R E N E S A N S
WŁOCHY
Początek: przełom XII i XIV w.
Koniec: XVI w.
EUROPA
Początek: XV w.
pytanie
Renesansowa koncepcja człowieka i życia w renesansie
CZŁOWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY
WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA
“ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” MIKOŁAJ REJ
Jest to utwór parenetyczny czyli propagujący pewien typ osobowości, który ma być wzorem cnót dla czytelników współczesnych autorowi. W tym przypadku ideałem jest szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny tryb życia. Rej podaje wiele pouczeń jak wychowywać młodego człowieka. Autor kładzie nacisk na wiek dojrzały. Według niego szlachectwo to nie tylko powód do chwały i wyróżnienie, ale obowiązek, który nakłada człowiekowi herb , powinność wobec ojczyzny i szereg cnót. Rej pokazuje to prezentując też scenki negatywne. Wyśmiewa naśladowców obcej mody, pretensjonalność i snobizm szlachciców zapatrzonych na inne kraje. Proponuje on szlachcicowi spokojny tryb życia w posiadłości wiejskiej, korzystanie z wszelkich dóbr, jakie przynoszą kolejne pory roku (zbiór owoców jesienią, rybołóstwo, a zimą polowania...). Rej nie stroni od analizowania kwestii życia człowieka (dobór małżonków, praca, rozrywka, obowiązki obywatelskie). Poczciwy ziemianin prowadzi pogodny tryb życia, nie boi się starości ani śmierci. [stoicyzm - spokój, umiar, cnotliwe życie w zgodzie z naturą i rozumem, rozplanowanie bez zbytnich namiętności][epikureizm: nie zakazuje on pełnego korzystania z dóbr natury i wsi, namawia do czerpania rozrywek, przyjemności wynikające z życia zapobiegliwego i gospodarnego człowieka poczciwego.
•KSIĘGA I
Opowiada o młodości, kładzie nacisk na wychowanie, moralność i obyczajowość. Nie mówi o nauce. Zabawy, ćwiczenia cielesne. Po dzieciństwie może znaleźć się na możnym dworze (uczyć się) lub iść do wojska będzie ono go uczyło pożytecznych zachowań (oszczędność, rzemiosło rycerskie, cierpliwość, pokora wobec niewygodności, życie towarzyskie). Następnie powinien wrócić do domu, ożenić się i wieść życie rodzinne.
•KSIĘGA II
Szlachcic powinien być cnotliwy. Szlachectwo bowiem zależy od życia, a nie od urodzenia. Nie należy być pysznym, egoistycznym i trzeba dbać o wartości moralne. Na wszystko jest czas i miejsce. Życie ma być zgodne z rytmem natury. Natura wyznacza kolejność prac gospodarczych. Kontakt z naturą doskonali estetyczność i moralność.
•KSIĘGA III
Suma rozważań nad dostojeństwem, powagą wieku starczego. który otoczony jest czcią, szacunkiem, miłością, jest autorytetem i doradcą.
IDEAŁY ŻYCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRAŻONE W JEGO FRASZKACH I PIEŚNIACH
“Stateczny umysł...”
Przestrzega przed popadaniem w skrajność, dystans przed szczęściem i nieszczęściem. Należy cieszy się życiem i nie myśleć o śmierci, która dopadnie każdego. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. Człowiek powinien pozostawić coś po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do życia.
“Patrzaj jako śnieg po górach się bieli...”
Refleksja nad przemijającym życiem. Nie należy poddawać się losowi, przeciwstawić się nieszczęściu. Jeśli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go chroni. Ukazanie nie trwałości ludzkich dokonań i życia. Należy pogodnie, śmiało i z wiarą w dobro iść przez życie. Doceniać w jego wartości.
“Nie wierz fortunie...”
Ostrzeżenie o zmienności losu. W jednej chwili można stracić wszystko. Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi, których obchodzą pieniądze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Największym skarbem jest cnota, która nie zależy od losu. Uznawanie wartości życia, dobroci, mądrości, szlachetności.
“Nie porzucaj nadzieje...”
Ukazanie chwiejności i nie stabilności losu. Nie należy się jednak poddawać, bo kieruje nami Bóg i Fortuna. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro, cieszyć się życiem - afirmacja życia. Los jest zmienny, można wszystko stracić lub wszystko zyskać. Przemija to co dobre i to co złe. Umiar we wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone.
“Miło szaleć, kiedy czas po temu...”
Należy korzystać z życia, wolną chwilę przeznaczyć na zabawę, ale należy zachować umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje wartość jedzenia, picia i tańca. Nawołuje do zabawy, cieszenia się życiem, do zapomnienia o różnicach stanowych. Należy poświęcić się całkowicie zabawie. Człowiek jest panem chwili, a o przyszłości decyduje Bóg. Radość z życia. Przy zabawie należy zapomnieć o waśniach i sporach.
“O żywocie ludzkim”
Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treść nawiązuje do filozofii stoickiej. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem. Nieubłagalne przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.
“Na lipę”
Ukazana jest tu zaduma nad urokami świata i piękna przyrody, pochwała odpoczynku na łonie natury. Arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków. Daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście.
“Do gór i lasów”
Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe diem. “Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.
“O doktorze hiszpanie”
Omówione - biesiady
“O miłości”
Ukazuje on potęgę miłości. Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu życiu. Oraz miłość jako flirt, gra miłosna, pełna renesansowego humoru i radości życia.
“Ku muzom”
Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.
17.Filozoficzne inspiracje w twórczości Kochanowskiego.
Jan Kochanowski nawet wspó³czesnym ludziom mo¿e zaimponowaæ rozleg³oœci¹ swych zainteresowañ i wykszta³ceniem. Jest z pewnoœci¹ najwybitniejszym twórc¹ epoki renesansu. Kochanowski czerpa³ inspiracje z wielu pr¹dów filozoficznych i motywów w swoich utworach.
Kochanowski poœwiêca swe utwory g³ównie postawie ¿yciowej, filozofii przez siebie wypracowanej, ³¹cz¹cej elementy filozofii antycznych i jemu wspó³czesnych. Utwory literackie Kochanowskiego s¹ odbiciem wewnêtrznych prze¿yæ autora, s¹ jego spojrzeniem na œwiat. By³o to zgodne z duchem epoki, w której cz³owiek sta³ siê oœrodkiem zainteresowania. £¹czy wiêc filozofie starożytne z renesansowym spojrzeniem na rolê cz³owieka w świecie. Tak¹ postawę przyj¹³ w peoniach, w których nie tylko chwali harmoniê świata, ale również daje rady dotycz¹ce ¿życia cz³owieka (np. "Pieœñ IX"). "Mi³o szaleæ kiedy czas po temu" - nale¿y cieszyæ siê ¿yciem, bawiæ siê przy suto zastawionym stole i pe³nym dzbanie wina. Zabawie nale¿y oddaæ siê ca³kowicie zgodnie ze staro¿ytn¹ horacyjsk¹ zasad¹ "carpe diem" (chwytaj dzieñ). Kochanowski pojmowa³ humanistyczny idea³ szczêœcia jako mo¿liwoœæ oddawania siê ulubionym zajêciom, ¿yczliwoœæ wobec innych ludzi, mo¿liwoœæ osi¹gniêcia wewnêtrznej harmonii. Powtarza wci¹¿, ¿e w ¿yciu ludzkim najwa¿niejsze s¹ cnota i czyste sumienie.
Zaduma nad sensem ¿ycia, g³êboka i filozoficzna - w dwóch fraszkach pod tym samym tytu³em "O ¿ywocie ludzkim". W pierwszej z nich poeta porówna³ ¿ycie ludzkie do teatru marionetek, w którym wszystko jest ulotne i przemijaj¹ce, nie warto wiêc o nic zabiegaæ, poniewa¿ ka¿dego i tak czeka taki sam koniec. Podobnie w drugiej. Poeta zwraca siê tu do Boga, który obserwuje ludzk¹ walkê o dobra doczesne. Poeta odcina siê od tego mówi¹c: "Niech drudzy siê za ³by chodz¹, a ja siê dziwujê". Doktryny filozoficzne czerpie z antyku (g³ównie
stoicyzm i epikureizm). W pieœni "Nie porzucaj nadzieje" - spokrewnione z filozofi¹ stoick¹, wed³ug której nale¿y jednakowo prze¿ywaæ chwile radoœci, jak i smutku. Wp³yw Horacego - "carpe diem" (patrz wy¿ej). Poza ukazaniem w³asnego œwiatopogl¹du, nie kry³ tak¿e swych uczuæ, czêsto wyra¿a³ podziw i uwielbienie dla ukochanej. Ale cz³owiek renesansu mia³ byæ œwiadomy swoich uczuæ i panowaæ nad nimi. Nale¿y rozumnie prze¿ywaæ wszystko, co cz³owiekowi przyniesie los (Pieœñ XI "Nie porzucaj nadzieje"). Kochanowski mia³ œwiadomoœæ odrêbnoœci w³asnej twórczoœci. Z antyku zaczerpn¹³ przekonanie o wyj¹tkowoœci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Pozwala mu to na osobiste, indywidualne podejœcie do wielu spraw. Poeta staje siê cz³owiekiem g³êbokiej œwiadomoœci spo³ecznej (œwiadcz¹ o tym pieœni "O dobrej s³awie", "O cnocie", traktuj¹ce o
powinnoœciach wobec narodu). Jest cz³owiekiem znaj¹cym wartoœæ rozumu ludzkiego i mimo ¿e czêsto sugerowa³ siê staro¿ytn¹ poezj¹ Homera czy Cycerona, to ci¹gle by³ otwarty na wszelkie nowoczesne pr¹dy kulturowe. "Treny" - dramat filozofa.
18.Uniwersalizm trenów
. Tren - wiersz żałobny, lament, żal, epitafium, epicedium
"Treny" wydane po raz pierwszy w 1580 roku nie miały tytułów poza trenem XIX, który nosi tytuł "Sen". Przyczyną napisania "Trenów" była śmierć najmłodszej córki Kochanowskiego, Urszulki, dziecka bardzo uzdolnionego, niejednokrotnie nazywanego przez ojca słowiańską Safoną. Jej śmierć przyszła nagle, niespodziewanie w 1579 roku. "Treny" przedstawiają obraz ojcowskiego bólu i żalu. Jednak przypuszcza się, że nie powstały one od razu. Jako pierwsze zostały napisane treny środkowe zbioru, najbardziej wzruszające i tragiczne w odbiorze jako bezpośrednia reakcja na śmierć ukochanego dziecka.
Treny pisano już w starożytności. Najczęściej poeci opiewali w nich zalety zmarłych, wielkich ludzi. Jednak niejednokrotnie wyrażone w nich uczucia były sztuczne, gdyż ich autorzy nie znali często ludzi, o których pisali zazwyczaj na zamówienie. Tymczasem "Treny" Jana Kochanowskiego znacznie różnią się od innych. Po pierwsze napisane były przez ojca, a po drugie poświęcone były nikomu nie znanej małej dziewczynce. Przedmiotem lirycznym nie jest zmarły tylko autor, cierpiący ojciec. "Treny" były okazją do wypowiedzenia własnych myśli i sądów.
Uniwesalizm trenów polega na przestawieniu akcentów dotyczących podmiotu żalu. Poeta w przeciwieństwie do klasycznego trenu nie opiewa śmierci bohatera, czy innej ważnej osoby. Z poetą utożsamić się może każdy czytelnik, który stracił swojego bliskiego.
„Ludzkie przygody, ludzkie noś”
pytanie 19
19. Odprawa posłów greckich oryginalną tragedią w duch antycznym
Renesansowi twórcy byli olśnieni starożytną kulturą jako całością. Antyk określił renesans, stał się głównym źródłem tej epoki. Najświatlejsze umysły epoki studiowały historię starożytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny oraz języki.
Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego twórcę epoki odrodzenia, gdyż dbał on o artyzm języka, kształt swojego stylu i formę uprawianych gatunków, a nade wszystko posiadł wszechstronną wiedzę. Jego obfita twórczość nierozerwalnie łączy się z antykiem:
W tragedii humanistycznej "Odprawa posłów greckich" - treść utworu nawiązuje do mitu trojańskiego, który był często wykorzystywany przez tragików greckich - tym samym pisarz nawiązuje do wydarzeń z "Iliady" Homera.
Historia wojny trojańskiej była powszechnie znana ludziom XVI wieku. Treść dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maskę (pretekst), pod którą autor ukrył ważne współczesne problemy polityczne. Rozważył problem: kiedy państwo jest silne, a kiedy słabe. Sens rozważań autora ma charakter uniwersalny (dotyczy każdego państwa w każdym czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wówczas jeszcze silna
i znacząca w Europie, ale już z pierwszymi przejawami słabości. Kochanowski chciał więc przestrzec rodaków przed tym, że niewłaściwa polityka może doprowadzić do upadku państwa, tak jak Troję. W tekście są fragmenty świadczące o takich intencjach autora.
1. Druga wypowiedź chóru ("Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie") jest skierowana do rządzących państwem i zawiera pouczenie, jak mają sprawować powierzoną im władzę. Winni wyrzec się myśli o osobistych korzyściach i troszczyć się o dobro publiczne. Na zakończenie poeta przestrzega, że występki rządzących prowadzą państwo do zguby.
2. Opis narady trojańskiej wzorowany na polskich sejmach (świadczy o tym polski sposób głosowania przez rozstąpienie oraz obecność marszałków stukających o ziemię laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywatę, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialności za losy państwa. Przeważają posłowie podobni do Aleksandra, myślącego jedynie o własnych interesach, mało zaś jest Antenorów troszczących się o państwo.
3. Wypowiedź Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytykę zjawisk osłabiających państwo: przekupstwa, słabości rządu, braku szacunku dla prawa. W dalszej części Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia młodzież magnacko- szlachecką przyzwyczajoną do wygód, skłonną do pijaństwa i obżarstwa, a niezdolną do żadnego wysiłku, a zwłaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi się, czy tacy ludzie będą mogli w przyszłości rządzić państwem.
4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarł przestrogę przed możliwością upadku państwa rządzonego tak jak w Troi.
5. W kreacjach głównych bohaterów, Antenona i Aleksandra, poeta skupił dwie spotykane wśród ówczesnej szlachty postawy wobec spraw narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetność, mądrość, dalekowzroczność polityczną, drugi zaś jest synonimem prywaty, nieliczenia się z dobrem państwa, realizowania własnych celów kosztem narodu.
6. Kończąca dramat wypowiedź Antenona nawołująca do wojny, choć sprzeczna z jego wcześniejszymi próbami zapobieżenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myślenia o ojczyźnie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zaskoczyć wroga, osłabić go i nie dopuścić do wejścia w granice państwa.
Jednak Kochanowski nie trzyma się jednak niewolniczo założeń greckich: nie ma ty samego momentu klęski - jest tylko jej zapowiedź; bohaterowie nie są tu w sytuacji bez wyjścia (Parys może oddać Helenę, posłowie greccy mogą zadecydować inaczej); nie ma fatum - ludzie sami decydują o swym losie; Autor używa nazewnictwa Rzymskiego; nie liczy się z epoką (używa nazw typowych dla Renesansu - szlachta, Bóg, Rzeczpospolita, sejm, itp. ogólnie realia tamtejszej Polski)
WIKTOR
19. „Odprawa pos³ów greckich” oryginalna tragedia w duchu antycznym.
Jest to pierwsza i jedyna w polskiej literaturze oryginalna tragedia renesansowa w duchu antycznym. Napisana zosta³a wierszem sylabonicznym, w wiêkszoœci bia³ym, u¿ywanym przez tragików greckich. Utwór ten podejmuje ambitnie staro¿ytny w¹tek upominania siê Greków o uwiêzion¹ przez królewicza trojañskiego Parysa - Helenê, ¿onê króla Sparty. Kochanowski skorzysta³ jednak nie tylko z antycznego w¹tku, ale tak¿e opar³ siê na staro¿ytnych wzorcach dotycz¹cych budowy tragedii, charakteru postaci, prostoty stylu. Dramat Kochanowskiego przejawia zatem klasyczn¹ regu³ê jednoœci czasu i miejsca akcji(miejsce- rzecz siê dzieje ca³y czas na Placu Publicznym, akcja- zwê¿a siê do w¹tku politycznego, nie ma tu wyeksponowanych innych w¹tków), oraz koncentracji akcji do jednego dnia (zburzenie Troi zosta³o przedstawione w proroctwie Kasandry). "Odprawa..." sk³ada siê z 5 aktów - epizodów (gr. epeisodian), dzielonych trzema wi¹¿¹cymi siê z akcj¹ pieœniami Chóru. Nie ma natomiast pieœni wstêpnej i koñcowej. Wed³ug zasad Arystotelesa bohaterowie tragedii s¹ charakterami. Kochanowski realizuje tê zasadê obdarzaj¹c swoje postacie ogólnymi cechami spo³ecznymi. Aleksander to uosobienie prywaty, Antenor - politycznej m¹droœci i sprawiedliwoœci, Priamus - s³aboœci i niezdecydowania monarchy. Kochanowski stosuje tak¿e antyczny podzia³ utworu na cztery czêœci z punktu widzenia rozwoju zdarzeñ, czyli: protasis (zaznajomienie z tematem), epitasis (rozwój w¹tków, pojawienie siê konfliktu), katastasis (czêœæ, w której powik³anie dochodzi do szczytu) i katastrophe (niepomyœlne, tragiczne rozwi¹zanie). Powy¿sze cechy potwierdzaj¹ klasycznoœæ utworu. Istniej¹ jednak tak¿e odstêpstwa np. brak jasno okreœlonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego. Nie ma te¿ g³ównego bohatera zaznaczonego piêtnem tragizmu - czyli takiego, który musi wybraæ pomiêdzy dwoma równorzêdnymi racjami.
Maj¹c na uwadze klasyczne wzorce tragedii, jakimi pos³u¿y³ siê Kochanowski w "Odprawie...", nale¿y zauwa¿yæ jej aluzyjny charakter, odnosz¹cy ca³¹ akcjê utworu do wspó³czesnej polskiej rzeczywistoœci. Utwór opowiada zatem o polskich sprawach politycznych, o wewnêtrznym roz³amie szlachty, prywacie, gadulstwie na
sejmach, braku gotowoœci bojowej. Postaæ Priamusa jest dla wspó³czesnych Kochanowskiego ostrze¿eniem przed niemoc¹ w³adzy. Istnieje równie¿ interpretacja wskazuj¹ca na treœci uniwersalne, która traktuje "Odprawê..." jako wielk¹ metaforê, ukazuj¹c¹, czym mo¿e groziæ w przysz³oœci krótkowzrocznoœæ polityczna.
„Stateczny umysł...”
„Patrzaj jako śnieg po górach się bieli...”
„Nie wierz fortunie...”
„Nie porzucaj nadzieje...”
„Miło szaleć, kiedy czas po temu...”
„O żywocie ludzkim”
„Na lipę”
„Do gór i lasów”
Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe diem. „Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.
„O doktorze hiszpanie”
„O miłości”
„Ku muzom”
Inne pieśni:
dużo cech horacjańskich (sama pieśń oparta na Horacym)
epikureizm (używać życia, poznać jego rozkosze dążyć do szczęścia i carpe diem, bo wszystko przemija
stoicyzm celem życia - szczęście czyli życie zgodne z zasadami cnoty, zachowanie umiaru i spokoju, męstwo i cnota, dobra sława, to gwarantuje czyste sumienie, wewnętrzny spokój; największym szczęściem zachowanie harmonii ducha; rozterki pozbawiają szczęścia;
na przeszkodzie szczęściu stoi fortuna (los) - nieprzewidywalne przeciwności losu, nieszczęścia; trzeba zachować dystans. Zło i tak przeminie, jak przemija zima (pora śmierci i zastoju) i następuje wiosna (odrodzenie życia)
ważny stosunek do natury, ważny element - kontakt i życie w zgodzie z przyrodą.
mądry odrzuca dobra doczesne oferowane przez los: bogactwa i urzędy, chciwość wrogiem; tu ważna idea złotego rodka - tyle ile trzeba. Wartością najwyższ± cnota i moralność; przejawem cnoty - patriotyzm;
Pieśń świętojańska o Sobótce, Wsi spokojna, wsi wesoła
tu pojawia się pochwała życia na wsi, blisko natury; przeciwstawienie życiu kupieckiemu i dworskiemu; pokazane przyjemności i pożytki z życia na wsi, dary jakie daje w obfitości natura; organizacja życia przez pory roku; pochwała życia rodzinnego, troskliwej matki, przemienności naturalnej pokoleń, przekazywania wiedzy. Ł±czy w sobie chłopskie życie z przywilejami szlachty.
Całość nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości (ciężki los chłopa pańszczyźnianego).
...
Kathrinesss