Prawo karne obejmuje zespół norm prawnych, które za pomocą kary – jako zasadniczego środka przymusu państwowego spośród przewidzianych w tych normach – chronią stosunki społeczne przed czynami społecznie szkodliwymi zwanymi przestępstwami.
Cechy:
Ø Przedmiotem zainteresowania są tutaj konstrukcje prawne, instytucje oraz normy je określające. Wiodącą metodą badawczą jest analiza jurydyczna tekstów. Prawo karne należy do prawa stosowanego i mieści się w kręgu prawa sądowego.
Ø Reakcja na czyny zabronione przez prawo karne karą jako środkiem szczególnym. Kodeks karny z 1997 dzieli kary na kary i środki karne(dawne kary dodatkowe). Są oprócz tego środki zabezpieczające(kodeks który zawiera zarówno kary jak i środki zabezpieczające zwany jest kodeksem dwutorowym)
Ø Kodeks karny na pierwszym planie stawia formalną definicję przestępstwa(nullum crimen sine lege) ale wskazuje również na cechę materialną pod nazwą „społeczna szkodliwość czynu”.
Prawo karne dzieli przestępstwa na zbrodnie i występki. Zbrodnie to wszystkie te przestępstwa, które zagrożone są karą nie niższą niż 3 lata. Pozostałe są występkami. W polskim systemie prawa karnego wykroczenia znajdują się poza pojęciem „przestępstwo”.
Zasady prawa karnego:
Ø Zasady określoności przestępstwa i określoności kary: nullum crimen sine lege poenali anteriori, nulla poena sine lege poenali anteriori.
Ø Zasada winy (jako wyraz złej, nastawionej na złamanie prawa woli jednostki)
Ø Zasada prawa karnego czynu, a nie sprawcy, oznaczająca ze podstawą odpowiedzialności karnej jest zachowanie człowieka określone w ustawie, a nie sama osoba.
Ø Zasada indywidualizacji odpowiedzialności i wymiaru kary.
Ø Zasada subsydiarności. Prawo karne nie może stanowić samodzielnego skutecznego środka likwidacji różnych zjawisk patologii społecznej.
Ø Zasada równości wobec prawa
Ø Zasada praworządności( działanie praworządne to działanie w każdym wypadku zgodne z obowiązującym prawem)
Ø Zasada humanitaryzmu.
Funkcje prawa karnego:
Wyraża potrzebę karania sprawców przestępstw dla zadośćuczynienia społecznemu zapotrzebowaniu na sprawiedliwość.
Ochrona pewnego systemu wartości.
Polega na utrwalaniu społecznego przekonania o słuszności prawnokarnych zakazów i nakazów, czyli pozyskiwaniu dla poszanowania norm prawa karnego jak największej liczby obywateli.
Polega na wprowadzeniu jasności co do tego co jest zakazane a co zakazane nie jest.
Działy prawa karnego:
Prawo karne materialne czyli prawo karne w znaczeniu wąskim, to ten dział którego normy określają pojęcie przestępstwa, zasady odpowiedzialności za przestępstwa, kary i inne środki. Dzieli się na prawo karne powszechne, prawo wykroczeń oraz działy szczególne (wojskowe, skarbowe). Specyfika prawa karnego skarbowego zaznacza się przede wszystkim w przedmiocie ochrony, którym jest interes finansowy państwa.
Prawo karne procesowe, formalne, określa tok postępowania w sprawie karnej od chwili zawiadomienia właściwego organu o popełnieniu przestępstwa do zakończenia tego postępowania, tj. do uprawomocnienia się wyroku w tej sprawie. Jest to zespół norm prawnych, które zabezpieczają realizację norm prawa karnego materialnego.
Prawo karne wykonawcze dotyczy zagadnień związanych z wykonywaniem poszczególnych kar i innych środków. Jego główny dział stanowi prawo penitencjarne.
Można mówić też o prawie nieletnich . Kodeks ustala dolną granicę odpowiedzialności karnej na poziomie lat 17, ale pod pewnymi warunkami może się ona rozpoczynać już od 15 roku życia. Wszczęcie postępowania w sprawie nieletniego może nastąpić bądź z powodu czynu karalnego bądź demoralizacji. O odpowiedzialności nieletniego można więc mówić w dość ograniczonym zakresie.
Do prawa karnego nie należy prawo dyscyplinarne.
1. Nauki pokrewne
Kryminologia to dział wiedzy o przestępstwie, z punktu widzenia socjologii, psychologii, pedagogiki, biologii.
Fenomenologia Kryminalna Etiologia kryminalna
Czyli nauka o zjawisku przestępstwa, Badanie przyczyn przestępczości
jego rozmiarach, strukturze, dynamice.
Wiktymologia
Nauka o ofierze przestępstwa Penologia czyli nauka o karze.
Polityka kryminalna i polityka karna. Polityka kryminalna to szersze pojęcie, zajmuje się społecznymi następstwami przestępczości i przeciwdziałaniem przestępczości. Mieści się w ramach ogólnej polityki społecznej państwa. Zarówno przez rozwiązania w ustawie karnej jak i przez orzecznictwo.
Polityka kryminalna może polegać na:
-powiększaniu ustawowej listy zakazów i nakazów karnych(kryminalizacja) bądź jej zawężaniu (dekryminalizacji) co pociąga za sobą penalizację(zaostrzenie represji karnej) lub depenalizację (osłabienie represji).
-dochodzi również do przekształcenia przestępstw w wykroczenia czyli kontrawencjonalizacji (depenalizacji częściowej).
2. Nauki pomocnicze:
Kryminalistyka służy wykrywaniu przestępstw w postępowaniu karnym. Można wyróznić technikę kryminalistyczną (daktyloskopia, traseologia, mechanoskopia, balistyka) i taktykę kryminalistyczną.
Medycyna sądowa służy wykrywaniu przyczyn skutków śmiertelnych, uszkodzeń ciała, oraz klasyfikacji uszkodzeń ciała.
Psychologia i psychiatria sądowa
1. Postulaty oświecenia w dziedzinie prawa karnego.
Do podstawowych myśli dotyczących prawa karnego należały: postulat formalnej równości wobec prawa, postulat kodyfikacji prawa karnego, postulat oddzielenia przestępstwa od pojęcia grzechu, postulat uznania za przestępstwo czynu zewnętrznego. Oświecenie zrodziło określone myśli, idee przewodnie prawa karnego, które stały się trwałymi wartościami honorowanymi również współcześnie.
Czołowe postacie: Montesquieu, Didderot, Rousseau, Voltaire, Beccaria, Filanghieri, Szymanowski, Ostrowski.
Kodyfikacje: Theresiana, Josephina, Landrecht Pruski, Kodeks Karny Francuski 1810
2. Szkoła klasyczna w prawie karnym
Szkoła klasyczna wyrasta z Oświecenia. Przedmiotem zainteresowania przedstawicieli szkoły klasycznej jest nie tło społeczne przestępczości, ale norma prawna jako taka, konstrukcje prawne. Odpowiedzialność karna opiera się na czynie i na winie sprawcy rozumianej jako wyraz wolnej woli człowieka. Kara rozumiana była jako odpłata.
Immanuel Kant: odpłata równym za równe.
Georg Hegel: kara jest negacją negacji czyli zaprzeczeniem przestępstwa przeczącego prawu. Przywraca niejako stan pierowtny.
Anzelm Feuerbach: odstraszające działanie ustawowego zagrożenia karą.
3. Szkoła antropologiczna
Cesare Lombroso traktował przestępstwo popełnione przez człowieka jako przejaw atawizmu, niedorozwoju moralnego jednostki. Przestępca to człowiek nie mający należycie wykształconego zmysłu moralnego i w związku z tym niezdolny do przestrzegania norm moralnych i prawnych. Wniosek o istnieniu przestępcy z urodzenia. Opracował atlas typów przestępczych na podstawie takich cech jak kolor oczu, włosów.
Enrico Ferri wymieniał trzy grupy czynników przestępczości: antropologiczne, fizyczne, społeczne.
Raffael Garofalo uznawał przestępcę za istotę niżej stojącą od innych ludzi, a skłonność do popełnienia przestępstwa za wyraz jej niedorozwoju.
4. Szkoła socjologiczna
Zdaniem F. Von Liszta nie czyn lecz sprawca ponosi karę i osoba sprawcy wymaga zainteresowania. Pojawiła się idea środków zabezpieczających, rozwinęły się instytucje takie jak warunkowe skazanie, przedterminowe zwolnienie itd.
5. Kierunek normatywny
Zwany też pozytywizmem prawniczym. Przedmiotem zainteresowania są normy prawne regulujące określone instytucje.
Przedstawiciele: Binding, Geling
6. Ruch ochrony społecznej
Ruch Obrony Społecznej powstał po II Wojnie Światowej, co miało związek z odżywającymi ideami nawiązującymi do szkół pozytywistycznych. Jego założycielem, i zarazem reprezentantem radykalnego nurtu, zwanego włoskim, był Filippo Grammatica. Nurt umiarkowany, zwany również nurtem francuskim lub Nową Obroną Społeczną (La defense sociale nouvelle) reprezentował Mark Ancel.
Grammatica uważał, że państwo nie ma uprawnień do wymierzania kary, może jedynie bronić przed antyspołecznością. Obowiązkiem państwa jest podjęcie działań mających na celu resocjalizację jednostki o cechach antyspołecznych. Pojęcie „antyspołeczności” staje się centralnym w doktrynie obrony społecznej, natomiast odrzuca się pojęcie „kary”. Subiektywna antyspołeczność sprawcy ma być wystarczającą podstawą do zastosowania środków obrony społecznej.
Z kolei odłam umiarkowany postulował jedynie przekształcenie istniejącego prawa karnego. Nie odrzucając takich pojęć, jak : kara, przestępstwo, odpowiedzialność karna, przestępca, jego zwolennicy opowiadają się przeciwko karze – odpłacie, na rzecz skutecznej ochrony społeczeństwa przy pomocy jednolitego, racjonalnego systemu polityki kryminalnej opartej na wynikach badań naukowych. W stosunku do osób, które popełniły już przestępstwo kara ma umożliwić resocjalizację sprawcy.
7. Współczesne tendencje w prawie karnym
Odżywa idea kary sprawiedliwej, czyli neoklasycyzm, w związku z tym że np. resocjalizacja nie przyniosła spodziewanych efektów.
Powstaje ruch na rzecz zadośćuczynienia ofierze.
Pojawiają się pewne tendencje abolicjonistyczne, do załatwiania spraw karnych poza systemem zawodowego wymiaru sprawiedliwości, oraz koncepcja mediacji, ale ta stawia na tej samej płaszczyźnie ofiarę i przestępcę.
W znaczeniu materialnym – wola narodu W znaczeniu formalnym – zwyczaj, orzecznictwo, nauka i ustawa
Kształtowanie różnych rozwiązań prawnych niejednokrotnie związane jest także z wcześniejszym orzecznictwem sądowym. Jest obecnie publikowane w „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa”, „Orzecznictwo Sądów Polskich”, również w „Państwo i Prawo” , „Przegąd Prawa Karnego” itd. Wybitni przedstawiciele nauki prawa karnego to: <przed wojną> Makarewicz, Wróblewski, Makowski, Krzymuski, Wolter, Glaser <po wojnie> Śliwiński, Sawicki, Wolter, Buchała, Świda.
Pierwszy polski kodeks karny Makarewicz – Makowski, komisja pracowała w latach 1919-32. Kodeks ten, z pewnymi zmianami (dekret z 1944 o wymiarze kary dla faszystów oraz zdrajców Narodu Polskiego, dekrety z 1946 przeciwko Volksdeutshe, o odpowiedzialności za klęskę wrześniową, o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych przy odbudowie państwa; dekret z 53 o ochronie mienia społecznego) funkcjonował do 69 roku. Kodeks z 1932 uchylił: kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z 1871, ustawę karną austriacką z 1852 i kodeks Tagancewa 1903.
Kodeks karny 1969 był wzorowany w zakresie ogólnych zasad odpowiedzialności na kodeksie z 1932 r Wpływ na niego miała sytuacja polityczna kraju, wyostrzony został trend represyjny przez typy kwalifikowane. Posiadał tez nowe rozwiązania o charakterze kryminalnopolitycznym jak kara ograniczenia wolności.
Kodeks karny z 1997 roku – zawarte są w nim tendencje liberalne, znacznie łagodniejsze założenia pod względem jego punitywności. (twórca: prof. Zoll)
Źródłem obowiązującego prawa Rzeczpospolitej obok ustawy mogą być również ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenie ogłoszone we właściwym trybie.
Budowa przepisu prawa karnego
Wyróżnia się normy w szczególności sankcjonowane i sankcjonujące. Tradycyjnie w budowie przepisu części szczególnej wyróżnia się hipotezę, dyspozycję i sankcję.
Dyspozycje:
Sankcje:
Wykładnia
Wykładnia to pewien proces myślowy, zespół operacji myślowych zmierzający do ustalenia
treści przepisu. Wyróżniamy podmiotową (statyczną) i przedmiotową (dynamiczną) koncepcję wykładni.
Możemy wyróżnić rodzaje wykładni ze względu na podmiot ją stosujący:
a) autentyczna- od ustawodawcy
b) legalna – przez upoważniony organ państwowy
c) doktrynalna
d) sądowa
Z uwagi na sposób dokonywania wykładni:
a) językowa
...
jkaliteea