http://www.nomobbing.pl/Teksty/Mobbing%20w%20srodowisku%20akademickim/Mobbing%20uczelniany.htm
OPUBLIKOWANE: Magazyn Obywatel nr 6 / 2003 (14) s. 11-13
jozef.wieczorek@interia.pl jozef.wieczorek@interia.pl
Józef Wieczorek -
MOBBING UCZELNIANY
Mobbing to psychiczne, długotrwale szykanowanie pracownika w pracy
przez przełożonych lub przez innych pracowników. Nie chodzi tu o zwykły
konflikt personalny czy krótkotrwale spięcia. Mobbing polega na
sprzysiężeniu się przeciwko komuś w celu psychicznego wyniszczenia i
wykluczenia go ze społeczności. Często przybiera formy bardzo
wyrafinowane, tak że nie wszyscy orientują się, kto jest mobbingującym, a
kto poddawany mobbingowi. Jednak zwykle mobbingującym, czyli szykanującym
niewygodnego podwładnego jest przełożony, szczególnie wtedy, gdy czuje się
zagrożony jego aktywnociš czy talentami. Czasem jest to grupa pracowników
znęcająca się moralnie nad kolegą, trzymając z przełożonym i upatrując w
tym szansy awansu.
W Polsce nie ma badań ilościowych nad mobbingiem, ale w wielu krajach
europejskich wiadomo, że odsetek pracowników mobbingowanych osiąga
kilka-kilkanaście procent zatrudnionych. Koszty społeczne mobbingu sš
poważne, jakkolwiek nie policzone. Osoby mobbingowane mają słabszą
wydajność pracy. Często muszą się leczyć, korzystają ze zwolnień
lekarskich. Zakłady tracą dobrych pracowników.
Feudalizm i mobbing
Szczególnie silne natężenie mobbing ma tam, gdzie panują feudalne
stosunki zależności. Dlatego też ma on tak poważne znaczenie i skalę na
uczelniach i w instytucjach naukowych. Feudalna struktura nauki polskiej
zagwarantowana jest prawem, no i ma aprobatę demokratycznej większoci.
Dyrektorem instytutu czy kierownikiem zakładu można być ćwierć wieku, a
nawet dłużej. Kto, kto jest aktywny, a przy tym młodszy od dyrektora
chcącego utrzymać się u władzy - stanowi potencjalne zagrożenie. Musi się
liczyć z tym, że będzie poddawany mobbingowi. W systemie wyższej edukacji
na ogół nie zmienia się miejsca zatrudnienia, stąd częste kariery od
studenta do rektora na tej samej uczelni. To sprzyja układom i tworzy
zamknięty system. Kto by się wdarł z zewnątrz do takiego układu, ma małe
szanse przetrwania, jeli się nie dostosuje. Na uczelniach pracują całe
rodziny, całe pokolenia. To tworzy pajęczynę.
Powszechny konformizm społecznoci akademickiej oraz brak rzecznika
akademickiego dla rozwiązywania problemów w obrębie korporacji
uczelnianej, sprzyjają mobbingowi. Kto, kto nie pasuje do układów, kto
chce zachować niezależnoć mylenia i działania, kto ujawnia patologie i
uczelniane przekręty, ten jest poddawany mobbingowi. Poziom merytoryczny
nie ma zasadniczo znaczenia. Im wyżej ceniony pracownik, tym dla niego
gorzej, bowiem zagraża innym, a jak się go pozbędą, to zwalnia się miejsce
dla miernot i konformistów.
Niestety, najwyżej się ceni tych, którzy potrafili wyciąć swoich
potencjalnych następców. Ci mają największe poważnie. Budzą respekt jako
niezastąpione autorytety moralne i intelektualne. Na pytanie "Co zrobili z
tymi, którzy mogli ich zastąpić?" na ogół nie ma odpowiedzi. A przecież na
uczelniach winno się wychowywać, a nie wycinać następców. To jedna z
najważniejszych powinnoci nauczyciela. To winno być najważniejsze
kryterium oceny.
Marian Mazur w swej niezapomnianej i nadal aktualnej książce "Historia
naturalna polskiego naukowca" (1970) pisał: "Gdy niedawno odszedł jeden z
takich "feudałów", którego nazwisko figuruje na czele prawie każdej
placówki, każdego komitetu, każdej komisji, każdej redakcji, okazało się,
że nie było komu powierzyć po nim kierownictwa jego zakładu - tak dalece
wytępił wszelkich potencjalnych następców". No i rzecz jasna autor tych
słów był tępiony za taką ocenę polskiego środowiska naukowego.
Nic zasadniczo się nie zmieniło w Polsce mimo zmian ustrojowych.
Ustrój nauki i edukacji pozostał niezmieniony. Kolejne ustawy jedynie
petryfikują feudalną strukturę nauki i edukacji w Polsce.
Mobbing pod dywanem
Mobbing na uczelniach i w instytucjach naukowych jest jednak bardzo
słabo poznany. Niewiele o nim można znaleźć w mediach. Przypadki mobbingu
są tuszowane przez władze uczelni, a same uczelnie, szczególnie te
najważniejsze, przedstawia się jako "Wszechnice Cnót Wszelakich".
Wizerunek prezentowany w mediach to jednak fałszywy obraz rzeczywistości.
To na ogół obraz tworzony przez trzymających władzę i trzymających z
mobbingującymi. Obraz uczelni w oczach osób mobbingowanych jest niemal
nieznany. Uczelnie są w mediach niekiedy współudziałowcami, często media
są patronami obchodów, uroczystości uczelnianych, a dziennikarze-absol-
wenci uczelni tworzą stowarzyszenia, aby przedstawiać ich uczelnie jedynie
w korzystnym świetle.
Jeśli o mobbingu na uczelni nic nie słychać to nie znaczy, że go nie
ma. To znaczy, że jest zamiatany pod dywan. Jeśli dywan jest gruby i
dobrze pod niego zamieciono to nic nie słychać.
Poczucie własnej wartości
Systemy edukacyjne powinny tworzyć poczucie własnej wartości u osób z
nimi związanych. Bez poczucia własnej wartości człowiek nie jest
pełnowartościowym członkiem społeczeństwa. Szkoła winna to poczucie
rozwijać. Niestety nie widać tego w naszym systemie edukacyjnym mimo
zapoczątkowanej reformy. Jeszcze w przedszkolu nie jest tak źle. W
biuletynach przedszkolnych można przeczytać, że dzieciak 6-letni winien
już mieć poczucie własnej wartości. W tym kierunku idzie wychowanie
przedszkolne. Im wyżej jednak, tym gorzej. Reforma była przygotowana bez
głowy, bo "głowa" nie została zreformowana. Średnie, a w szczególności
wyższe szkoły pozostały skansenami PRL-u. Nie rozwijają poczucia wartości,
lecz uczniów-studentów dołują. Jak może być inaczej, skoro ktoś, kto ma
poczucie własnej wartości jest na uczelniach wyższych elementem
niepożądanym. Element pożądany to element "układowy", bez wartości. Czy
będzie rozwijał u innych poczucie własnej wartości ktoś, kto dzięki
układom wdrapał się wysoko na swój szczebel niekompetencji i ma poczucie
własnego skundlenia, które mu to wdrapanie ułatwiło? To chyba jest sedno
mobbingu na uczelniach.
Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego na posiedzeniu w dniu 25 czerwca
br. uchwalił Akademicki Kodeks Wartości, w którym czytamy m.in.:
"10. Godność nie jest przywilejem żadnej, wybranej grupy społecznej,
środowiska lub pozycji. Równe do niej prawo posiada wielki i sławny
profesor, ale też skromny asystent i student. We wspólnocie akademickiej
należy dbać o godność nie tylko pracownika naukowego, ale i sekretarki,
bibliotekarza, magazyniera i sprzątaczki. Naruszenie każdej i
czyjejkolwiek godności jest czynem moralnie odstręczającym, staje się
sygnałem głębszego schorzenia etycznego w środowisku lub niskiej moralnej
klasy poszczególnych osób, nieusprawiedliwionych bynajmniej z powodu
innych, akademickich walorów...".
Należałoby zatem oczekiwać, że poczynania i decyzje władz UJ będą
zgodne z Akademickim Kodeksem Wartoci, który same uchwaliły. Niestety,
jak dotychczas nic nie wskazuje na to, że władze UJ i innych uczelni
zamierzają tego kodeksu przestrzegać. System stosowany w praktyce na UJ (i
nie tylko tam) to system mobbingowy, system deprecjacji wartoci, system
dołowania jednostek, szczególnie jednostek niepokornych, niewygodnych.
Wydaje się, że podobnie jak Dobre Obyczaje w Nauce, tak i Akademicki
System Wartoci ma głównie znaczenie zasłonowe (osłonowe) dla niegodnych
poczynań tych, którzy trzymają władzę w nauce i edukacji.
A co na to prawo?
Niestety, polskie prawo nie zna pojęcia mobbingu, stąd też możliwość
obrony przed mobbingiem w Polsce, możliwoć dochodzenia swoich praw przez
osoby pokrzywdzone, jest jedynie iluzoryczna. Pewnš pomoc dla
poszkodowanych mogą stanowić jak na razie coraz liczniejsze stowarzyszenia
antymobbingowe: Ogólnopolskie Stowarzyszenie Antymobbingowe OSA,
Krajowe Stowarzyszenie Antymobbingowe, Stowarzyszenie Antymobbingowe
Barbary Grabowskiej.
Prawo antymobbingowe istnieje w Szwecji, USA i Francji, a intensywne
prace na wprowadzeniem podobnych rozwiązań trwają w Niemczech, Anglii,
Belgii, Hiszpanii, Włoszech, Portugalii i w Parlamencie Europejskim.
Polska Konstytucja, jak i prawo pracy mogą także stanowić podstawę do
przygotowania szczegółowych ustaw antymobbingowych. Niestety, jak
dotychczas nawet to prawo nie do końca obowiązuje na uczelniach.
Na uczelniach nadal obowiązuje "prawo" z powieści Orwella: "Wszystkie
zwierzęta są równe, ale niektóre zwierzęta są równiejsze od innych". Np.
Art. 94 prawa pracy w praktyce nie stosuje się do uczelni. Oceny
pracownika może na uczelni dokonywać anonimowa komisja, która może ferować
oceny jak jej się podoba, niezależnie od faktów. Może zarzucić
pracownikowi dowolne przewinienia bez przedstawienia jakichkolwiek
dokumentów czy merytorycznego uzasadnienia. Żadne dokumenty przedstawiane
przez pracownika nie mają żadnego znaczenia, a w szczególnoci opinie
studentów czy młodych pracowników. Także opinie rzecznika dyscyplinarnego,
o ile są one niekorzystne dla uczelni, nie są brane pod uwagę przez
polskie sądy.
Akta osobowe uczelnia może dowolnie kształtować, czyścić, usuwać dokumenty
niewygodne dla uczelni, dopisywać niekorzystne dla pracownika (także
byłego) tak, aby obraz jego działalnoci w uczelni był negatywny. Ale i
tego nie można udowodnić, bo dostęp do dokumentów jest ograniczany lub
zakazany, a uczelnie (np. UJ) jeszcze w 2003 r. powołują się na "prawo"
stanu wojennego, które nadal jest ważniejsze niż ustawa o dostępie do
informacji i Art. 51 {Konstytucji RP - '3. Każdy ma prawo dostępu do
dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych' }. Sądy na to nie
reagują, powołując się na autonomię uczelni. Ale przecież autonomia
uczelni dotyczy badań naukowych i procesu edukacji, a nie autonomicznego
łamania dowolnego prawa. Nie jest tak, że uczelnia może być zgodnie z
prawem państwem w państwie.
Czekając na mediatora
W uczelniach amerykańskich, a także europejskich istnieją biura
University Ombudsman. Zadaniem takiego rzecznika (i zespołu) jest
rozwišzywanie konfliktów wśród społecznoci akademickiej, prowadzenie
mediacji, zapobieganie mobbingowi itd. U nas takich biur nie ma. Są
natomiast powoływane komisje etyczne, ale te prezentują raczej interesy
rządzących i w najlepszym razie nie mieszają się do konfliktów między
władzami a podwładnymi - pracownikami najemnymi w uczelniach.
Komisja Etyki w Nauce PAN opracowała Dobre Obyczaje w Nauce, ale
nawet sami autorzy nie mają zamiaru ich przestrzegać.
Stosowanie dobrych obyczajów w nauce i edukacji winno wykluczać, a przynaj-
...
drBrennan