Zabezpieczenie społeczne – instytucja, która zbiorczo zabezpiecza:

-          ubezpieczenie społeczne;

-          zaopatrzenie społeczne;

-          pomoc społeczną.

Ubezpieczenia społeczne obejmują:

-          ubezpieczenia emerytalne;

-          ubezpieczenia rentowe;

-          ubezpieczenia w razie choroby i macierzyństwa zwane ubezpieczeniem chorobowym;

-          ubezpieczenia z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych zwanych ubezpieczeniem wypadkowym.

Kto jest wyłączony z ubezpieczeń wg ustawy o s.u.s?

Ubezpieczenie społeczne rolników, jeżeli nie podlegają oni obowiązkowi ubezpieczeń społecznych na podstawie ustawy.

Nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Zaopatrzenie społeczne – osoba uprawniona otrzymuje pewne świadczenie mimo, że płaciła niskie składki lub nie płaciła w ogóle, można mówić o sytuacji emerytalnej służb mundurowych, uprawnienia emerytalne sędziów i prokuratorów, świadczenia dla kombatantów.

Pomoc społeczna – ma ujęcie pomocnicze, idea ustawy sprowadza się do tego, że osoba będąca w niedostatku może oczekiwać na pomoc, ma ona charakter subsydiarny. Nie ma żadnych składek , osoba otrzymuje ją gdy nie ma środków do życia.

Charakterystyka PZS:

Jest to odrębna gałąź prawa. Ubezpieczenia społeczne długo związane były z prawem pracy; ze stosunkiem pracy. W latach 70-tych zaczęły wyodrębniać się jako odrębna gałąź.

PZS wyróżnia:

-          zakres podmiotowy (kto jest objęty zabezpieczeniem społecznym – ogół ludności w różny sposób);

-          zakres przedmiotowy (różnego rodzaju świadczenia socjalne);

-          przedmiot regulacji.

PZS to gałąź, która nie jest skodyfikowana, materia znajduje się w bardzo dużej ilości ustaw. Nie ma części ogólnej, nie ma ogólnego nawiązania do odwołań prawa cywilnego.

PZS stosuje siatkę pojęciową ukształtowana przez prawo cywilne.

Normy PZS maja charakter bezwzględnie obowiązujący (znaczna większość).

Przy spełnieniu przez osobę zainteresowaną wszystkich przesłanek świadczenie zostaje spełnione. Pewien margines uznaniowości znajduje się przy pomocy społecznej. PZS to prawo formalistyczne. Z normami bezwzględnie obowiązującymi pojawia się prawo do świadczenia. PZS to dziedzina prawa stosunkowo młoda, bardzo dynamiczna, często nowelizowana. W PZS pojawia się zjawisko dyferyncjacji – zróżnicowanie statusu poszczególnych osób.

Z jednym zjawiskiem łączy się jedno świadczenie; wyjątek: np. świadczenia z tytułu wypadku przy pracy.

Ryzyko socjalne – jest podstawową kategorią prawa zabezpieczenia społecznego. Wyróżnia się następujące rodzaje ryzyka socjalnego jako przedmiotu ochrony prawnej:

-          dożycie wieku emerytalnego;

-          finansowanie świadczeń emerytalnych:

·         repartycyjne (ze składek pracującego);

·         kapitałowe (zapisywane na indywidualnym koncie);

-          okresowa, trwała niezdolność do pracy przed osiągnięciem wieku emerytalnego;

-          śmierć żywiciela;

-          nie możność świadczenia pracy: choroba, macierzyństwo (okresowe);

-          wypadek przy pracy i choroba zawodowa;

-          choroba (brak zdrowia);

-          bezrobocie;

-          niedostatek dochodu w rodzinie;

-          trudna sytuacja w rodzinie.

Źródła PZS:

-          prawo międzynarodowe – konwencja MOP nr 102 zabezpieczenia społecznego;

-          prawo europejskie – rozwiązania Rady Europy i Unii Europejskiej;

-          Europejska Karta Społeczna (pokrywa się z Konwencją MOP);

-          Konstytucja RP: art. 2; Rozdz. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturowe – art. 67, 68 i 71.

-          Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych  Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm. Jest ona wiodącą, ogólną, najważniejszą ustawą. Nie zajmuje się problematyka konkretnych świadczeń.

Natomiast określa:

a)      zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym;

b)     zasady ustalania składek;

c)      zasady, tryb, terminy funkcjonowania ubezpieczeń społecznych.

Zasady ubezpieczeń społecznych:

1.      zasad równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, stan cywilny, stan rodzinny. Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności:

-          warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych;

-          obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne;

-          obliczania wysokości świadczeń;

-          okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.

2.      zasada gwarancji państwowych do wypłaty świadczenia (art. 2 ust.3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych)

3.      zasada terytorialności opłacania składek w danym kraju uprawnia do wypłaty świadczeń;

4.      zasada automatyzmu (przymusu) świadczeń;

Ubezpieczeni – osoby fizyczne podlegające chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczeniu emerytalno – rentowemu podlegają osoby, które są zatrudnione lub prowadzą działalność gospodarczą.

WYPADKI PRZY PRACY

Za wypadek przy pracy uważa się:

-          nagłe zdarzenia – zawiera się w dniówce;

-          zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną;

-          powodujące uraz lub śmierć

-          nastąpiło w związku z pracą.

Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.
Jednak uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza.
Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:

-          innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego (np. jeżeli osoba prowadzi dodatkowo własną działalność gospodarczą lub wykonuje dodatkowo inne prace, np. na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej czy umowy o dzieło),

-          zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,

-          zwykłego spożywania posiłków,

-         odbywania nauki lub studiów.

Świadczenia przysługujące poszkodowanemu
Za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy trwającej łącznie do 33 dni pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia (art. 92 k.p.). Jeżeli niezdolność do pracy trwała dłużej niż 33 dni, ubezpieczonemu przysługuje zasiłek chorobowy wypłacany z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa Ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, przysługuje zasiłek chorobowy w wysokości 100% wynagrodzenia.
WAŻNE! Od 1 stycznia 2003 r. poszkodowany wskutek wypadku w drodze do lub z pracy, który stał się niezdolny do pracy z powodu takiego wypadku, ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, nawet jeżeli nie posiada wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych.
Świadczenie to jest przyznawane na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Art. 92. k.p.
§ 1. Za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek:
1) choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną - trwającej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego - pracownik zachowuje prawo do 80% wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu,
2) wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w czasie ciąży - w okresie wskazanym w pkt 1 - pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia,
3) poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów - w okresie wskazanym w pkt 1 - pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia

Nie przysługuje świadczenie gdy: (art. 21 ustawy)

-          wyłączną przyczyną wypadków przy pracy, było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa

-          ubezpieczony będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

Choroba zawodowa – za chorobę zawodową uważa się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych, o których mowa w k. p. jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy, wystarczy uprawdopodobnienie. Pogląd SN jest taki, że jeżeli pracownik pracował kolejno w kilku zakładach, w których istniały warunki narażające go na chorobę zawodową, to odpowiedzialność ponosi ostatni pracodawca, choćby nawet to ostatnie zatrudnienie nie trwało długo. Chodzi o tego ostatniego pracodawcę, u którego było zagrożenie stwierdzone przez organ inspekcji sanitarnej, a nie ostatniego pracodawcę ubezpieczonego.

Zbieg prawa do świadczeń

W razie zbiegu uprawnień do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego z uprawnieniami do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego (zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne i zasiłek wyrównawczy), ubezpieczonemu przysługuje świadczenie z ubezpieczenia wypadkowego.

W razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku rent przewidzianych w ustawie wypłaca się rentę wyższą lub wybraną przez tę osobę.

Wyjątek – świadczenia z ZUS-u

Osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru:

1)     przysługującą rentę powiększoną o potowe emerytury albo

2)     emeryturę powiększoną o połowę renty.

Składka na fundusz wypadkowy może mieć różną wysokość w zależności od zagrożeń wypadkiem i ich skutków. Stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe ustala się na rok składkowy.

Ubezpieczenia emerytalno – rentowe

Ryzyka socjalne w tej ustawie:

-          dożycie wieku emerytalnego;

-          niezdolność do pracy przed uzyskaniem wieku emerytalnego;

-          śmierć żywiciela.

Ustawa określa:

-          warunki nabywania prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych;

-          zasady ustalania wysokości świadczeń;

-          zasady i tryb przyznawania oraz wypłaty świadczeń.

Podleganie ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu związane jest z zatrudnieniem i stosunkiem pracy. Z chwila podpisania umowy o pracę jesteśmy ubezpieczeni.

Emerytura – prawo do zaprzestania pracy i otrzymania świadczeń pieniężnych w miejsce utraconych zarobków.

Aby otrzymać emeryturę należy spełnić następujące warunki:

-          osiągnąć określony wiek;

-          posiadać określony staż ubezpieczeniowy.

Przesłanki ustalania wieku emerytalnego:

-          zabezpieczenie środków utrzymania;

-          wysługa lat;

-          polityka rynku pracy;

-          koszty.

Finansowanie funduszy emerytalnych:

-          kapitałowy – II i III filar, jest pewna składka przypisana danemu pracownikowi, płacimy tę składkę, następnie tą składką dany organ państwowy dysponuje i z tej składki określonej wysokości, skapitalizowanej czy zwaloryzowanej będziemy mieli emeryturę.

-          repartycyjny – ZUS – ze składek, które są pobierane od osób zatrudnionych (tzw. "z ręki do ręki") - ze składek kt. są pobierane od osób zatrudnionych przeznacza się środki na emerytury dla obecnych emerytów - jest to system który obecnie obowiązuje; umowa społeczna - osoby kt. aktualnie zarabiają finansują świadczenia dla obecnych emerytów i kiedy te osoby same się zestarzeją to pokolenia te nie zostaną "na lodzie" i emerytury dla nich też będą z czegoś wypłacane.

I filar (obowiązkowy) - ZUS

Emerytura z I filara opiera się na systemie repartycyjnym, który ma charakter umowy pokoleniowej. Oznacza to, że wypłacane emerytury finansowane są ze składek osób aktualnie pracujących. System ten działa sprawnie tylko wtedy, gdy zasilające system składki pracowników wpływają w wysokości wystarczającej na wypłatę świadczeń dla obecnych emerytów. Za obowiązkowe składki ZUS w wysokości 12,22% wynagrodzenia brutto nabywane są uprawnienia emerytalne, które nie są dziedziczone.

II filar (obowiązkowy) - OFE

W II filarze wybieramy fundusz emerytalny inwestujący środki przekazywane co miesiąc w wysokości 7,3% wynagrodzenia brutto na indywidualny rachunek. Jest to realny kapitał, który pracuje na przyszłą emeryturę. Wypłacane w II filarze składki są zwolnione z podatku dochodowego i podlegają dziedziczeniu.

Charakterystyka III filaru

Uczestnictwo w III filarze zreformowanego systemu jest nieobowiązkowe.

Dodatkowe ubezpieczenie określamy według własnych potrzeb i możliwości - to główna cecha III filaru. W dowolnym momencie możemy rozpocząć oszczędzanie, sami określamy też wysokość składki.
W III filarze samodzielnie ustalamy też warunki wypłaty przyszłych świadczeń. Może to być renta wypłacana okresowo, renta dożywotnia czy nawet jednorazowa wypłata całego kapitału. Warunki trzeba wynegocjować z wybranym towarzystwem ubezpieczeniowym.

Składka jest:

-          przymusowa;

-          celowa – przeznaczenie jest od razu znane;

-          odpłatna (wzajemna);

-          bezzwrotna.

Założenia reformy:

-          wysokie bezpieczeństwo;

-          ochrona praw nabytych;

-          wielość segmentów;

-          indywidualne przeznaczenie;

-          maksymalna swoboda wyboru;

-          przejrzystość;

-          aktywna rola państwa;

-          trwały i zrównoważony wzrost gospodarczy.

Świadczenia objęte ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym:

-          emerytura;

-          renta z tytułu niezdolności do pracy;

-          renta rodzinna;

-          dodatek pielęgnacyjny,

-          dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej;

-          zasiłek pogrzebowy.

Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy:

-          ...