraona, uzyskania ogromnych wpływów gospodarczych i politycznych przez kapłanów za czasów V dynastii. Przedstawicielem tej dynastii jest Sahure który odbył udane wyprawy do Libii i Nubii. Poprzez zaprzestanie robót publicznych doprowadził do równowagi ekonomiczne kraju choć na krótko. Z VI dynastii Pepin I jest przedstawicielem który choć prowadził aktywną politykę zagraniczną, walczył an Synaju i w Palestynie to zaniedbał sprawy wewnętrzne, Za czasów Pepina II następuje całkowity zanik autorytetu faraona, paraliż administracyjny. Egipt pogrąża się w chaosie.

Ad.25. Znaczenie walk patrycjuszy z plebejuszami dla historii było duże. Wynikiem tych walk było zlanie się górnej grupy plebsu z patrycjuszami przez małżeństwa mieszane i wspólne sprawowanie urzędów. Zaczęła się wytwarzać nowa warstwa arystokracji nobilitas, która gwarantowała sobie rozwój własności ziemskiej. Wytworzyła się przepaść między elita plebejuszy sprawującą urzędy a  ogółem plebejuszów, którzy mieli tylko małe działki ziemi choć to oni oddawali życie za państwo w walce. Nowe podboje przynosiły jednak też korzyści rolnikom, którym dawano działki lub zakładano kolonie na ziemi nieprzyjaciela. Prawo XII tablic dało podwaliny pod ustawodawstwo prawne.

Ad.26 Wybitny władca okresu nowoasyejskiego Aszurnasiraplil II dowiódł swymi czynami, że tytuł limu nie był czcza przechwałką. W nieustannych bojach zdołał on złamać Aramejczyków mieszkających w północnej Mezopotamii i tym samym otworzyć Asyrii drogę do północnej Syrii i Fenicji. Politykę jego kontynuował Salamanassar III. Za główne swe cele stawiał złamanie dwóch potęg. Pierwsze Urartu była wtedy silna że Asyria nie odważyła się zaatakować ją. Druga to Damaszek. Wyprawy do Syrii nie przyniosły początkowo sukcesu , bo poniósł on klęskę w bitwie pod Karkar w 854r.p.n.e. Dopiero kiedy zginął Ben-Hadad zdołał rozciągnąć zwierzchnictwo Asyrii na Syrię. Podbił tez plemiona chaldejskie, zdobył nawet miasto Babilon. Asyria zasięg od Z. Perskiej aż po Egipt. Kolejny władca Tiglatpilazar III zdobył Babilonię w 729r.p.n.e. Asyryjczycy sięgnęli w głąb Iranu. Nowy władca Sargon II zakończył podbój Izraela, zdobył i zniszczył Samarię uprowadzając część ludności w głąb Asyrii. Pokonał Urartu. Aszarhadon odbudował Babilonię zniszczone przez Sanheryba  i zdobył Egipt w 671r.p.n.e. Następca Assurbanipal splądrował Teby, zdołał też opanować sytuację w Babilonii(648), zdobył Suzę(639).

Ad.27. Okres archaiczny w historii cywilizacji greckiej mieści się między tzw. "wiekami ciemnymi" cywilizacji greckiej a jej okresem klasycznym, obejmując przedział czasu od VIII w. p.n.e. do wojen perskich. W okresie archaicznym Grecy nawiązują szerszy kontakt z innymi cywilizacjami, tworzą zręby nowych ustrojów politycznych, poznają alfabet, kolonizują znaczną część wybrzeża Morza Śródziemnego. W okresie tym powstaje nauka, filozofia i historia. Jest to także okres wielkiego rozkwitu greckiej sztuki i literatury (szczególnie epiki Homera i Hezjoda oraz liryki). Jednym z najważniejszych wydarzeń świata greckiego epoki archaicznej była wielka kolonizacja - wzdłuż prawie całego wybrzeża Morza Śródziemnego i Morza Czarnego oraz częściowo Egiptu i Lewantu, w których jednak istniały mniejsze placówki greckie powstała rozbudowana sieć osadnictwa greckiego. Swoje państwo okresu archaicznego jak i później Ateńczycy określali mianem polis. Z tym okresem wiążą się takie pojęcia jak arystokracja, tyrania oligarchia, spisanie prawa, reformy. ...