Sciezki i bezdroza runiczne - T.Misterka [fragm].pdf - Runy - Semi111

Trochę historii run

Runy nie są ani jednym alfabetem ani nawet jednorod-

nym alfabetem. Większość znaków runicznych posiada kilka

swoich wersji graﬁ cznych, zależnych od miejsca znalezienia,

pochodzenia i czasu. W dużym uproszczeniu możemy wy-

różnić następujące rodziny futharków :

Futhark Starszy , najstarsza wersja alfabetu runiczne-

go germanów, zrekonstruowana na podstawie zna-

lezisk archeologicznych oraz literatury z późniejsze-

go okresu, składająca się z 24 znaków, stosowany

w okresie II — VIII w. n.e.;

Futhark Anglo-Fryzyjski , rozszerzenie Futharku Star-

szego do 26 znaków na terenie Fryzji (zachodnia Eu-

ropa), zmiana fonetyki runy Ansuz z a na o , stosowa-

ny w okresie V - IX w. n.e.;

Futhark Anglo-Saksoński , rozszerzenie Futharku

Starszego do 29 a później do 33 znaków na terenie

Zachodniej Europy i dzisiejszej Wielkiej Brytanii,

zmiana fonetyki runy Ansuz z a na o , stosowany

w okresie V — IX w. n.e.;

¡ 9 ¡

To m a s z M i s t e r k a

Oba Futharki ze względu na zmianę fonetyczną An-

suz na Oss ( a na o ) są nazywane również Futhorc ;

Młodszy Futhark , zwany też Skandynawskim , okro-

jony do 16 run, na terenie północnej Europy, stoso-

wany w okresie VII — XVI w. n.e (włączając w to jego

modyﬁ kacje).

Tak naprawdę nie dysponujemy jednolitą wersją Futhar-

ku Starszego — to, co posiadamy, jest pewną rekonstrukcją

na bazie znalezisk archeologicznych i ich interpretacją zarów-

no jeśli chodzi o kształt run, jak i ich nazwy.

Współcześnie przyjmuje się iż Futhark Starszy składał się

z 24 znaków, służących do zapisu fonetycznego dźwięków

z rodziny języków germańskich. Ponadto każda litera posiada-

ła prawdopodobnie własne znaczenie w sensie konkretnego

słowa (bydło, człowiek, rok, itd.), o czym świadczą między in-

nymi inskrypcje i teksty (pisane również alfabetem łacińskim),

używające liter runicznych jako zastępników dla przypisanych

im pojęć (np. anglosaski poemat Salomon i Saturn ).

Generalnie możemy przyjąć następujące nazwy i głoski

( tu ważna uwaga : wymowa angielska ) dla run Futharku Star-

szego (poniższa tabela zawiera pojęcia opracowane na bazie

znanych poematów runicznych — staroangielskiego, staro-

nordyckiego, staroislandzkiego, Abecedarium Normannicum

oraz nazw liter z alfabetu gockiego, stworzonego w IV w. n.e.

przez biskupa Wulﬁ lę, patrz tabela, str. 98):

Lp.

Nazwy run

Głoska

Przypisywane nazwy

i pojęcia

Fehu , Fe, Feoh

Pieniądze, bydło, dobrobyt

2 Uruz ,Ur

Tur, mżawka, żużel

¡ 10 ¡

Ście żki i bezdroż a r uniczne

3 Thurisaz , Thorn

Cierń, olbrzym

4 Ansuz , Os, Ass

Ujście rzeki, usta, As

5 Raido , Rad, Rei

Jazda konna, podróż

6 Kenaz , Cen, Kaun

k, c

Pochodnia, wrzód

7 Gebo , Gyfu

Prezent

8 Wunjo , Wenne

Radość

Hagalaz , Haegl,

Hagall

Grad

10 Naudiz , Nyd, Nau

Potrzeba, konieczność, osta-

teczność

11 Isa , Is, Iss

Lód

12 Jera , Ger, Ar

Rok, plony

Eihwaz , Ihwaz, Eoh,

i/ei

Cis

14 Pertho , Peorth

Niespodzianka, gra losowa,

przypadek (znaczenie nie-

jasne)

15 Algiz , Eolh-secg

Z, R

Łoś, świątynia, Eolh-sedge

(znaczenie niejasne)

16 Sowilo , Sigel, Sol

Słońce, zwycięstwo

Tiwaz , Teiwaz, Tir,

Tyr

Berkanan , Beorc,

Bjarkan

Gałązka brzozy, topola

19 Ehwaz , Eh

Koń

mCzłowiek

21 Laguz , Lagu, Liogr l

Mannaz ,

Man,

Madhr

Woda

22 Ingwaz , Ing

Ng, ni

Ing — prawdopodobnie jed-

no z imion Freya

23 Dagaz , Daeg

Dzień

Othala , Othila,

Ethel

łasność, ojcowizna

¡ 11 ¡

To m a s z M i s t e r k a

Ponieważ książka powinna prezentować jednolitą ter-

minologię, na jej potrzeby, oraz kart przyjęliśmy nazwy run

oznaczone wytłuszczonym drukiem.

Istotny jest tu fakt iż ostatnie dwie runy (Othala i Dagaz)

mogą być zamienione miejscami — obie wersje Futharku

Starszego są traktowane równoprawnie również przez ar-

cheologów.

Poza podziałem na alfabety runiczne, równie ważny wy-

daje się podział na okresy pisania runami . Znaleziska arche-

ologiczne pozwalają na stworzenie takiego podziału, na osi

czasowej, gdzie znalezione inskrypcje runiczne możemy

podzielić na dwa okresy:

archaiczny — przedchrześcijański oraz z okresu

wstępnej transformacji na chrześcijaństwo, trwający

mniej więcej od II w. n.e. do VII w. n.e. i charaktery-

zujący się głównie używaniem Futharku Starszego

oraz początkowej fazy Anglo-Fryzyjskiego (we Fryzji

dodane dwa znaki — ac i aesc ), bardziej zagadkowy

i zawierający w sobie inskrypcje runiczne o magicz-

no-religijnym znaczeniu;

późniejszy, w którym alfabety runiczne zaczęły lo-

kalnie mocno ewoluować, zaś inskrypcje runiczne

nabrały bardziej publicznego i użytkowego charak-

teru — w tym również z zakresu tekstów związanych

z chrześcijaństwem.

Niestety, jedynym źródłem dotyczącym nazw run

z pierwszego okresu jest alfabet gocki biskupa Wulﬁ li, gdyż

zarówno Abecedarium Normannicum , jak i wszystkie trzy

poematy runiczne są datowane na drugi okres. W efekcie

wszelkie znaczenia zarówno magiczne, jak i medytacyjne,

¡ 12 ¡

Ście żki i bezdroż a r uniczne

są jedynie interpretacją — w zakresie Futharku Starszego

interpretacją kompilacji źródeł — w większości znacznie

późniejszych niż on sam i w dodatku z okresu, gdy wyszedł

już z użycia.

Biorąc pod uwagę tę sytuację tym bardziej zasadnym

wydaje się sięgnięcie w zakresie poznawania run poza poe-

maty runiczne — do mitologii, kultury i spuścizny po ludach,

które Futharku Starszego używały.

Częściowym efektem tych poszukiwań i porównań

jest niniejsza książka — przedstawione w niej teorie są jed-

nymi z wielu możliwych interpretacji, w dodatku wysoce

indywidualnymi, i związanymi z subiektywnym odbiorem

oraz oceną dostępnego materiału.

Futhark Starszy został zrekonstruowany na podstawie

kilku znalezisk archeologicznych, wśród których są m.in.:

Futhark znajdujący się na kamieniu z Kylver (datowa-

ny na 400 r. n.e.);

Bracteat 1 z Vadsteny typu C (datowany na VI w. n.e.);

Brosza z Charnay (Francja) (datowana na VI w. n.e.).

Warto zauważyć iż są to inskrypcje zawierające prawie

pełne Futharki Starsze — znamy również wcześniejsze in-

skrypcje runiczne, jednak nie zawierające pełnego Futharku

Starszego . Najstarsze znaleziska, jakimi dysponujemy, to:

Grzebień z Vimose z inskrypcją HARJA datowany

na 150 r. n.e.;

Brosza z Meldorf, datowana na drugą połowę I w.

n.e.;

1 Bracteat — jednostronny, cienki, złoty krążek zazwyczaj używany jako

ozdoba. Bracteaty związane z runami różnią się nie tylko inskrypcjami, lecz

również symboliką na nich stosowaną.

¡ 13 ¡

Sciezki i bezdroza runiczne - T.Misterka [fragm].pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: