opracowanie_zolnierz_plaut.pdf

Plaut - Żołnierz Samochwał tłum. Gustaw Przychocki, Wrocław 1951, Ossolineum.

Treść utworu (na podstawie wstępu):

Żołnierz Samochwał to Pyrgopolinices , jest nadęty i zarozumiały. Zabrał młodzieńcowi ateńskiemu

Pleusiklesowi podstępem jego przyjaciółkę (czyt. ukochaną), Filokomazjum i wywiózł ją do Efezu.

Tymczasem niewolnik Pleusiklesa, Palestrio , który po zniknięciu dziewczyny wybrał się z tą nowiną do

swego pana (do Naupaktos), zostaje uprowadzony przez piratów. a od piratów dostaje się w ręce

Pyrgopolinicesa, który już mieszka sobie z Filokomazjum w Efezie. Palestrio sprowadza swego pana

do Efezu, gdzie umieścił go w domu sąsiada żołnierza, poczciwego Periplektomenusa. Palestrio

wykuwa w ścianie otwór, by Pleusikles mógł się spotykać z Filokomazjum. Wszystko dobrze się

układa, gdy przypadkiem nie zobaczył ich pocałunku wierny niewolnik Pyrgopolinicesa, Sceledrus.

Widział ich z dachu domu przez górny otwór impluvium 1 w domu Periplektomenusa. Za wszelką cenę

chce donieść o tym żołnierzowi, lecz Palestrio odwodzi go od tego zamiaru. w porozumieniu

z Periplektomenusem obmyśla sprytny plan. Każe Filokomazjum, by powiedziała Sceledrusowi – który

nie wie o tajemnym przejściu – że do Periplektomenusa przyjechała z Aten w gościnę jej rodzona

siostra bliźniaczka Dikea, i że na pewno ją widział ze swym kochankiem a nie niewinną Filokomazjum.

Sceledrus początkowo nie wierzy w tę opowieść, dlatego chce przyłapać dziewczynę na gorącym

uczynku i czeka przy drzwiach domu żołnierza. Jednak gdy widzi łudząco podobną kobietę do

Filokomazjum, a zaraz potem śpiącą Filokomazjum w pokoju (dziewczyna zręcznie przechodziła przez

otwór w ścianie) jest najzupełniej przekonany o istnieniu dwóch sióstr. Przeprasza za niesłuszne

oskarżenia Filokomazjum (a także Periplektomenusa, za najście jego gościa) i obieca nic nie

wspominać żołnierzowi o tym zdarzeniu. Palestrio nadal chce zabrać dziewczynę dla swego pana,

dlatego obmyśla dalszą część planu. Opowiada żołnierzowi (który jest zarozumiały na punkcie swej

urody) że młoda żona Periplektomenusa umiera z miłości do niego, dlatego wypędziła go z domu,

który był jej własnością. Periplektomenus nie ma żony, ale przebiera za nią specjalnie sprowadzoną

do tego heterę 2 Akroteleutium i przedstawia ją żołnierzowi jako zakochaną w nim. Pomaga mu w tym

Milfidippa, która jest służącą Akroteleutium i wcześniej przychodzi do żołnierza ofiarowując mu

pierścień Periplektomenusa, mówiąc że jest on prezentem od jej pani. Żołnierz jest na tyle głupi, że

wierzy we wszystko co zostało mu przedstawione. Aby dla nowej miłości pozbyć się Filokomazjum, za

namową Palestria każe ją odesłać do Aten. Rzekomo oczekuje na nią jej matka (która oślepła) wraz

z jej siostrą na statku. Zabiera ją sam retman statku (udaje go kochanek Filokomazjum, Pleusikles), co

jest dodatkowym dowodem do wierzenia w zaistniałą sprawę. Zadowolony Pyrgopolinices pozwala

zabrać Filokomazjum podarki, które dostała od niego oraz sługę Palestria. Cała trójka odpływa na

statku, a żołnierz udaje się do swojej ukochanej, która miała oczekiwać w domu Pyrgopolinicesa. Tam

jednak się rozczarowuje, gdyż spotyka go zasłużona kara za jego zuchwalstwo. Rzucają się na niego

pachołkowie, zarzucając mu naruszanie cudzego ogniska domowego. Zbity i przerażony ucieka do

domu, gdzie się dowiaduje od Sceledrusa, że został oszukany. Jednak nic już nie może zrobić, gdy

tamci są na pełnym morzu.

W utworze pojawiają się także:

W pierwszym akcie Artotrogus – pieczeniarz żołnierza; rozmawia z nim na temat rzekomych

osiągnięć wojennych żołnierza oraz wielbieniu go przez kobiety

Lurcjo – który upija się zawsze ze Sceledrusem w piwnicach Pyrgopolinicesa. On też pilnuje

Filokomazjum z rozkazu Sceledrusa. Scena z upiciem jest prawdopodobnie dodana z innej

sztuki w celach rozweselenia widzów.

Kario – kucharz Periplektomenusa. Występuje w ostatnim akcie V, podczas bicia żołnierza.

Żąda od niego zapłaty, to wtedy obiecuje przerwać jego (żołnierza) bicie.

1 Czworokątny otwór w dachu znajdujący się w atrium (krużganek, hol), przez nie wchodziło światło do domu.

2 Inaczej kurtyzana.

Charakterystyka komedii

- komedia intrygi i charakteru (akcja opiera się na cechach charakterystycznych głównego bohatera

oraz na sprytnie przeprowadzonych pomysłach intrygującego niewolnika

- tło greckie przedstawiające stosunki greckie, gdzie wplecione są realia rzymskie (np. jest mowa

kilkakrotnie o impluvium , narada w domu Periplektomenusa zwana jest senatem , strój rzymski –

tunika jako często używana w Efezie); z drugiej strony występuje grecki urząd agoranomus , płaci się

greckimi filipejkami , retman nosi czystko grecką nazwę nauclerus

- Żołnierz ma mało miar lirycznych, bo jest w nim tylko jedna partia śpiewna (anapestyczne cantium ,

w którą Plaut ujął scenę drwin z Żołnierza przez Palestriona i Milfidippę)

- brak liryki wskazuje na wczesne pochodzenie sztuki, aluzja w utworze do ukarania rzymskiego poety

Newiusza, czyli data 204 p.n. e. przypada na możliwe wystawienie Żołnierza

- wg uczonych sztuka Plauta jest kontaminacją dwóch a nawet trzech komedii greckich – unitaryści

(np. Przychocki, Ernout); inni, że opiera się tylko na jednej greckiej sztuce Alazon [czas ok. 300 r.

p.n.e. pisarz grecki komedii nowej, z epoki po-menadrowskiej] motyw uprowadzenia kochanki –

Jachmann, Leo); jest jeszcze analogia do noweli arabskiej o Karamalsamanie i żonie jubilera (motyw

przechodzenia przez otwór w ścianie).

Postaci sztuki (wszystkie mają korzenie greckich odpowiedników)

 Żołnierz-samochwał – rozweselająca postać w rzymskiej komedii; u Plauta występuje aż w 6

różnych komediach; Żołnierz Plautowski wchodzi na scenę z ogromnym wrzaskiem i potężnym

rozmachem; ma on zwykle wojownicze imię (np. Bitosławski ( Cleomachus) , Basztomiastoburz

(Pyrgopolinices) ; w herbie ma imponujące symbole (np. rycerz rozcinający szablą słonia na dwoje );

głupota występuje na jaw zwłaszcza w zamiłowaniu do samochwalstwa, skąd wynika nazwa

gatunkowa miles gloriosus lub miles gloriator; opowiada niestworzone rzeczy o niezwykłych

przewagach wojennych, nawet o zwycięskiej walce z ludźmi latającymi w powietrzu; nikt zwykle nie

chce słuchać tych opowiadań, co go bardzo irytuje; jest zarozumiały również ze swej urody, uważa się

za brata Achillesa i wnuka samej Wenery ; przy okazji zatargów o kochankę szarpie się i wygraża;

szalona odwaga w rezultacie okazuje się zwykłym kabotyństwem, spod którego zawsze najpodlejsze

tchórzostwo wychodzi.

Wytwór grecki tej postaci to ALAZON – typ człowieka, który w natrętny, krzykliwy sposób i za wszelką

cenę chce się okazać czymś znacznie lepszym, niż jest w rzeczywistości. Występuje również w farsie

atellańskiej 3 , jako tzw. wojowniczy kogut, Kikirros . Postać ta uwypukliła się w komedii nowej, choć

widać jej zarysy także w komedii starej.

 Pieczeniarz – rozweselająca postać, zawodowy wesołek sztuki; zawodem pieczeniarza jest to,

że nie ma on żadnego zawodu; charakterystyczna cecha to wieczny apetyt; cała jego dusza jest

w brzuchu i dla brzucha ( ventris causa ); Plaut napisał 5 komedii z tą postacią, dziś zaginione; narzuca

się natrętnie ze wszystkim, nawet poniżającymi przysługami, które czynią go niezbędnym; jest pełen

żartów, najbezczelniejszych pochlebstw; pieczeniarz świadom głupoty swego pana drwi

z niego

w żywe oczy.

U Greków to POCHLEBCA, PASOŻYT – występuje w farsie megaryjskiej i tzw. komedii sycylijskiej

Epicharmosa; w starej komedii attyckiej przybiera imię Kleona.

 Niewolnik – u Plauta z reguły organizator i wykonawca całej intrygi, sprytny i bezczelny

służący, niewyczerpanie pełen podstępów i pomysłów, zdążający do wywiedzenia kogoś w pole;

rozumie on zwykle w swój właściwy sposób, że ma pewną wyższość na panem; sługa-krętacz ( fallax

serwus) jest ogniskiem zainteresowania; wesoły, sympatyczny szelma, korzystający z groźnych

pomysłów i wyratowany nieraz z beznadziejnej sytuacji przez los. Plaut stał się praojcem wszystkich

sprytnych służących (Molierowski Skapen, Szekspirowski Gobbo etc.)

3 Fabula Atellana ; od miasta Atella, być może było to centrum lokalnej burleski.

W greckiej literaturze przechodzi metamorfozę od komedii starej do nowej.

Z bezbarwnej

i bezdusznej osoby, nie mającej żadnego znaczenia

w fabule sztuki (np. wszyscy niewolnicy

Arystofanesa,

z wyjątkiem Ksantiasza

Żaby

i Kariona

Plutos ) niewolnik staje się bardzo ważną

osobistością.

Tło społeczne i gospodarcze sztuki

 Pyrgopolinices – zyskuje bogactwo i sławę dzięki byciem kondotierem (najemnikiem)

w służbie króla Seleukosa; werbuje do armii również innych. Grecki kondotier stał się postacią

typową dla monarchii hellenistycznych, było to stanowisko uprzywilejowane, stąd bogactwo.

 Periplektomenus – jest bogatym mieszczaninem. Mieszczanie żyli wtedy z handlu

zamorskiego, z dziedzicznych albo otrzymanych w posagu za żoną posiadłości. Staruszek jest

odbiciem warstwy Greków, która wyzbywszy się wszelkich wyższych ideałów myślała tylko o życiu

pozbawionym kłopotów (Periplektomenus nie ma żony, z powodu obawy wydatków i kłopotów

z dziećmi) i o rozsądnym użytkowaniu zebranych bogactw.

 Pleusikles – typowy przedstawiciel „złotej młodzieży” (synowie bogatych rentierów 4 , nie

mających żadnych ambicji politycznych, trwonili ojcowski majątek, żenili się dla posagu), należy do

właścicieli niewolników.

 Kobiety – Filokomazjum: była ona heterą; córką stręczycielki, która utrzymuje się

z handlowaniem ciałem własnej córki. W Atenach było to zjawisko nagminne. Akroteleutium -

również hetera, nie jest niewolnicą. To wina ustroju ówczesnego, w którym nie było zajęcia dla wolno

urodzonych samotnych kobiet i ich młodych córek, których nie mogły wydać bez posagu za mąż.

Milfidippa – typowa sprytna pokojówka.

 Niewolnicy – dostawali się w niewolę z wojen i korsarstwa (piraci); pokojowy nastrój

niewolnika objawiał się w Grecji, natomiast chłosty i tortury to Rzym (Periplektomenus grozi swym

niewolnikom chłostą), niewolnik lęka się ukrzyżowania. Palestrio jest wierny i oddany pierwszemu

właścicielowi (Pleusiklesowi),

w porównaniu do Żołnierza; wynikało to

z zachowania pana do

niewolnika. Gdy właściciel był dobry, niewolnik też był dobry dla niego.

4 Utrzymuje się z dochodów od posiadanego kapitału.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: