skrypt państwo+polityka.doc

1.      Funkcje nauki o polityce.

×          Opisowa (badanie rzeczywistości politycznej poprzez ujawnienie ważnych problemów politycznych; należy określić normę, czyli określonego stanu rzeczy, wskazanie zjawisk, które tych standardów nie spełniają oraz ukazanie ewentualnych środków zaradczych, wskazanie co jest dobre a co złe, krytykę tego co złe)

×          Wyjaśniająca (wskazujemy związki przyczynowo – skutkowe, wyjaśniamy charakterystykę zjawisk i jak się przyczyniają do funkcjonowania społeczności)

×          Przewidująca (posługując się wiedzą z zakresu historii działań społecznych przeprowadzamy analizę aktualnych procesów i formułujemy ekspertyzę)

×          Instrumentalna (dysponując odpowiednią wiedzą możemy określić jakie podjąć działania aby polepszyć sytuację; dyrektywy postępowania formułuje socjotechnika w tzw. Przewidywaniu warunkowym, czyli takim, w jakim układzie warunków może zajść zjawisko przewidywane przez cel, i co trzeba zrobiłaby cel ten zrealizować)

×          *    *    *    *    *   * 

×          Ideologiczna (do jakich celów należy dążyć i jakie wartości realizować; trudna do określenia)

2.      Standardowe zagadnienia przedmiotu nauki o państwie i polityce.

à teoria organizacji

à władza fragmentów jej podział

à nauka o ustrojach

à społeczeństwo obywatelskie

à polityki szczegółowe

3.      Konfliktowe koncepcje pochodzenia państwa.

Następował stopniowy rozwój społeczności narodowo-plemiennej. Zaczęły się podziały ludzi pod względem wykonywanych przez nich prac, które i tak istniały ze względu na płeć a teraz doszły do nich podziały ze względu na wykształcenie, pozycję. Rządzenie nadal oparte na pokrewieństwie. Następuje stratyfikacja społeczna, która wywołuje konflikty, i aby je złagodzić tworzy się cos w rodzaju państwa – jedna klasa trzyma resztę społeczeństwa w ryzach. Tak powstaje władza publiczna, nakładanie na obywateli podatków, więzy krwi tracą znaczenie, zaczyna się dopuszczać do władzy nie tylko krewnych ale też tych , którzy mają władzę.

KONCEPCJA PODBOJU I PRZEMOCY- państwo jest następstwem podboju jednych ludów przez inne, silniejsze grupy ludzi pokonują grupy słabsze organizacyjnie, jak twierdził w XIX wieku Ludwik Gumplowicz. Twierdził on, że państwo jest ważnym tworem, bo służy zachowaniu gatunku, stwarza ludziom lepsze warunki do życia. Niezmienny jest w nim podział na rządzonych i rządzących. KONCEPCJA MARKSISTOWSKA- sformułowana przez Engelsa- powstanie państwa dokonało się w szeregu przeobrażeń- państwo niewolnicze na drodze ewolucyjnej stało się państwem feudalnym, to przeobraziło się w kapitalistyczne. Kolejnym etapem ma być państwo komunistyczne bez granic, ze wspólną własnością. Owa koncepcja zakłada, że państwo jest organizacją przymusową, służącą władzy, w którym jedna klasa panuje nad drugą. Nierówny podział pracy doprowadził do podziału społeczeństwa na klasy, państwo zaś miało dać bezpieczeństwo w tej walce klas, ale dało je jedynie klasie posiadającej.

4.      Integracyjne koncepcje pochodzenia państwa.

Powstają instytucje mające na celu uregulowanie wcześniej istniejących różnego typu relacji międzyludzkich., powodem owych zmian były potrzeby rodzące się w większych  społeczeństwach np. Doliny Dwóch Rzek Powstają prototypy dzisiejszych państw, które tworzą się ze względu na widoczne korzyści dla ludzi takie jak bezpieczeństwo, sprawiedliwość itp.

KONCEPCJA ARYSTOTELOWSKA 1.Arystoteles-koncepcja naturalistyczna; ludzie, nie mogąc samodzielnie uchronić się przed niebezpieczeństwami, zaczęli w sposób naturalny łączyć się w grupy, a ostatecznie w państwo, które jest jednym z etapów rozwoju człowieka, w którym może się realizować. Człowiek z natury stworzony jest do życia w grupie, bo nie jest samowystarczalny. KONCEPCJA PATRYMONIALNA- źródłem państwa jest rodzina, te łączą się w rody, plemiona, w końcu państwa plemienne, na czele których stał władca (jak ojciec w rodzinie). Jest to teoria głoszona przez Roberta Filmera. KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ-idea głoszona w Oświeceniu- państwo powstało na skutek szczególnej umowy zawartej między członkami społeczeństwa lub między nimi i władzą. -T.Hobbes- okres przedpaństwowy był zły, ludzie wyniszczali się nawzajem, więc stworzyli umowę społeczną, która dała początek państwu (umowa ludu z władzą). Człowiek z natury jest zły, egoistyczny, dąży do własnych pragnień. Umowa społeczna była jakby podporządkowaniem się suwerenowi. Państwo jest jak Lewiatan, który wszystko wchłania, ale daje i bezpieczeństwo. -J.Locke- państwo i społeczeństwo powstało w wyniku porozumienia się jednostek, które poprzednio żyły w stanie natury. Okres przed państwowy był epoką wolności i dobrobytu. -J.J.Rousseau- w okresie przed państwowym istniały liczne nierówności społeczne- nierówny podział prac, klasowość, więc ludzie stworzyli państwo, w którym mogą bronić swych praw. Społeczeństwo- czynnik pierwotny; Państwo- czynnik wtórny KONCEPCJA PSYCHOLOGICZNA- jej prekursorem był Platon, a kontynuował Leon Petrażycki- ludzie z natury muszą być czemuś lub komuś podporządkowani, mieć zakazy i nakazy, a państwo jest pewnym przeżyciem.

5.      Państwo- etymologia pojęcia.

Gracja – polis(miasto)

Rzym – civitas(gmina pełnoprawnych obywateli), res publica(wspólnota członków gminy),imperium, lud(populus, gens)

Średniowiecze – regrum, civitas, terra, stato

XVI w. – status <Machiavelli> i od tego staat, stat itp.

Polska XVII i XIX w. – republika, rzeczpospolita, królestwo, korona, policja, stan

Słowiańska etymologia nie wywodzi się od zachodnioeuropejskiej <ang.stat, niem. Staat, fr. L’Etat)bowiem wytworzyła ona własne terminy takie jak gosudarstwo, państwo, derżawa) 

Wg Georgia Jellinka państwo obejmuje 3 elementy: ludność, terytorium i władzę, a więc państwo  to wspólnota polityczna ludzi na danym terytorium wyposażona w władzę. Pod pojęciem państwa należy rozumieć: mieszkańców, terytorium i władzę.

6.      Ewolucja idei genezy państwa w myśli politycznej.

a)doktryna teologiczna zrodziła się w starożytności i przetrwała na Średniowiecza, gdzie się rozwinęła. Za jej twórców należy uważaćb)              św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu. Pierwszy z nich uważa państwo za dzieło samego Boga na ziemi, drugi zaś że jest ono wytworem ludzkim, ale władza pochodzi od Boga. Wg tych koncepcji panujący korzysta więc z boskiej charyzmy to właśnie nią legitymuje swoje działanie. Władzy tej należy się bezwzględne posłuszeństwo. Aby wyjaśnićc)              w jakiej mierze władza pochodzi od boga św. Augustyn wymienia trzy momenty w których

- władza jest instytucja boską

- postacie mogą nie pochodzić od Boga, jeśli jest to władza źle nabyta

- ustalenie granic posłuszeństwa jest uzależnione od sposobu nabycia władzy, zatem możliwe jest nieposłuszeństwo

Władza ta dawała monarsze nadprzyrodzone cechy oraz nakazywała skupiać się wokół władcy co prowadziło do unifikacji, cementoania państwa.

b)doktryna patriarchalna à Robert Filmer twierdził iż państwo                                      powstało z rodziny która stopniowo się rozrastała. Widziała więc źródło panowania królewskiego we władzy ojca nad członkami rodziny, i właśnie taką władzę posiada władca nad ludem jako                                         spadkobierca biblijnego Adama.

c)doktryna patrymonialna wg Hallera zakłada, że u źródła władzy państwowej leży własność ziemi, zatem władza państwowa wywodzi z prawa własności do ziemi <patrimonium>. Tak więc panujący książę ma prawo do ziemi która obejmuje jego panowanie.Lud występuje tu w podwójnej roli: jest on poddany władzy ale i dzierżawcą ziemi.Wynika to z praw natury.  

d)teoria umowy społecznej z XVII i XVIII wieku, jej twórcą jest J.J.Rousseau. Przedstawicielami tej koncepcji są także Hobbes, Locke, Spinowa, a w PL. – H.Kołłątaj. Teoria ta traktuje „lud” jako źródło wszelkich uprawnień władczych państwa. Państwo to wynik świadomie i racjonalnie zawartej umowy. Wg tej umowy „lud” i „naród” stają się podmiotem wszelkich uprawnień władczych państwa, które nabył w sposób niezbywalny, pierwotny i niepodzielny. Rożnie oceniany był stan „naturalny” przed powstaniem umowy społecznej. Jedni wychodzili z założenia,ze człowiek jest z natury zły(Hobbes, Spinoza) a stan pierwotny to okres chaosu- wojna  wszystkich ze wszystkimi.  Inni zaś wychodzili z założenia(Locke, Rousseau), że człowiek jest natury dobry i stan pierwotny to era pomyślności, wolności i równości. Różnie tez podchodzono do samej umowy społecznej. Jedni rozumieli ją jako umowę każdego z każdym, inni wyodrębnili dwa etapy: pactum unionis – umowa o zrzeszenie i pactum subiectionis  - umowa o podporządkowanie się władzy. Zaletą tych poglądów była ich postępowa funkcja  społeczna, która dawała ludowi miejsce suwerena i jedynie na mocy umowy zlecał monarsze wykonywanie władzy. W przypadku naruszenia umowy przez monarchę mógł on zostać usunięty ze stanowiska.

e)teoria podboju  powstała w XIX wieku.Za jej twórców uważa się Duhringa i Gumplowicza. Założenia tych koncepcji opierają się na idealizmie historycznym, mówiącym o tym, że tylko działalność wybitnych jednostek, czy też grup, plemion, ras w sposób decydujący określa rozwój historyczny.

Duhring zakłada, ze teoria powstania państwa opiera się na przemocy z zewnątrz. Zastosowanie przemocy determinuje zatem rozwój ekonomiczny i powstanie państwa.

Gumplowicz twierdzi natomiast, że dla historii decydujące znaczenie ma walka ras. Powstanie państwa wyjaśnia on poprzez starcie odmiennych rasowo plemion, ujarzmienie jednego plemienia przez drugie. Plemię zwycięskie ustanawia władzę.

f)teoria procesu rozwarstwienia klasowego stworzona przez F. Engelsa zakładała, że decydujące znaczenie dla powstania państwa i jego rozwoju miały procesy zachodzące wew. społeczeństwa. Twierdził on, że historia społeczeństwa pierwotnego jest znacznie dłuższa niż tych pod panowanie władzy państwowej.  Państwo pojawia się wtedy, kiedy zaczyna kształtować się własność Prywatna a z nią zróżnicowanie ekonomiczne i rozpad na klasy. Wspólnota pierwotna nie znała własności prywatnej, tak więc Korzeni organizacji państwowej dopatruje się on w okresie rozwoju zwanym rodowo – plemiennym.Ród jest to wspólnota społeczna i gospodarcza powstała na gruncie więzi krwi, cechą charakterystyczną jest organizacji jest zakaz zawierania małżeństw wew. rodu. Ród w odróżnieniu od org, państwowej jest związkiem czysto osobowym, nie zaś terytorialnym, nie ma tu aparatu przymusu. W wymiarze gospodarczym ród był org., gdzie członkowie zobowiązani byli pomagać sobie, wspólnie wytwarzali i związani byli wspólnym spożyciem. Na skutek społecznych podziałów pracy gdy następuje się oddzielenie pasterstwa od rolnictwa a potem rolnictwa od rzemiosła, wyodrębnia się zawód kupca dotychczasowa forma org. staje się niewystarczająca. Starszyzna rodowo-plemienna zaczyna przywłaszczać sobie część dóbr wyprodukowanych przez innych członków co prowadzi do powstania własności prywatnej, która powoduje zróżnicowanie majątkowe równej ekonomicznie dotychczas społeczności, stanowiąc zalążki klas społecznych. Nierówności ekonomiczne prowadzą do różnego rodzaju sprzeczności i konfliktów. Wraz z rozwojem ekonomicznym traci na znaczeniu ustrój rodowo – plemienny a organy rodu zaczynają się przekształcać w narzędzia ucisku i przemocy. W ramach rodu powstają przeciwne interesy. Tak rodzi się org. państwowa.

g)teoria socjologiczna

·         solidarystyczna Leona Duguit’a który uważał, że państwo to org. solidaryzująca różne interesy grup społecznych. Wywodził on swą genezę z podziału pracy. Uważał on, że podział pracy powoduje podział na rządzących i rządząnych, w ten sposób jedna grupa zyskuje przewage nad druga. Rządzący kierując państwem godzą interesy przeciwstawnych grup społecznych.

·         organiczna A. Comte’a; H.Spencer’a; O. Gierke’a Zwolennicy tej teorii uważają zjawiska społeczne za najwyższy rodzaj zjawisk biologicznych, wysuwając wniosek o możliwości zastosowania pojęcia organizmu do państwa i społeczeństwa. Grupy społeczne spełniają w państwie taką role jak poszczególnie części ciała w ciele człowieka. Podział w społeczeństwie jest naturalny, uzasadniony prawami natury. Walka pomiędzy grupami jest patologią zaś rewolucja- nienormalną drogą rozwoju.

h)teoria psychologiczna

·         Leon Petrażycki zjawiska państwa i prawa przenosił na sferę psychiki, wychodząc z założenia o uniwersalnej istocie państwa i prawa. Powstanie władzy państwowej usiłował wytłumaczyć przeżyciami, których wynikiem jest konieczność okazywania posłuszeństwa pewnym osobom w społeczeństwie. Działa to w obie strony: podporządkowanie się obywateli władzy i żądanie rządzących aby się im podporządkowano.

·         Weber jest twórcą teorii akceptacji, która dzieli władzę państwową na trzy typy:

-charyzmatyczny à najstarsza; poddani tłumaczą swe posłuszeństwo tym, że cechy rządzących sa boskie, nadprzyrodzone.

-tradycyjny à akceptowana jest ta władza, którą rządzeni akceptują dlatego, że przemawia za nią tradycja, przeszłość. Sprawdzona w przeszłości zyskuje poparcie społeczeństwa.

-racjonalistyczny à władza, której akceptacja wynika z rozumnych argumentów, kiedy panowanie jest logicznie uzasadnione.

7.      Państwo w koncepcji Arystotelesa i Platona.

Platon

(twórca idealizmu obiektywnego)

1        Idea dwóch światów:

- idei à idealny; absolutny; jego prawa są niezmienne, trwałe i oparte na zasadzie hierarchii i tylko mędrzec może doprowadzić do je go idealnej struktury

-odbijający te idee à niedoskonały

2        Państwo tworzy człowiek

3        Nie rozum tworzy państwo lecz kolejne cechy: odwaga(timokracja); chciwość (oligarchia), anarchia(demokracja), strach i zbrodnia(tyrania)

4        Timokracja à rządy odważnych, mało stabilne, do władzy dochodzą bogaci

5        Oligarchia à rządy bogatych i chciwych, popadanie w konflikty z ludem

6        Demokracja à chwiejny ustrój z wielkimi ideami, brak dyscypliny, anarchia, demoralizacja, brak szacunku do władzy, demagog łatwo może przejąć władzę

7        Tyrania à egoizm, rządy jednostki

8        Idealne polis jest zhierarchizowane, zbudowane na wzór ludzkiej duszy, różne jej części różnią się, jedni ludzie są stworzeni do pracy, inni do kierownictwa, inni do obrony à 3 grupy społeczne, tylko współżycie tych trzech grup daje efekt idealnego polisà koncepcja antyindywidualistyczna

9        Nic nie mówi o niewolnikach, kupcach i rzemieślnikach poza tym,ze są stworzeni do pracy

10    Wojownicy i mędrcy to ostoja państwa.

11    Przetrwanie możliwe dzięki systemowi donosicielstwa, zakazowi opuszczania państwa, surowa reglamentacja życia, wychowanie i kult religii.

12     

Arystoteles

1        Człowiek z natury stworzony do życia z państwie, kto żyje poza nic jest nędznikiem, zwierzęciem

2        Państwo to zbiór mniejszych wspólnot rodzinnych, plemiennych tworzących doskonalszą strukturę jako jedność.

3        Celà zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb człowieka.

4        Kształt ustroju zależy od siły i efektu walk społecznych, stanu gospodarki, charakteru narodu, położenia geograficznego, wielkości terytorium.

5        Złe formy rządów to:

- tyrania

-oligarchia(rządy bogaczy, nawet gdyby byli w większości)

-demokracja(rządy biednych nawet jeśli by byli w mniejszości)

1        Dobre formy rządów:

- monarchia

- arystokracja

- politea (idealny ustrój, rządzi klasa średnia, , idea złotego środka, mieszanina oligarchii z demokracją, idea wolności i porządku

2        Ważne kto rządzi – jednostka czy grupa

i czy rządy są sprawowane w interesie ogółu czy dla własnej korzyści rządzących.

5        Znakomici i lud (żyjący z cudzej pracy przeciw życiu z pracy własnych rąk); pomiędzy nimi klasa średnia( nie  zdemoralizowani, obca im chciwość i skłonność do buntu, rozsądni)

Niewola wynika z praw natury, żyją oni poza państwem i społeczeństwem bo są stworzeni do pracy 

8.      Materialistyczna koncepcje genezy państwa.

9.      Niematerialistyczna koncepcje genezy państwa.

10.  Przymusowy charakter organizacji państwowych.

à Zieliński : str. 21

1  Fryderyk Engels – Występująca org. państwowa powołuje wyspecjalizowany aparat państwowy w postaci machiny biurokratycznej, w tym policji i wymiaru sprawiedliwości dla utrzymania ładu, porządku i bezpieczeństwa. Aparat ten posługuje się przymusem i przemocą wobec społeczeństwa zabezpieczając  tym samym interesy klasy panującej. Prawo jest wolą klasy panującej, podniesionej do rangi ustawy. Państwo i prawo stanowią najwyższy element nadbudowy społeczeństwa klasowego.

2  Karol Marks – państwo określał dwojako: jako państwo polityczne, które musi być jak najszybciej zniszczone jako symbol starego ładu, jednak zniszczenie go nie może nastąpić przed końcem trwania procesu rewolucyjnego; państwo ekonomiczne, które musi przetrwać, jednak państwo powinno scentralizować w swych rękach to co przedtem należało do kapitalistów. W dłuższej perspektywie i ono miało umrzeć. Jest on także twórcą dyktatury proletariatu, odnoszącej się do państwa socjalistycznego, które miało powstać w drodze rewolucji społecznej. Okresem przejściowym między społeczeństwem kapitalistyczny ma socjalistycznym miała być rewolucyjna dyktatura proletariatu, która miała odznaczać się użyciem siły i przemocy w dokonywaniu zmian i rządzeniu państwem.

3  W. Lenin ...