Kryteria Akceptacji Ryzyka.pdf

Kryteria akceptowalności ryzyka

poważnych awarii przemysłowych

Mieczysław Borysiewicz

Instytut Energii Atomowej, Instytut Ochrony Środowiska

Adam S. Markowski

Politechnika Łódzka, Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska

Warszawa, listopad 2002

Spis treści:

1. Wprowadzenie.................................................................................................................... 4

2. Ryzyko, wskaźniki i kryteria akceptowalności ryzyka .......................................................... 6

2.1. Pojęcie ryzyka ................................................................................................................. 6

2.2. Wskaźniki ryzyka ............................................................................................................ 8

2.2.1. Wskaźnik wypadków śmiertelnych (FAR) .............................................................. 8

2.2.2. Półilościowe określenie i ocena ryzyka (kategoryzacja)....................................... 12

2.2.3. Ilościowe wskaźniki ryzyka .................................................................................. 15

2.3. Wskaźnik ryzyka związany z wielkością szkód........................................................... 19

2.4. Wykorzystanie zasady ALARP w powiązaniu ze wskaźnikami ryzyka....................... 23

3. WYKORZYSTANIE OCEN RYZYKA.............................................................................. 29

3.1. Filozofia zarządzania bezpieczeństwem ....................................................................... 29

3.2. Praktyczne podejście do zarządzania bezpieczeństwem i ryzykiem............................. 30

3.2.1. Zarządzanie systemowe......................................................................................... 30

3.2.2. Wykorzystanie standardów technicznych .............................................................. 31

3.2.3. Scenariusze deterministyczne ................................................................................ 31

3.2.4. Analiza kosztów i korzyści (Cost Benefit Analysis – CBA) ................................. 33

3.3. Podstawy zasad zarządzania ryzykiem instalacji procesowych w praktyce ................ 38

3.4. Zasady zarządzania bezpieczeństwem w wybranych krajach....................................... 41

3.5. Zastosowanie ocen ryzyka w wybranych krajach .................................................... 46

4. Podstawy do ustalenia ilościowych kryteriów akceptowalności ryzyka.............................. 50

4.1. Znaczenie oceny ryzyka w procesie informowania o ryzyku ...................................... 52

4.2. Dopuszczalność i akceptowalność ryzyka – podejścia prawne .................................... 54

4.3. Ryzyko absolutne i względne........................................................................................ 54

4.4. Ilościowa ocena ryzyka a wspieranie procesu decyzyjnego ........................................ 55

4.5. Stosowanie QRA przez agendy rządowe ...................................................................... 58

5. Aspekty wyboru kryteriów akceptowalności ryzyka z perspektywy zarządzania

bezpieczeństwem instalacji wysokiego poziomu ryzyka ........................................................ 59

5.1. Przegląd zasad wyboru kryteriów akceptowalności ryzyka..................................... 60

5.1.1. Możliwości wspierania decyzji .............................................................................. 61

5.1.2. Dostosowanie do potrzeb komunikowania ............................................................ 61

5.1.3. Niedwuznaczność................................................................................................... 61

5.1.4. Niepewność............................................................................................................ 64

5.2. Dodatkowe aspekty ....................................................................................................... 65

5.2.1. Ustalenie dopuszczalnego poziomu ....................................................................... 65

5.2.2. Traktowanie odchyleń od kryteriów akceptowalności ryzyka ............................... 66

5.2.3. Aktualizowanie kryteriów akceptowalności ryzyka .............................................. 66

5.2.4. Priorytetyzacja środków ograniczania ryzyka........................................................ 67

5.3. Zastosowanie kryteriów akceptowalności ryzyka na różnych etapach cyklu życia..... 67

5.3.1. Etap projektu koncepcyjnego ................................................................................. 68

5.3.2. Etap budowy i montażu.......................................................................................... 71

5.3.3. Etap eksploatacji .................................................................................................... 72

6. Problemy zastosowań kryteriów akceptowalności ryzyka w praktyce ............................ 79

7. Kryteria ilościowe akceptowalności ryzyka......................................................................... 82

7.1. Kryteria akceptowalności ryzyka stosowane przez przemysł....................................... 82

7.2. Kryteria ryzyka indywidualnego ................................................................................... 83

7.3. Kryteria ryzyka społecznego ......................................................................................... 87

8. Propozycje rozwiązań w Polsce ........................................................................................... 92

9. Praktyczne zastosowanie kryteriów akceptowalności ryzyka w ocenie ryzyka instalacji

procesowych............................................................................................................................. 94

9.1 Wykorzystanie jakościowych kryteriów akceptowalności ........................................... 94

9.2. Wykorzystanie wielowarstwowej matrycy ryzyka ....................................................... 99

9.3. Kryteria akceptowalności w analizie warstw zabezpieczeń........................................ 104

9.4. Kryteria akceptowalności w ilościowej analizie ryzyka - przykład ............................ 111

Literatura ................................................................................................................................ 118

1. Wprowadzenie

Ocenę stopnia zapewnienia bezpieczeństwa można dokonać się na podstawie analizy i oceny

ryzyka. Służą do tego zarówno metody jakościowej jak i ilościowej analizy ryzyka. Pierwsze

z nich zwykle obejmują zagadnienia bezpieczeństwa zawodowego natomiast drugie to w

dużej mierze domena bezpieczeństwa procesowego. W analizie ryzyka dokonuje się ustalenia

wskaźnika ryzyka natomiast w ocenie ryzyka porównuje się uzyskany wskaźnik z kryteriami

akceptowalności ryzyka. Dopiero takie porównanie daje podstawy do stwierdzenia o stopniu

zapewnienia bezpieczeństwa lub o efektywności zastosowanego systemu bezpieczeństwa i

ochrony. Podkreśla to znaczenie właściwego wyboru kryteriów akceptowalności ryzyka.

Kryteria akceptowalności ryzyka można stosować do pojedynczych stanowisk pracy,

poszczególnych systemów instalacji, całej instalacji lub całego zakładu. Mogą więc dotyczyć

ryzyka zawodowego, ryzyka procesowego lub ryzyka zdrowotnego i środowiskowego.

Określenie kryteriów akceptowalności ryzyka procesowego, tak aby można je było

wykorzystać w decyzjach dotyczących licencjonowania instalacji zagrożonych wystąpieniem

poważnych awarii, jest przedsięwzięciem niezwykle trudnym. Kryteria takie nie mogą być

stosowane w izolacji od innych wspomnianych obszarów ryzyka a dodatkowo muszą

uwzględniać wymogi związane z planowaniem przestrzennym oraz uwarunkowaniami

społecznymi i ekonomicznymi.

Znaczenie doboru kryteriów akceptowalności ryzyka jest szczególnie istotne w określaniu

celów formułowanych w polityce systemu zarządzania bezpieczeństwem danego

przedsiębiorstwa. Im kryteria ryzyka są bardziej wymagające tym zastosowane środki

bezpieczeństwa i ochrony są bardziej rozbudowane i kosztowniejsze. Jest to więc istotny

element w polityce finansowej firmy. Dlatego kryteria takie są zwykle, podobnie jak polityka

bezpieczeństwa, zatwierdzane przez najwyższe kierownictwo.

Poziom dopuszczalnego ryzyka procesowego jest zwykle przedmiotem analiz i interpretacji

w każdym konkretnym przypadku danego zakładu.

Dotyczy to wskaźników ryzyka indywidualnego i ryzyka grupowego/społecznego, które mają

zastosowanie w zakresie bezpieczeństwa procesowego. Jednakże należy mocno podkreślić,

że akceptacja danej aktywności (licencja na produkcję) nie może być wyłącznie oparta o

wyznaczony poziom ryzyka i porównanie z kryteriami akceptowalności. Takie podejście

mogło by prowadzić do automatycznej akceptowalności tych instalacji, które spełniają te

kryteria i do odrzucenia tych, które ich nie spełniają. Właściwa decyzja nie może być

osiągnięta jeśli nie rozważy się niepewności związanych z wyznaczeniem wskaźników

ryzyka, kosztami redukcji ryzyka, innymi kosztami dla społeczeństwa czy też korzyściami,

które można z tego tytułu osiągnąć. Jednakże jest z pewnością użyteczne określić cele w

zakresie kryteriów ryzyka jak również te poziomy ryzyka, które społeczeństwo nie życzyło by

sobie aby były w powszechnym użyciu, niezależnie uzyskanych korzyści.

Dla określenia kryteriów akceptowalności ryzyka należy przede wszystkim ustalić wskaźniki

ryzyka dla normalnego życia każdego człowieka a następnie porównać je z dodatkowym

poziomem ryzyka narzuconym w wyniku realizacji danego procesu produkcyjnego. Uznaje

się, że taka różnica nie powinna być zbyt duża. W tym kierunku poszły prace w szeregu

krajach Unii Europejskiej, które uznają poziom ryzyka jako podstawę do oceny stopnia

zapewnienia bezpieczeństwa. Można tu wspomnieć o Wielkiej Brytanii lub Holandii, które

wprowadziły do obowiązujących przepisów kryteria ilościowe ryzyka indywidualnego,

zbiorowego i środowiskowego. Na drugim końcu są Niemcy ze swoją hierarchią

szczegółowych przepisów regulujących wszelkie aspekty bezpieczeństwa instalacji oraz

zagrożeń ludności i środowiska.

Niniejsza praca ma na celu przybliżyć zagadnienia zastosowania kryteriów akceptowalności

ryzyka w różnych procesach decyzyjnych, a szczególnie w ocenie zapewnienia

bezpieczeństwa w aspekcie wymagań określonych w nowej Ustawie - Prawo Ochrony

Środowiska, dotyczących poważnych awarii. W rozdziale 2 dokonano szczegółowego

przeglądu sposobu wyrażania poziomu ryzyka za pomocą różnych wskaźników ryzyka, w

rozdziale 3 omówiono ich zastosowanie w ocenach ryzyka i innych procesach decyzyjnych a

podstawy dla ustalenia kryteriów akceptowalności są przedmiotem rozdziału 4. Zastosowanie

kryteriów akceptowalności w zarządzaniu bezpieczeństwem i ryzykiem są przedmiotem

rozdziałów 5 i 6. Przedstawiono również propozycję zastosowania tych rozwiązań do

naszych, krajowych warunków. Przykład praktycznego zastosowania kryteriów

akceptowalności ryzyka dla instalacji procesowych przedstawiono w rozdziale 9.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: