RYSZARDO TOKARSKI SPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA
KONOTACJE-są to elementy fakultatywne znaczenia, które nie wchodzą do definicji słowa. Są to elementy słabiej naznaczone; nie definicyjne elementy znaczenia.
DEFINICJA KOGNITYWNA-pojecie utarte w danej kulturze. Pewne treści słowa są z nim związane, ale nie są treściami definicyjnymi. Def. Kognitywna pozwala nam pewniej opisać nasze wrażenia w danym przedmiocie.
KONOTACJE
JĘZYKOWE ENCYKLOPEDYCZNE TEKSTOWE
Elementy dodatkowe znaczenia, wszystko co łączymy z tym wyrazem
To utarta fraza w języku Nie ma potwierdzenia w języku.
Ma w nim potwierdzenie, np.
Frazeologizm liście spadają.
LEKSEM-znaczenie wyrazu. Jeśli wyraz jest jednoznaczny ma 1 leksem.
Każde słowo powinno być zdefiniowane przez słowa semantycznie proste.
JABŁKO-do przecinka cechy wspólne (genus proximum)
Po przecinku cechy rozróżniające (differentia specyfica)
Np. KRZESŁO – mebel, służący do siedzenia ma oparcie, jednoosobowe, bez poręczy.
DEF. STRUKTURALISTYCZNA- w niej należy podawać tylko cechy wystarczające I konieczne.
KONOTACJE JĘZYKOWE- LEKSYKALNE- mają poświadczenie w języku. Encyklopedyczne nie mają poświadczenia w języku.
GRANICE POLA ZNACZENIOWEGO
Pole jest systemem, a więc zhierarchizowanym polem wyrazów. Cechą wspólną pól znaczeniowych jest to, że elementem wiążącym wyrazy w grupę jest wspólny dla wszystkich komponent znaczeniowy.
POLE ZNACZENIOWE- grupa wyrazów powiązanych wspólnym znaczeniem, między którymi istnieją relacje semantyczne, dające w konsekwencji system zwarty I hierarchiczny.
W analizie granic pola najważniejsze są 2 sprawy:
- relatywizm I związana z nią arbitralności granic,
-możliwość ustalenia pełnej pojemności leksykalnej pola.
Arbitralność granic przejawia się w podstawowym dla pola znaczeniowego pytaniu:
JAKIE NAZWY SPEŁNIAJĄ SEMANTYCZNE WARUNKI XYZ?
ODP: JEST TO GRUPA WYRAZÓW WARUNKI TE SPEŁNIAJĄCE.
Aby otrzymany zbiór wyrazów mógł stanowić pole znaczeniowe, winna być przeprowadzona nie tylko
1-OPERACJA ONOMAZJOLOGICZNA-jakie jednostki należą do pola?
2-ANALIZA SEMANTYCZNA- jaka jest hierarchia I wzajemne stosunki między elementami grupy?
Czynnikiem pomagającym są semantyczne relacje między wyrazami: synonimia, nifonimia, komplementarność itp.
Miejsce, funkcja każdego wyrazu w polu wyznaczone jest przez sieć opozycji znaczeniowych.
ONOMAZJOLOGIA- jest operacją wyjściową dającą odpowiedzi na pytanie;
Jakie jednostki leksykalne winny być wzięte pod uwagę podczas tworzenia pól znaczeniowych?
Konotacje (zgusta)- wszystkie elementy znaczenia leksykalnego (leksykalnego wyjątkiem zakresu zastosowania wyrazu, które nie należą do desygnacji)
Konotacja semantyczna- jedna z treści składników wyrazu.
Komponenty znaczenia leksykalnego
Są zespołem cech kryterialnych, dystynktywnych, które służą do jednoznacznego I pełnego odróżnienia znaczenia 1 wyrazu od wszystkich innych (o ile nie występuje relacja synonimii)
KONOTACJA- obejmuje zbiór sadów, przekonań wyobrażeń na obiektywnej lub subiektywnej zasadzie przypisywanych wyrazom przez daną społeczność językową.
POLE WYRAZOWE NAZYWANE POLEM SYNONIMICZNYM
Wspólną cechą wszystkich teorii pola językowego jest założenie, że w każdym języku poszczególne jednostki leksykalne są nawzajem od siebie uzależnienione. Ze znaczenie każdej jednostki leksykalnej zależy od obecności innych jednostek. Dlatego nie można badać wyrazów bez uwzględnienia innych wyrazów.
POLE ZNACZENIOWE- wycinek słownictwa obejmujący wszystkie wyrazy danego języka, które oznaczają np. kolory
*pole pokrewieństw rodzinnych (ojciec, matka, siostra, syn)
*pole wartości (dobrze, źle, poprawnie)
*pole krajobrazu (wzgórza, pagórki, nizina)
*czasownikowe pole przygotowania jedzenia (gotować, piec, skrobać)
*pole poruszania się zwierząt (pływać, skakać, pełzać, biegać)
*przysłówkowe pole wyrazów oznaczających czas (dziś, jutro, pojutrze)
*przyimkowe pole stosunków przestrzennych (przestrzennych, na, obok, za)
POLA PARATAKTYCZNE- pola przym. Czasownikowe, przysłówkowe, przyimkowe. Ich cechą charakterystyczną jest to, że składają się na nie wyrazy będące częściami mowy. Teoria pól parataktycznych jest najstarszą I klasyczną wersją teorii pól wyrazowych. Tak ujęli ją Ipsen, Trier, Weisgarber.
Termin pole wyrazowe pochodzi od Teriera, który też wprowadził pojecie pola językowego- odnoszące się do większych niż pole wyrazowe wycinków słownictwa.
WG. TRIERA
POLA-są to żywe rzeczywistości językowe leżące między poszczególnymi słowami a całościami słownymi, rzeczywistości, które jako całości częściowe mają tę wspólną cechę ze słowem, że się łączą w większą całość ze słownictwem, zaś, że się dzielą na mniejsze części.
WG.WEISGERBERA
POLE WYRAZOWE- wycinek językowego, duchowego świata pośredniego, skonstruowany w organicznym rozczłonkowaniu całości współdziałającej grupy. Jeżeli pojedynczy środek wyrazowy jest punktem, w którym ujawniają się odciśnięte I zmagazynowane wyniki językowego otwierania świata, to POLE jest obrębem, wewnątrz którego realizuje się prowadząca do tego miejsca praca myśli.
POLE POJĘCIOWE- wprowadzone przez Rudskogera. Jest to wycinek pola semantycznego, który odpowiada jednemu ze słownikowych znaczeń danego wyrazu.
WEISGERBER- celem jego badań semantycznych (a raczej „treści językowych”) mieści się w ujawnieniu systemowości obrazu świata, wyrazu właściwego określonej wspólnie językowej. Ten obraz świata ustawiony w języku narodowym odpowiada systemowi leksykalnemu, którego częściami są poszczególne pola wyrazowe.
HARF
Każdy język jest obszernym systemem wzorów, różnym od innych, zawierających w sobie kulturowo ukorzenione formy I kategorie za pomocą, których jednostka nie tylko porozumiewa się, lecz także analizuje naturę spostrzega lub pomija typ pokrewieństw I zjawiska, kształtuje własny sposób rozumowania I buduje gmach własnej świadomości.
Wg. Niego znaczenie pojedyncze wyrazu jest mniej ważne niż naiwne wyobrażenia. Zdania a nie wyrazy są istotą mowy.
POLE SYNTAKTYCZNE – wprowadził Porzig. Możliwość łączenia się pewnych wyrazów ze względu na ich wartość semantyczną, z innymi określonymi wyrazami np. szczeka- pies, liże- językiem.
POLE- wg Blihlera- to punkt odniesienia (orientacja) procesu językowego, istotny zarówno dla nadawcy jak I odbiorcy każdego przekazu. Skuteczne użycie znaków językowych umożliwiają 2 pola:
*pole wskazania,
*pole symbolu.
POLE WSKAZANIA-odnosi się do konkretnej sytuacji, w której dochodzi do użycia danych środków językowych, a jego ważność ujawnia się w poprawnym rozumieniu takich wyrazów jak: tu, tam, na prawo, na lewo, z tym.
POLA SYMBOLU- opiera się na kontekście, sytuacja I kontekst stanowią 2 źródła, z których wypływa dokładna interpretacja językowego powiadomienia.
WG. DORNSEIFFA możliwe są 2 kierunki słownictwa:
*SEMAZJOLOGICZNY-od dźwięku wyrazowego do pojęcia wynikiem takiej procedury są słowniki alfabetyczne.
*ONOMAZJOLOGICZNY- od pojęcia do wyrażenia (wynikiem tej procedury są słowniki uporządkowane, np. działów znaczeniowo- rzeczowych.) Chodzi o ustalenie, jakich środków językowych używają różni ludzie, kiedy chcą wyrazić określone treści.
WG. GLINZA
Język naturalny nie jest systemem w pełnym tego słowa znaczeniu, ale że ma tylko niektóre elementy; niektóre cechy systemu. Jest SYSTEMATOIDEM.
KONCEPCJA DYFERENCJAŁU SEMANTYCZNEGO wg. Osłoda (psycholog). Wg niego znaczenia wyrazów nie da się ustalić, ani metodami lingwistycznymi, ani przez pytania typu:, co rozumiesz przez wyraz..?, Lecz tylko eksperymentalnie.
Technika dyferencjału semantycznego polega, na tym, że badany otrzymuje krąg, którego dwa bieguny oznaczone są wyrazami o przeciwnym znaczeniu. Znaczenie środków językowych jest znaczeniem złożonym- największą zdobyczą językoznawstwa ostatniego półwiecza.
ZBIGNIEWCEW-
Jednostki języka mają na poziomie fonologicznym- wyłącznie znaczenie funkcjonalne.
Na poziomie morfologicznym- znaczenie gramatyczne.
Na leksykalnym, któremu przysługują funkcje językowe, łączliwość szeregiem logicznym oraz przedmiotowym. Zbigniewcew wyłącza z tego trójwymiarowego schematu elementy ekspresywno – emocjonalne.
Możliwe są 2 różne podejścia do tych faktów językowych. Można opisywać to, co użytkownik języka ma do wyboru oraz to, co w konkretnej wypowiedzi wybrać.
W wymiarze funkcji językowych między rzeczownikiem czasownikiem np. przylot – przylecieć.
Miedzy rzeczownikiem przymiotnikiem np. wrona, wrony.
Przymiotnikiem I przysłówkiem np. czarny – czarno.
W wymiarze łączliwości logicznej: miedzy wyrażeniem oznaczającym pojęcie szersze, a wyrazem oznaczającym pojecie węższe, np. ptak- wrona.
W wymiarze łączliwości przedmiotowej: piękna jak anioł, jak sen, jak słońce.
TEORIE JĘZYKOZNAWCZE
1/ SAMO POJĘCIE POLA jako zespołu współwyznaczającego wartości należących do jego jednostek leksykalnych. Wychodzi się od Triera, Weisgerbera I ich kontynuatorów.
2/ Wprowadzając relację „idea podstawowa” a „środki używane do wyrażenia” nawiązuje do stanowiska Bally’ego.
3/ Zakładając, że istotą I źródłem różnic stylistycznych między tekstami są dające się wyrazić liczbowo różnice frekwencji elementów korzysta z propozycji teoretyczno- metodologicznych współczesnej stylistyki statystycznej.
POLE WYRAZOWE PARATAKTYCZNE
- jednolite pod względem części mowy I syntaktyczne- niejednolite pod względem, cz. mowy.
POLA WYRAZOWE PRZEDMIOTOWE, wydzielone na podstawie łączliwości z szeregiem przedmiotowym.
POLA WYRAZOWE SYNONIMICZNE- (stylistyczne)- mogą dzielić się na;
1-Parataktyczne
2-Syntaktyczne
Wyjaśnienie x mówi do y coś
X mówi bo chce coś wyrazić (intencje)
X wie, że y weźmie to pod uwagę
Usprawiedliwienie x mówi coś do y
X chce żeby y to wiedział I nie myślał źle o x
X wie, że y ma podstawy o myśleniu o nim źle.
BŁĘKITNA KREW -ktoś, kto ma szlachetne pochodzenie
Na jego podstawie zwrotu fraz. Błękitna krew postuluję dla leksemu krew konotację może być znakiem pochodzenia.
JAK WYDZIELAĆ POLE SEMANTYCZNE
1/ jest to bardzo trudne do ustalenia, bo:
*występuje wieloznaczność słów,
*ekspresywność języka (np. nazwy oceny niedostatecznej w szkole)
*korelacja cech (krzyżowanie) np. jeleń- zwierzę, ale I ktoś naiwny
POLE SEMANTYCZNE- schierarchizowany I uporządkowany zbiór wyrazów o wspólnym archisemie.
ARCHISEM- część definicji, która powtarza się na wszystkich definicjach wchodzących w skład zbioru.
Wyrazy w polu semantycznym są połączone różnymi relacjami;
SYNONIMIĄ: to samo znaczenie, inna nazwa np. gramofon- adapter.
ANONIMIĄ: wyrazy przeciwstawne np. dobro-zło.
HIPONIMIA: to, co niżej->krowa->zwierzę (dąży do włączenia nazwy do klasy semantycznie szerszej)
HIPERONIMIA: to, co wyżej tylko zwierzę->krowa
KONWERSJA: sytuacja, np. sprzedawania- kupowania
KOMPLEMENTARNOŚĆ- mąż + żona= małżeństwo. Mogą być tylko 2 wyrazy (elementy) dzień+ noc= doba
PARTYTYWNOŚĆ-część z całości np. tydzień składa się z 7 dni. Poniedziałek zostaje w stosunku partytywności do tygodnia.
KOHIPONIMY DLA HIPERONIMU DRÓB
DRÓB
KURA KACZKA INDYK
KOGUT KURA KURCZĘ
Kura męska kura żeńska
FRAZEOLOGIA
*ANDRZEJ MARIA LEWICKI
*ANNA PAJDZIŃSKA
FRAZEOLOGIA- gr. Phrasis- mówienie, logos- słowo, nauka.
1-dział językoznawstwa, leksykologii, który rejestruje utrwalone połączenia wyrazów-> zw. frazeologicznych(frazeologizmy)
2-zbiór zw. Frazeologicznych, występujących w danym języku, stylu lub badanym zb.tekstu.
Frazeologizmy to społecznie utrwalone połączenia wyrazów wykazujące nieregularność pod jakimś względem.
Ze względu na funkcje składniowe, do jakich poszczególne frazeologizmy są podstawowo przystosowane dzielimy je na:
*frazy,
*zwroty,
*wyrażenia rzeczownikowe
*wyrażenia określające
*wskaźniki frazeologiczne
FRAZY to zw. frazeologiczne używane podstawowo w funkcji zdania np. wyszło szydło z worka.
ZWROTY pełnią podstawową funkcję czasownika. Aby ukształtować zdanie, trzeba zwrot uzupełnić jakimś członem nominalnym, który określi, do kogo lub, do czego frazeologizm się odnosi. Np. ktoś zbija baki ‘ktoś próżnuje’...
mairod