Psychologiczne aspekty terroryzmu – Otłowski T..pdf - Terroryzm - drBrennan

„BIULETYN OPINIE”

NR 14/2009

Psychologiczne aspekty terroryzmu –

zarys problemu

Tomasz Otłowski

Warszawa, czerwiec 2009

áBiuletyn OPINIEÑ Fundacji AMICUS EUROPAE nr 14/2009

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Zjawisko terroryzmu, jako narzędzia i środka realizacji określonych celów

politycznych (o podłoŜu ideologicznym, religijnym bądź innym), staje się

czynnikiem coraz wyraźniej obecnym w stosunkach międzynarodowych w

ostatniej dekadzie. Co więcej, jest wysoce prawdopodobne, Ŝe trend ten będzie się

w najbliŜszej przyszłości nasilać, głównie ze względu na zauwaŜalną radykalizację

postaw politycznych i światopoglądowych w wielu częściach globu, a takŜe

swoistą atrakcyjność terroryzmu, jako relatywnie nieskomplikowanego i „taniego”

narzędzia osiągania konkretnych celów w polityce. Terroryzm – w róŜnych

postaciach i formach – ma więc wszelkie szanse stać się jednym z najwaŜniejszych

czynników kształtujących rzeczywistość międzynarodową XXI wieku. Tym

samym warto przybliŜyć psychologiczne aspekty tego zjawiska, jako szczególnie

istotne w analizie problemu.

Truizmem jest stwierdzenie, Ŝe fundamentalnym elementem zjawiska terroryzmu

jest epatowanie strachem, wywołanym często nie tyle atakami czy zamachami, co juŜ

nawet samą ich perspektywą czy zapowiedzią. Element ten stanowi istotę terroryzmu

(terroru), znaną juŜ i wykorzystywaną o wiele wcześniej, zanim pojawił się sam nowoŜytny

terroryzm w jego znanej nam dziś postaci. Ten podstawowy element znaczeniowy

zjawiska terroryzmu, zawarty zresztą w samej etymologii tego pojęcia, stanowi

jednocześnie jego najwaŜniejszą cechę i treść. Strach, groza, „terror” – są dla osób i

ugrupowań posługujących się terroryzmem zarówno jednym ze środków dla realizacji

określonych celów, jak teŜ celem samym w sobie. Terroryzm w swym klasycznym,

powszechnym wydaniu posługuje się bowiem strachem dla osiągnięcia konkretnych celów

politycznych czy ideologicznych, ale teŜ jednym z jego istotnych celów jest właśnie juŜ

samo wywoływanie strachu, często będące bodaj waŜniejszym elementem działania

terrorystycznego, niŜ samo uŜycie bezpośredniej, fizycznej przemocy. Terroryzm jest więc

w tym sensie taktyką działania, posługującą się rozkręcaniem spirali strachu w

społeczności będącej obiektem (celem) działań terrorystycznych.

Istotną cechą terroryzmu jest takŜe to, Ŝe obiektem jego działania są z reguły

osoby lub grupy, które nie mają bezpośredniego wpływu na realizację celów, stawianych

przez terrorystów. Działania terrorystyczne muszą się więc charakteryzować znacznym

áBiuletyn OPINIEÑ Fundacji AMICUS EUROPAE nr 14/2009

efektem psychologicznym oraz duŜym oddźwiękiem społecznym i medialnym – tylko

wówczas dany akt terrorystyczny moŜe być bowiem skuteczny. Wywołany przez

terrorystów i ich akcję (a często jedynie samą groźbę akcji) strach i poczucie zagroŜenia są

kluczowymi aspektami współczesnego terroryzmu. Konkretne ofiary terrorystycznego

aktu przemocy (zamachu bombowego, ataku, porwania samolotu etc.) są dziś

zdecydowanie mniej waŜne, choć często nie bez znaczenia pozostaje ich liczba, w myśl

zasady, Ŝe im bardziej krwawy zamach, tym większy wywołuje strach i efekt

psychologiczny zgodny z zamiarami terrorystów. Ten ostatni element jest dobrze

widoczny zwłaszcza w działalności terrorystycznej islamskich ugrupowań

ekstremistycznych, szczególnie tych powiązanych z AlKaidą: ich celem nie jest juŜ

wyłącznie dokonanie zamachu jako takiego, ale właśnie doprowadzenie do jak największej

liczby ofiar, jako najlepiej gwarantującej osiągnięcie określonego (poŜądanego przez

terrorystów) efektu w odniesieniu do danej społeczności.

Istotą kaŜdej operacji terrorystycznej – bez względu na jej charakter i specyfikę –

zawsze będzie wywołanie reakcji w znacznie szerszej grupie społecznej, np.

sparaliŜowanie moŜliwości jej funkcjonowania, zmuszenie do podjęcia lub zaniechania

określonych działań itp. Mechanizm ten funkcjonuje zawsze, niezaleŜnie od tego, czy w

grę wchodzi faktyczne uŜycie przemocy, czy tylko sama groźba jej uŜycia. Strach przed

terroryzmem ma przy tym wymiar nie tylko indywidualny (obawa o Ŝycie swoje i swoich

najbliŜszych), ale teŜ zbiorowy (ponadjednostkowy – obawa o przetrwanie państwa,

narodu, reŜimu politycznego, grupy etnicznej czy wyznaniowej itp.). Strach, obawa przed

aktywnością terrorystów (rzeczywistą bądź oczekiwaną) jest więc najwaŜniejszym

psychologicznym elementem zjawiska terroryzmu.

Dla zainicjowania procesu oddziaływania tego czynnika psychologicznego, terroryści

potrzebują jedynie przeprowadzić skuteczny atak (lub serię ataków), dla uwiarygodnienia

siebie i swojej „sprawy”. Mechanizm realizacji takiego efektywnego działania

terrorystycznego przebiega najczęściej według utartego, klasycznego schematu:

atak na określony cel (często przypadkowy);

zidentyfikowanie się (najczęściej za pomocą mediów) podmiotu, który

przeprowadził atak oraz przedstawienie motywów i celów jego działań;

sformułowanie groźby powtórnego przeprowadzenia ataku;

áBiuletyn OPINIEÑ Fundacji AMICUS EUROPAE nr 14/2009

postawienie (równieŜ via media) warunków i Ŝądań, których spełnienie ma

zapewnić zaniechanie dalszych ataków;

ewentualnie, w razie niespełnienia Ŝądań/postulatów grupy, kolejne ataki.

Działania realizowane według takiego schematu pokazują skuteczność i

determinację danej grupy terrorystycznej, a takŜe słabość władzy, która jest

odpowiedzialna za bezpieczeństwo państwa, społeczeństwa, konkretnej grupy społecznej

itp. Zgodnie z klasycznym mechanizmem działania terroryzmu, opinia publiczna, na którą

terroryści wywierają wpływ poprzez siłę lub groźbę jej uŜycia, ma z kolei wpłynąć na

władzę danej grupy społecznej, państwa itd. w taki sposób, aby spełnione zostały

polityczne Ŝądania (cele) terrorystów.

Warto zauwaŜyć, Ŝe ten klasyczny model działania terroryzmu jest moŜliwy niemal

wyłącznie w państwach o demokratycznym systemie rządów, zaś praktycznie nierealny w

państwach niedemokratycznych. Współczesne państwo demokratyczne, gwarantujące

kaŜdej jednostce szereg niezbywalnych praw i wolności obywatelskich, jest szczególnie

atrakcyjnym środowiskiem dla terrorystów róŜnej maści. W państwie o ustroju

demokratycznym terroryści mogą praktycznie bez ograniczeń podróŜować po całym

kraju, wynajmować lokale, samochody, korzystać z usług bankowych i

telekomunikacyjnych. W demokracji trudniej jest takŜe odpowiednim instytucjom i

słuŜbom organizować skuteczne działania przeciwko zagroŜeniom terrorystycznym.

Czynniki te sprawiają, Ŝe zagroŜenie ze strony klasycznego terroryzmu dotyka w

szczególnym stopniu właśnie demokracje. Przedstawicielski system rządów oraz szerokie

prawa obywatelskie i wolności ludności niejako z załoŜenia stwarzają bowiem przesłanki,

umoŜliwiające podjęcie próby wymuszenia określonych zachowań władz, poprzez

bezpośrednie oddziaływanie psychologiczne na społeczeństwo. ZagroŜone (realnie lub

potencjalnie) terroryzmem społeczności mogą domagać się – m.in. za pośrednictwem

mediów, swoich reprezentantów w organach legislacyjnych, poprzez demonstracje, akcje

społecznej i obywatelskiej aktywizacji itp. – podjęcia odpowiednich działań na rzecz

eliminacji stwarzanej przez terrorystów groźby. Eliminacja taka nie zawsze musi przy tym

jednak oznaczać podjęcia z terrorystami walki; równie dobrze moŜe być to wyraŜenie

zgody na ich Ŝądania.

Sztandarowym niemal przykładem takiego ugodowych podejścia społeczeństwa

demokratycznego wobec Ŝądań terrorystów jest przebieg kampanii wyborczej do

áBiuletyn OPINIEÑ Fundacji AMICUS EUROPAE nr 14/2009

parlamentu Hiszpanii w marcu 2004 roku. Na dwa dni przed wyborami marokańska

komórka AlKaidy przeprowadziła krwawe zamachy bombowe na podmiejskie pociągi w

Madrycie. Wkrótce po zamachach portale internetowe islamistów opublikowały

komunikaty, w których zapowiadano dalsze ataki na cele w Hiszpanii, jeśli przyszły rząd

tego kraju nie wycofa kontyngentu wojskowego z Iraku. Wyniki wyborów zaskoczyły

wszystkich: choć w kampanii wyborczej w sondaŜach wyraźnie prowadziła rządząca

dotychczas konserwatywna Partia Ludowa, zwycięstwo w elekcji odniosła opozycyjna

Partia Socjalistyczna, otwarcie opowiadająca się w swym programie wyborczym za

wycofaniem hiszpańskich Ŝołnierzy z Iraku. Pierwszą decyzją nowego socjalistycznego

rządu w Madrycie było zakończenie udziału Hiszpanii w operacji irackiej, co nastąpiło

ostatecznie w sierpniu 2004 roku.

Generalnie, strategia AlKaidy zakłada, Ŝe zmasowana kampania islamskiego

terroru w państwach zachodnich zmusi ich rządy – poprzez presję ze strony społeczeństw

zaatakowanych krajów – do zmniejszenia zaangaŜowania w regionach świata

zdominowanych przez muzułmanów, a w dalszej perspektywie – takŜe do uznania

wiodącej roli islamu i opartego na nim porządku społecznopolitycznego.

Zgodnie z istniejącymi obecnie teoriami, wywarcie przez terrorystów wpływu na

daną opinię publiczną odbywa się zazwyczaj na co najmniej jeden z trzech sposobów:

zwrócenie uwagi,

spirala przemocy,

wywołanie wymiernych strat.

NaleŜy przy tym pamiętać, Ŝe współcześnie mamy najczęściej do czynienia ze

współwystępowaniem wszystkich ww. metod psychologicznego oddziaływania

terrorystów na zaatakowaną przez nich społeczność.

Najbardziej powszechnym rodzajem terrorystycznego oddziaływania jest

zwrócenie uwagi, zakładające uzyskanie przez terrorystów rozgłosu medialnego i

społecznego, a takŜe – w idealnym układzie – uznania zasadności i słuszności ich

„sprawy” zarówno przez społeczność, którą reprezentują, jak i społeczność przez nich

atakowaną. Bez tego rozgłosu medialnego jakakolwiek działalność terrorystyczna nie ma

w istocie sensu, lub teŜ – ujmując rzecz inaczej – nie jest aktywnością mieszczącą się w

kategorii działań stricte terrorystycznych.

Psychologiczne aspekty terroryzmu – Otłowski T..pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: