Carter Angela - Czarna Wenus.pdf - Gender, feminizm - cfaniara

ANGELA CARTER

CZARNA

WENUS

OPOWIADANIA

Angela Carter, a właściwie Angela Olive Stalker, urodziła się 7 maja 1940 roku w

Eastbourne. Ojciec, Hugh Stalker, był, jak pisała, „nie Anglikiem i nie dżentelmenem, ale

Szkotem i dziennikarzem” 1 ; odziedziczyła po nim dosadny język i zamiłowanie do słowa

drukowanego. Zresztą dom był pełen książek, czytało się nawet przy posiłkach, z tym że matka

usiłowała zniechęcić przyszłą pisarkę do lektury beletrystyki: „Pamiętaj, co spotkało Emmę

Bovary” 2 .

Była wojna i angielskie dzieci wysyłano z południa na północ ze względów

bezpieczeństwa. Angela wychowywała się u babki w Yorkshire. Dzieciństwo w Yorkshire,

krainie magicznej, świecie Wichrowych Wzgórz i Tajemniczego ogrodu, niewątpliwie odegrało

swoją rolę w kształtowaniu jej niezwykłej wyobraźni.

Po wojnie rodzina przeniosła się do Londynu, gdzie Angela krótko pracowała jako

reporter. W 1960 roku wyszła za mąż za Paula Cartera i wyjechała z nim do Bristolu. Na

tamtejszym uniwersytecie ukończyła filologię angielską. Specjalizowała się w literaturze

średniowiecznej, a równocześnie rozczytywała w antropologii, socjologii, psychologii. Obracała

się w środowisku bristolskiej bohemy; „alternatywny” Bristol (nie nazwany) stał się tłem jej

pierwszej powieści, Shadow Dance (1966). Dzisiaj istnieją w Bristolu kluby nastoletnich fanów

jej twórczości.

W roku 1966 ukazał się także jedyny tomik poezji Angeli Carter: Unicom. Następna

powieść, The Magic Toy Shop (1967), znajdująca się obecnie w spisie lektur szkolnych, została

wyróżniona nagrodą Johna Llewellyna Rhysa, a później sfilmowana. Małżeństwo z Carterem

szybko się rozpadło. Podobno w usamodzielnieniu się pomogły pisarce pieniądze z nagrody

Somerseta Maughama („Jestem pewna, że Somerset Maugham byłby bardzo zadowolony”) 3 ,

którą otrzymała w 1968 roku za trzecią powieść, Several Perceptions.

Tymczasem na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wychodzą kolejne

powieści: Marianna i Barbarzyńcy (Heroes and Villains, 1969), Love (1971), która - jak napisała

autorka w posłowiu do drugiej, znacznie zmienionej wersji z roku 1987 - miała być czymś w

rodzaju współczesnej, „demotycznej” wersji Adolfa Benjamina Constanta („chociaż wątpię, czy

ktokolwiek zdołał dostrzec podobieństwo, po tym jak wymacerowałam całość w potrójnie

destylowanej esencji życia angielskiej prowincji”), oraz The Infernal Desire Machines of Doctor

Hoffman (1972).

Lata 1970-72 spędza Angela Carter w Japonii. Z tego okresu pozostał - rzadki w jej

prozie literackiej - zapis autobiograficzny w opowiadaniach Ciało i lustro, A Souvenir of Japan i

The Smile of Winter, które znalazły się w pierwszym zbiorze, Fireworks: Nine Profane Pieces

(1974). Odnajdujemy w nich tropy prowadzące do późniejszej Czarnej Wenus: sytuację Jeanne

Duval Baudelaire'owskiej muzy z Kwiatów zła, egzotycznej olbrzymki, obcej w środowisku

kochanka, zobaczyła Carter poprzez swoje japońskie doświadczenie.

W roku 1977 ukazuje się powieść The Passion of New Eve, której centralna postać

zmienia płeć, podobnie jak Orlando Virginii Woolf. Trudno powiedzieć, w jakim stopniu, jeśli w

ogóle, Angela Carter nawiązywała do powieści Woolf, ciekawe jest natomiast, że nosiła się z

zamiarem napisania na jej podstawie libretta do opery Orlando - jeden z projektów, których nie

zdążyła już zrealizować. W tymże roku 1977 warto też odnotować publikację jej przekładu baśni

Charlesa Perraulta.

Punkt zwrotny w jej karierze literackiej stanowi rok 1979, kiedy to wychodzi drugi zbiór

opowiadań, The Bloody Chamber, zawierający m.in. niesłychanie oryginalne reinterpretacje baśni

Perraulta i Grimma, które spotykają się z szerokim zainteresowaniem krytyki, a także studium z

historii kultury The Sadeian Woman - książka ważna zarówno w dorobku autorki, jak i w kanonie

literatury feministycznej. Po drugim tomie niefabularnym, częściowo wspomnieniowym, Nothing

Sacred (1982), literacką pozycję Carter ugruntowują: kolejny, trzeci już zbiór opowiadań, Black

Venus (1985), oraz powieści Wieczory cyrkowe (1984) i Mądre dzieci (1991), ostatnia

opublikowana za jej życia książka.

Równolegle do własnej twórczości Angela Carter zajmowała się działalnością

akademicką w zakresie kreatywnego pisania. Prowadziła warsztaty literackie na uniwersytecie w

Sheffield (1976-78), wykładała w Stanach Zjednoczonych (m.in. na Uniwersytecie Browne'a we

wczesnych latach osiemdziesiątych) oraz w Australii. Przez całe swoje zawodowe życie pisywała

też (podobnie zresztą jak Virginia Woolf) artykuły, szkice krytyczne, recenzje; opatrywała

wstępami klasyczne dzieła literackie kobiecego autorstwa z serii feministycznego wydawnictwa

Virago. Większość tych esejów złożyła się na tom Expletives Deleted, który ukazał się w 1992

roku już po śmierci pisarki. Także pośmiertnie został wydany czwarty tom jej opowiadań,

American Ghosts and Old World Wonders (1993). Pozostawiła konspekt powieści Adela, której

bohaterką chciała uczynić córkę Rochestera. Przedsmak tego, czym miała być owa powieść, daje

wspaniały wstęp, jakim opatrzyła Jane Eyre Charlotte Bronte.

Angela Carter zmarła 16 lutego 1992 roku w Londynie.

Zobowiązała Salmana Rushdiego, żeby podczas uroczystości żałobnych przeczytał wiersz

siedemnastowiecznego poety metafizycznego Andrew Marvella On a Drop of Dew. Rushdie

przybył w towarzystwie ochroniarzy, przybranych dla kamuflażu gałęziami gęstego listowia. I

tak oto uczestnicy pogrzebu czołowej przedstawicielki brytyjskiego realizmu magicznego, a

zarazem jednej z najwytrawniejszych znawczyń dzieła Szekspira, ujrzeli na własne oczy, jak

rusza z miejsca las birnamski.

Angela Carter, uważana dziś za jedną z najoryginalniejszych pisarek współczesnych,

figuruje w kanonie literatury brytyjskiej pod trzema co najmniej nagłówkami: realizm magiczny,

feminizm, postmodernizm.

Są to określenia tyleż wygodne, co nieprecyzyjne, choć akurat w odniesieniu do jej

twórczości każde z nich zawiera jakiś element prawdy. Trudno byłoby zresztą twórczość tak

różnorodną i wielowątkową zamknąć w jednej precyzyjnej formule. Natomiast

niekwestionowanym znakiem firmowym Carterowskiej prozy jest zaskakująca rozmachem i

przepychem pisarska wyobraźnia, „jedna z najbardziej olśniewających w tym stuleciu” 4 .

Szczególnie uderza to w nowelistyce, stanowiącej zdaniem wielu krytyków najcenniejszą,

markową część literackiej spuścizny Angeli Carter. Autorka Czarnej Wenus jest mistrzynią

krótkiej formy, doskonale potrafi zmieniać tu konwencje i tonacje. Niektóre opowiadania -

Krwawą komnatę, Oblubienicę Tygrysa, Towarzystwo wilków - cechuje duszna atmosfera z

pogranicza jawy i snu i ciemna, niepokojąca erotyka; inne - Kota w butach, Kuchenne dziecko -

soczysty, wręcz rubaszny humor. Po czym nagle zaskakuje nas dziewiętnastowieczny bez mała

realizm Morderstwa w Fall River, a z kolei Uwertura do „Snu nocy letniej” i Popielucha to

przykłady wyrafinowanego eseju literackiego. Nawiasem mówiąc, Carter utrzymywała, że

wszystkie jej opowiadania tak naprawdę są esejami. Uściśliłabym: także esejami.

KOŃ Z WESOŁEGO MIASTECZKA

Z tyłu na okładce czytelnikowskiego wydania Marianny i Barbarzyńców z 1988 roku -

pierwszej książki Angeli Carter, jaka ukazała się w Polsce - znajduje się zdjęcie pisarki, zrobione

przez Tarę Heinemann. „Białowłosa czarownica” pozuje na tle drewnianego konia, który do jej

saloniku trafił z wesołego miasteczka. Mógłby równie dobrze trafić z któregoś opowiadania. W

świecie Carter - a porównywano ów świat do jarmarku, karnawału, gabinetu osobliwości - ludzie,

zwierzęta oraz ich imitacje współżyją na równych prawach, obok wilkołaków, wampirów,

postaci z baśni.

Autorka Krwawej komnaty znacznie częściej niż ogół pisarzy brytyjskich odwoływała się

do archetypów i symboli ogólnoeuropejskich, do „europejskiego folkloru”, jak to nazywała.

Odbywało się to na dwóch poziomach. Sięgała do ustalonych wzorców kulturowych, żeby

poprzestawiać w nich znaki: kolejne wersje Pięknej i Bestii czy Czerwonego Kapturka są w

planie intelektualnym próbami demitologizacji. Natomiast w planie literackim to opowieści

magiczne, które właśnie dlatego, że punktem wyjścia jest dla nich określony system odwołań,

fascynują i uwodzą czytelnika tak, jak robi to baśń. Mają też baśniowe tło: odludne zamki -

zamek Sinobrodego, zamek Draculi, palazzo Bestii - i tak znaczący u Carter las, mroczny i

straszny, „w którym wyobraźnia północnoeuropejska znajduje swój początek i kres”; rewir Króla

Olch. W takim lesie najbezpieczniej jest trzymać się wytyczonych ścieżek, ale krnąbrne

Carterowskie dziewczyny często z nich zbaczają.

NADGRYZIONE JABŁKO

S t a r a k o b i e t a : Biedaczka, zabłądziła w lesie. I nie było nikogo, kto by ją

uratował!

C z e r w o n y K a p t u r e k : Dlaczego sama się nie uratowała?

(fragment dialogu z filmu Towarzystwo wilków)

Antologię opowiadań Wayward Girls and Wicked Women (1986) przygotowała Angela

Carter dla Virago, wspomnianego już wydawnictwa feministycznego, z którym blisko

współpracowała przez wiele lat, a które jako logo ma nadgryzione jabłko. Uważała się za

feministkę staroświecką, która wciąż powraca do spraw podstawowych: równości szans, prawa

kobiet do stanowienia o sobie. „Przez wiele lat mówiono mi, co powinnam myśleć, jak

powinnam się zachowywać i nawet jak powinnam pisać, ponieważ jestem kobietą; mężczyźni

uważali, że mają prawo mówić mi, co powinnam czuć. W końcu przestałam ich słuchać i

usiłowałam wyrobić sobie własne zdanie, ale oni nie przestali gadać, oj nie. Nie pozostałam więc

dłużna” 5 .

Oblubienica Tygrysa z opowiadania pod tym tytułem uważa, że wyznaczono jej

„pozorowane życie wśród mężczyzn”, takie samo jak nakręcanej lalce. Oblubienica markiza z

Krwawej komnaty ma pełną świadomość, że dla męża jest obiektem pornograficznym.

Carter Angela - Czarna Wenus.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: