Matura 2005.pdf
(
233 KB
)
Pobierz
Microsoft Word - arkusz I.doc
dysleksja
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY
Z JĘZYKA POLSKIEGO
Arkusz I
ARKUSZ I
Czas pracy 170 minut
Instrukcja dla zdającego
STYCZEŃ
ROK 2005
1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13
stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu
zespołu nadzorującego egzamin.
2. Część 1 arkusza zawiera test.
3. Część 2 arkusza zawiera dwa tematy wypracowania.
Do opracowania trzeba wybrać
jeden
z nich i podkreślić.
4. Proszę zaplanować czynności tak, by było możliwe
rozwiązanie zadań z obu części arkusza w ciągu 170
minut.
5. Pracę proszę napisać czytelnie.
6. Proszę pisać tylko w kolorze czarnym; nie pisać
ołówkiem.
7. Nie wolno używać korektora.
8. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić.
9. Wszelkie notatki należy sporządzać w brudnopisie, który
nie będzie oceniany.
10.Podczas egzaminu można korzystać ze słownika
poprawnej polszczyzny i słownika ortograficznego.
11.Do ostatniej kartki arkusza dołączona jest
karta
odpowiedzi
, którą
wypełnia nauczyciel
.
Za opracowanie tematu
można otrzymać
70 punktów
20 za część 1
50 za część 2
Życzymy powodzenia!
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
Arkusz I
Część I
–
rozumienie czytanego tekstu
Przeczytaj uważnie tekst, a następnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie
tekstu i tylko
własnymi słowami
. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony.
CZYSTKA ETNICZNA
1. Ustawę o ochronie języka polskiego, uchwaloną przed kilkoma dniami przez Sejm,
już w trakcie dyskusji poselskiej skwitowano kpinkami o markowej wódce, która teraz będzie
musiała się nazywać „Jaś Wędrowniczek”, i o filmie „Psy” – po wejściu ustawy w życie ma
on być emitowany tylko w wersji niemej. Tymczasem polszczyzna po dziesięciu latach
przemian wolnorynkowych stwarza coraz więcej trudności. Obce zapożyczenia wydają się
jednak problemem najmniejszym.
2. Rodzima dyskusja wokół czystości polszczyzny koncentruje się na opozycji: wyraz
polski czy obcy, a tymczasem należałoby zapytać, czy zapożyczenie jest potrzebne, czy
zbędne. Nazwa komputer, mimo że przeniesiona z łaciny, okazała się niezbędna, ponieważ
nie przyjęły się jej polskie odpowiedniki: „maszyna licząca”, „maszyna cyfrowa” czy „mózg
elektronowy”. Poza tym większa liczba zapożyczeń wiąże się z tym, że polszczyzna podlega
internacjonalizacji – jak większość języków europejskich. Takie terminy jak „frustracja” czy
„alienacja”, a z dziedziny technicznej grecko-łacińskie połączenia typu „telefon” czy
„telewizja”, były od początku wyrazami „europejskimi”. Więcej: jako zapożyczenie naturalne
traktujemy angielskie „media”, a jako twór sztuczny użytkownicy języka odrzucili odgórnie
narzucone w latach 70. „publikatory” – choć oba słowa oznaczają to samo. Oczywiście
określenia zapożyczone można przełożyć na polski albo oddać za pomocą omówienia,
na przykład „Bundestag” – „niemiecki parlament”, „risotto”- „włoska potrawa z ryżu”, ale
skutkiem tego nazwa traci niepowtarzalny koloryt związany z właściwym jej miejscem.
3. Polskie uczulenie – przynajmniej oficjalne – na czystość języka jest echem sytuacji
narodu bytującego pod zaborami, kiedy obrona języka była spełnianiem obowiązku
patriotycznego. Inaczej do zapożyczeń odnoszono się w czasach wolnej Rzeczypospolitej.
Najwięksi twórcy tej doby – od Jana Kochanowskiego przez Łukasza Górnickiego
po Franciszka Bohomolca – wyrażali opinię, że zapożyczenia językowe to nie jest kwestia
taniej cudzoziemszczyzny, ale wymiana dóbr duchowych między narodami. Działo się to
w czasach, kiedy na przykład dzięki działalności kolegiów jezuickich łacina była hołubiona
jako znak szlachectwa równy herbowi. „Disce puer latinae, ego te faciam >mości pan<”
(„Ucz się chłopcze łaciny, a nadam ci tytuł szlachecki”) – obiecywał zdolnemu dziecku
chłopskiemu Stefan Batory
1
, który z polskim dworem porozumiewał się właśnie po łacinie.
„Jak historia historią, żadnego języka nigdy nie było, który by bez obcowania z drugim dawał
żywotne następstwa” – pisał Cyprian Kamil Norwid. Ale to nie tylko nasza specjalność –
XIX-wieczni językoznawcy czescy w odruchu obrony ojczystego języka zagrożonego
przez niemiecki wprowadzali, często na siłę, rodzime odpowiedniki internacjonalizmów –
stąd „divadlo” zamiast „teatru”, a „hudba” zamiast „muzyki”. Oczywiście większość tych
odgórnie odrzuconych wyrazów wkrótce do czeskiego powróciła. Podobna sytuacja zaistniała
w polszczyźnie, gdy przed przeszło półwieczem spolszczano nazwy chorób – dziś jednak
o wiele chętniej mówi się „reumatyzm” niż „gościec” i „koklusz” niż „krztusiec”. Tymczasem
Polacy w mowie potocznej z zapożyczeń korzystają chętnie i bez oporów, co jest wynikiem
1
Disce puer latine, ego faciam te mościpanie
(łac. makaroniczna – Ucz się, chłopcze, łaciny, a zrobię cię panem.
– słowa, które miał powiedzieć król Stefan Batory do ucznia szkoły w Zamościu). W. Kopaliński,
Słownik
wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych,
Warszawa 1994.
2
nie tylko wszechobecności angielszczyzny, ale też niskiego wykształcenia przeciętnego
obywatela. Badania wykazują, że osoby słabo wykształcone z trudem radzą sobie
z przełożeniem obcego słowa na język własny i dlatego chętniej przejmują je w całości.
4. Ten proces nakłada się na znaczące przemiany społeczne. Dwa miliony nieźle
sytuowanych Polaków, którzy tworzą naszą „klasę średnią”, w najbliższych latach, a już
na pewno w następnym pokoleniu, staną się bi- albo multilingwalne. Prowadzenie interesów
za granicą, liczne wyjazdy służbowe i wypoczynkowe, wzrastające wykształcenie spowodują,
że angielski, a często niemiecki czy francuski staną się drugim używanym regularnie
językiem. Poza tym angielski jest poręczniejszy w sytuacjach, w których od rozmówcy
wymagamy podejścia pragmatycznego i precyzyjnego komunikatu. Język polski tymczasem
nadaje się raczej do nazywania wartości wzniosłych związanych z powinnościami
patriotycznymi czy religijnymi. Wiele pojęć nie zdążyło się w nim wykształcić, ponieważ nie
istniały w Polsce instytucje, które należało nazwać. Przykładowo nieprzetłumaczalna
pozostaje dziś tytulatura funkcyjna w rozbudowanych firmach. Czy jest sens osobę
nastanowisku „branch manager” nazywać „starszym gałęziowym”? Opór przeciwko
angielszczyźnie i związanym z nią światem konsumpcji wykazują najczęściej ludzie najmniej
zamożni, dla których dobra reklamowane w angielszczyźnie pozostają niedostępne. Poza tym
reklama najskuteczniej wiąże awans materialny z językowym. W odczuciu przeciętnego
odbiorcy, ktoś , kto rozumie slogan „No more tears”, to jednocześnie ktoś taki, kogo stać
na jednorazowe pieluszki markowej firmy.
5. Ustawa o ochronie polszczyzny ściera się z przemożnymi tendencjami globalnymi:
upowszechnieniem się masowej kultury anglosaskiej, oszałamiającą karierą informatyki,
której językiem macierzystym jest angielski, rozwojem telewizji kablowej i satelitarnej oraz
Internetu (w sieci również najłatwiej dogadać się po angielsku). Ta kampania ma już jednak
swoje francuskie i niemieckie precedensy. Generalna Delegacja ds. Języka Francuskiego
i Wysoki Komitet ds. Języka Francuskiego podlegają Ministerstwu Kultury, ale ściśle
współpracują z gabinetem premiera w procedurze oczyszczania oficjalnej francuszczyzny
z obcych naleciałości w instrukcjach użytkowania sprowadzanych z zagranicy produktów,
w napisach na opakowaniach czy w ulicznej reklamie. Szczególnie aktywna jest tutaj
„komisja terminologiczna”, która dopuszcza na opakowaniach tylko tradycyjne zwroty
anglojęzyczne typu „made in” czy „copyright”, a wszystko inne nakazuje tłumaczyć
na francuski. Głos opiniodawczy ma w tej kwestii Akademia Francuska; nieraz całymi latami
dyskutuje ona nad tym, czy dane słowo ma prawo wzbogacić francuszczyznę, czy powinno
być odrzucone. O ile oficjalna francuszczyzna jest dzięki temu w dużej mierze wolna
od obcojęzycznych wtrętów, o tyle francuski mówiony, zwłaszcza w dużych miastach, to
wielojęzykowy slang, w którym duży udział ma zarówno angielski, jak i arabski. Działania
na rzecz zachowania czystości francuszczyzny są o tyle uzasadnione, że – jak się często
słyszy we Francji – co drugi „rodowity Francuz” w pracy wysławia się po francusku, ale
w domu używa już swojego języka etnicznego.
6. Niemiecki jest znacznie mniej odporny na anglicyzmy – po prostu wchłania
angielskie rzeczowniki poprzez dodawanie im niemieckich końcówek. Na straży czystości
niemczyzny nie stoi żaden organ państwowy, ponieważ tam – w przeciwieństwie do Francji –
nie ma nawet ministerstwa kultury. Jego sprawy reguluje jeden z departamentów
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Głos opiniotwórczy i doradczy ma w tej kwestii
Akademia Języka i Literatury w Wiesbaden, która corocznie sporządza katalogi najczęściej
używanych słów i ostrzega przed zastępowaniem określeń niemieckich angielskimi –
najczęściej bezskutecznie.
7. Polski problem z zapożyczeniami polega nie na tym, że nasz język bywa
„zaśmiecany”, ale na tym, iż ogół nie najlepiej wykształconego społeczeństwa nie nadąża
za zapożyczeniami, które najczęściej są nieuchronne. Często dochodzi więc do intuicyjnego
3
posługiwania się obcym słowem, w rezultacie czego możemy przeczytać w gazecie o „liście
ofiar śmiertelnych skompilowanej przez Palestyńczyków” albo usłyszeć w radiu o „zespole
akredytowanym przy Ochotniczej Straży Pożarnej”.
8. Bez oporów przyjmują się natomiast tzw. zapożyczenia wewnętrzne
2
– nowo
utworzone słowa, które mają obsłużyć świeżo zaistniałe okoliczności życia społecznego.
Taśmowo produkuje je nasze życie polityczne, w którym wykreowano „uwola”,
„solidarucha” czy „ubecję” oraz potoczne powiedzonka, odnoszące się do spraw wagi
państwowej: „klepnąć budżet” lub „dać se luz”. Na drugim biegunie sytuuje się słownictwo
kościelne z jego nadmierną nieraz podniosłością: biskup „nawiedza świątynie” i wygłasza
„homilię”, która ma wiernych „ubogacić”. Do języka szkoły przenika więzienna grypsera.
Młodzież określa więc udany koncert słowem „masakra”, na dziewczynę mówi „lalka” (by
pozostać przy najdelikatniejszym określeniu), a na wódkę – „gorzała”. Co istotne,
zdecydowana większość zapożyczeń wewnętrznych, to słowa silnie nacechowane
negatywnymi emocjami: nienawiścią i pogardą. W powszechnym odczuciu nie są to jednak
wyrazy uważane za obce.
(Wiesław Kot, Czystka etniczna,
Wprost
nr 31, 1 sierpnia 1999 r.)
Zadanie 1.
(1 pkt)
Tematem artykułu pt.
Czystka etniczna
jest
A. obrona czystości języka i ochrona przed amerykanizacją.
B. refleksja autora wywołana ustawą o ochronie języka polskiego.
C. rozważania nad słusznością ustawy o ochronie języka polskiego.
D. troska o czystość języka narodowego.
Zadanie 2.
(1 pkt)
Wyjaśnij, na czym polega zjawisko
internacjonalizacji polszczyzny
.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 3.
(1 pkt)
Jaką przyczynę narodowej niechęci do zapożyczeń wskazuje autor w akapicie 3.?
.......................................................................................................................................................
Zadanie 4.
(2 pkt)
Wymień trzy pozytywne skutki zapożyczeń językowych wskazane przez autora artykułu.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2
Niektórzy językoznawcy rozróżniają zapożyczenia zewnętrzne – z obcych języków i wewnętrzne – z dialektów
danego języka narodowego.
Encyklopedia wiedzy o języku polskim
, Wrocław 1978.
4
Zadanie 5.
(2 pkt)
Na podstawie akapitu 3. ustal dwa powody, dla których Polacy w mowie potocznej chętnie
korzystają z zapożyczeń.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 6.
(2 pkt)
Podaj trzy przykłady okoliczności, w których angielszczyzna jest szczególnie przydatna.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 7.
(1 pkt)
Którego z podanych argumentów o szczególnej przydatności angielszczyzny nie wymienia
autor artykułu?
A. Język angielski ma wiele pojęć, których nie wykształciła polszczyzna.
B. Liczne są zagraniczne wyjazdy służbowe i wypoczynkowe Polaków.
C. Polska staje się krajem atrakcyjnym gospodarczo i turystycznie dla obcokrajowców.
D. Upowszechnia się masowa kultura angloamerykańska.
Zadanie 8.
(1 pkt)
Wypisz z artykułu wszystkie instytucje, które we Francji i Niemczech zajmują się sprawami
czystości języka narodowego.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 9.
(2 pkt)
Napisz, jakimi polskimi odpowiednikami można zastąpić wyrazy:
a)
alienacja
..........................................
b)
frustracja
..........................................
c)
reumatyzm
..........................................
Zadanie 10.
(1 pkt)
Wyjaśnij, jaką funkcję pełni cudzysłów w wyrażeniu
„rodowity Francuz”
(akapit
5.).
.......................................................................................................................................................
5
Plik z chomika:
jrachuba
Inne pliki z tego folderu:
Matura_14.pdf
(389 KB)
Matura_11.pdf
(300 KB)
Matura_9.pdf
(551 KB)
Matura_3.pdf
(149 KB)
Matura_2.pdf
(458 KB)
Inne foldery tego chomika:
_ Polski
aaa matura na 100%
akademie szkolene scenariusze
akademie szkolene scenariusze(1)
Arkusze maturalne
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin