DZIAŁANIA WOJENNE W PRUSACH WSCHODNICH.pdf

dr Roman Sławiński

Kętrzyn

DZIAŁANIA WOJENNE W PRUSACH WSCHODNICH

W 1945 ROKU

Prusy Wschodnie ze względu na swoje geograficzne położenie od-

grywały od dawna dużą rolę w planach operacyjnych niemieckiego szta-

bu generalnego. Stanowiły one strategiczny bastion w ekspansjonistycz-

nej polityce niemieckiej na wschód.

We wrześniu 1939 roku wyszło z Prus Wschodnich jedno z trzech

głównych uderzeń wojsk niemieckich na Polskę, a 22 czerwca 1941 roku

grupa armii „Północ” pod dowództwem feldmarszałka von Leeba wyko-

nała uderzenie w kierunku radzieckiego obszaru nadbałtyckiego z zamia-

rem opanowania Leningradu i następnie okrążenia Moskwy od północy.

Do roli swej Prusy Wschodnie były przygotowywane jeszcze na długo

przed wybuchem I wojny światowej. Rozbudowa komunikacji kolejowej

i drogowej odbywała się przede wszystkim pod kątem potrzeb wojsko-

wych, a w mniejszym stopniu gospodarczych. Ponadto tereny Prus

Wschodnich nadawały się doskonale do obrony. Duże obszary leśne,

liczne rzeki, kanały, tereny bagienne, a zwłaszcza gęsto rozsiane jeziora

stanowiły naturalne przeszkody, trudne do pokonania przez wojska zme-

chanizowane. Wykorzystując naturalne przeszkody budowano liczne i po-

tężne urządzenia fortyfikacyjne.

Począwszy od 1943 roku, gdy na froncie wschodnim Niemcy zatra-

ciły inicjatywę na korzyść Związku Radzieckiego, niemiecki sztab gene-

ralny pospiesznie przystąpił do osłaniania granic wschodnich. W Prusach

Wschodnich przystąpiono do dalszej rozbudowy pozycji obronnych,

łącząc je z systemem obrony w Polsce.

System obronny w Prusach Wschodnich obejmował potężne żelbe-

tonowe gniazda ogniowe, rowy i zapory przeciwczołgowe, rowy łączące

i ciągłe, betonowe punkty obserwacyjne, stanowiska dowodzenia, prze-

szkody drutowe, pola minowe, twierdze, forty oraz przystosowane do

obrony budynki murowane 1 .

Do obrony Prus Wschodnich wyznaczono grupę armii „Środek”,

która opierając się na rozbudowanych umocnieniach obronnych i natural-

nych przeszkodach miała bronić tych terenów do ostatniego żołnierza.

Składała się ona z 3 armii pancernej oraz 2 i 4 armii, które razem liczyły

około 40 dywizji piechoty, kilka dywizji pancernych i zmotoryzowanych,

dużą ilość artylerii i batalionów specjalnych 2 .

Oprócz regularnych jednostek wojskowych do obrony Prus

Wschodnich przeznaczone były oddziały Volkssturmu, które zostały

utworzone na osobisty rozkaz Ericha Kocha, gauleitera Prus Wschodnich 3 .

Działania wojsk lądowych miały być wspierane przez lotnictwo bo-

jowe. W obronie Prus Wschodnich miała wziąć udział także niemiecka

flota wojenna.

Analiza całego systemu obrony niemieckiej wskazuje, że wojska ra-

dzieckie miały do zdobycia jeden z najlepiej przygotowanych do obrony

terenów. Tak szczegółowo rozbudowanego systemu obrony, składającego

się z rejonów umocnionych, pozycji ufortyfikowanych i polowych oraz

twierdz, wojska radzieckie w dotychczasowych działaniach wojennych

nie spotkały. Grupa armii „Środek” była najsilniejszym związkiem stra-

tegicznym na froncie wschodnim; w jej składzie znajdowało się 25%

całości sił niemieckich działających między Bałtykiem i Adriatykiem.

Na obszar Prus Wschodnich wojska radzieckie wkroczyły w paź-

dzierniku 1944 roku. Po ciężkich walkach z wojskami niemieckimi, siły

radzieckie zdołały utrzymać niewielki obszar we wschodniej części Prus

Wschodnich, nie prowadząc do końca 1944 roku na tym terenie żadnych

działań ofensywnych.

W listopadzie 1944 roku Naczelne Dowództwo Armii Radzieckiej

opracowało plan operacji strategicznej, której głównym celem miało być

rozbicie grupy armii „Środek” broniącej Prus Wschodnich oraz grupy

1 K. Sobczak, Wyzwolenie Warmii i Mazur w 1945 r., „Komunikaty Mazursko-War-

mińskie” (dalej: „KM-W”) 1961, nr 1, s. 3-4, 6; J. Bochenek, Pogrom wojsk niemieckich

w Prusach Wschodnich w 1945 r. , „Bellona” 1946, z. 10, s. 682-683.

2 E. Kosiarz, Wyzwolenie Polski Północnej , Gdynia 1967, s. 30; J. Bochenek, Pogrom

wojsk... , s. 683.

3 K. Sobczak, Wyzwolenie Warmii... , s. 6-7

armii „A” osłaniającej kierunek berliński. Plan przewidywał rozpoczęcie

ofensywy w styczniu 1945 roku 4 . Operację wschodniopruską postano-

wiono przeprowadzić siłami dwóch frontów, których głównym zadaniem

było odcięcie grupy armii „Środek” od pozostałych sił niemieckich,

przyparcie ich do morza, rozczłonkowanie i zniszczenie. Wykonanie

operacji powierzono wojskom 2 i 3 Frontu Białoruskiego przy współdzia-

łaniu z flotą bałtycką.

Przed rozpoczęciem operacji wojska 2 Frontu zajmowały pozycję

nad Kanałem Augustowskim wzdłuż Biebrzy i Narwi do jej ujścia oraz

przyczółki na południe od Augustowa w rejonie Różan i Serocka, a siły

3 frontu pozycje rozciągające się od Jurboka nad dolnym Niemnem do

Augustowa 5 .

Wojska 3 Frontu Białoruskiego, którymi dowodził gen. armii Iwan

Czerniachowski miały za zadanie rozbić zgrupowania wojsk nieprzyja-

cielskich w rejonie Tylża-Wystruć. Natomiast 2 Front Białoruski, którego

dowódcą był marszałek Konstanty Rokossowski miał rozbić mławskie

zgrupowanie niemieckie i prowadzić natarcie w kierunku Malbork-

-Elbląg. Osiągnięcie przez wojska 2 frontu wybrzeży Morza Bałtyckiego

miało doprowadzić do całkowitego odcięcia wschodniopruskiego zgru-

powania wojsk od pozostałych sił niemieckich 6 .

Zasadniczy schemat planu operacyjnego wojsk radzieckich w Pru-

sach Wschodnich przedstawia poniższa mapka.

4 S. Łaniec, Operacja wschodniopruska Armii Czerwonej [w:] Warmia i Mazury. Zarys

dziejów , Olsztyn 1985, s. 657; T. Sawicki, Niemieckie wojska lądowe na froncie wschod-

nim na przełomie kat 1944/45I , „Zeszyty naukowe Wojskowego Akademii Politycznej.

Seria historyczna” 1971, nr 23, s. 28. Grupa armii „A” broniła się na obszarze Polski od

ujścia Bugu do Karpat oraz w Słowacji, a jej front obrony wynosił 760 km.

5 B. Dolata, Wyzwolenie Polski 1944-1945 , Warszawa 1971, s. 96.

6 Wielka wojna narodowa Związku Radzieckiego 1941-1945. Zarys historii , Warszawa

1969, s. 512.

Źródło: T. Twarogowski, Charakterystyczne cechy operacji w Prusach Wschod-

nich , „Bellona” 1947, z. 9-10, s. 769.

Łącznie siły 2 i 3 Frontu Białoruskiego liczyły ponad 1 mln 600 tys.

żołnierzy, miały 28 833 działa i moździerze, 3 809 czołgów i dział pan-

cernych oraz blisko 3 100 samolotów 7 .

Radziecka flota bałtycka pod dowództwem adm. Wasyla Tribuca

otrzymała zadanie wesprzeć ogniem swej artylerii jednostki lądowe na-

cierające wzdłuż wybrzeży morskich, wysadzać desanty, niszczyć okręty

bojowe i transportowe wroga oraz uniemożliwić zaopatrywanie i ewaku-

ację wojsk nieprzyjaciela, sprzętu i zagrabionego mienia 8 .

Dowództwo 2 oraz 3 Frontu Białoruskiego na głównym kierunku

swego natarcia zgromadziło znaczne siły piechoty, artylerii i broni pan-

cernej. Siły 2 Frontu Białoruskiego na głównym kierunku natarcia miały

5-krotną przewagę liczebną w ludziach, 7-8-krotną w artylerii i 9-krotną

w czołgach nad przeciwnikiem. Natomiast wojska 3 Frontu Białoruskiego

na głównym kierunku uderzenia miały 5-krotną przewagę w ludziach, 7-

krotną w czołgach i 8-krotną w artylerii nad siłami niemieckimi 9 .

W dniu 13 stycznia 1945 r. do działań zaczepnych przeszły wojska

3 Frontu Białoruskiego. Po przygotowaniu artyleryjskim do natarcia na

pozycje obronne wroga na północny wschód od Gąbina ruszyły jednostki

5, 28 i 39 armii wchodzące w skład pierwszego głównego zgrupowania

uderzeniowego frontu. Mimo niesprzyjających warunków atmosferycz-

nych (panującej silnej mgły i zachmurzenia), które utrudniały działanie

lotnictwa, piechota, czołgi i artyleria w całodziennych uporczywych wal-

kach przełamały obronę niemiecką na głębokość do 7 km 10 .

Drugi dzień natarcia był najtrudniejszy dla wojsk radzieckich,

W nocy dowództwo niemieckie ściągnęło na linię frontu znaczną liczbę

czołgów i artylerii przeciwpancernej i w ciągu dnia nieprzyjaciel wyko-

nał kilka przeciwuderzeń wspartych zmasowanym ogniem artylerii i moź-

dzierzy, hamując wyraźnie natarcie wojsk radzieckich. Pod koniec 15

stycznia główne zgrupowanie 3 frontu wyszło na linię Piłkały (obecnie

Dobrowolsk)-Stołupiany. Równocześnie wojska niemieckie zdążyły ob-

sadzić drugi pas obrony w rejonie Gąbina. W dniu 16 stycznia gen. armii

Iwan Czerniachowski wprowadził do walki dwa korpusy pancerne oraz

7 E. Kosiarz, Wyzwolenie... , s. 32.

8 S. Okęcki, Operacja w Prusach Wschodnich w 1945 r. , „Bellona” 1949, nr 7-8, s. 587.

9 E. Kosiarz, Wyzwolenie... , s. 34.

10 K. Sobczak, Operacja mazowiecko-mazurska 1944-1945 , Warszawa 1967, s. 190.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: