Korzeniewski---Absolut.pdf

Bernard Korzeniewski

ABSOLUT

odniesienie urojone

Oficyna Literacka

Kraków 1994

Racjonalista.pl

Październik 2004

Bernard Korzeniewski, ABSOLUT – odniesienie urojone . Kraków 1994. Racjonalista.pl 2004

Spis treści:

0. Prawda absolutna

1. Sieć pojęciowa

2. Sieć pojęciowa a język

3. Absolut jako odniesienie urojone

4. Sieć pojęciowa a logika

5. Sieć pojęciowa a matematyka

6. Filozofia zewnętrzna i wewnętrzna sieci pojęciowej

7. Sieć pojęciowa a nauka

8. Sieć pojęciowa, psychika i świat zewnętrzny

9. Kilka przykładów analizy sieci pojęciowej

10. Epilog

0. Prawda absolutna

Prawda „absolutna" jest milczeniem. Jeżeli decydujemy się jednak powiedzieć coś

ponadto, to tylko po to, aby w końcu powrócić do powyższego twierdzenia,

zachowując jednakże w świadomości pamięć przebytej drogi. Po to, żeby pokazać, że

to, co nie jest prawdą absolutną, jest wszystkim co mamy.

Bernard Korzeniewski, ABSOLUT – odniesienie urojone . Kraków 1994. Racjonalista.pl 2004

1. Sieć pojęciowa

Wyjdziemy od pojęcia. Nic będziemy go definiować — jego definicją będzie cała

niniejsza praca, w której pojęcie pojęcia zostanie uwikłane w najrozmaitsze relacje z

innymi pojęciami. Niech punktem wyjścia będzie potoczne, intuicyjne znaczenie tego

słowa. Tutaj wymienimy tylko kilka jego cech, które wydają nam się istotne w tej

części rozumowania.

Przede wszystkim pojęcie jest tworem ciągłym, nieskwantowanym (w

przeciwieństwie do np. nazw języka). Oznacza to, że pojęcie (będące pewną

jednostką znaczenia, sensu) nie posiada ostrych granic z innymi pojęciami

(znaczeniami), aczkolwiek przejawia swą obecność, indywidualność przez większe

natężenie „pola znaczeń" (pola semantycznego). Jest to tak, jak ze wzgórzem w

krajobrazie: chociaż wyraźnie widzimy to wzgórze, wydzielamy je z krajobrazu, to

nie możemy dokładnie określić, gdzie się ono kończy a zaczyna dolina, ani też

wyznaczyć ostrej granicy pomiędzy wzgórzami. Zatem „istnienie" wzgórz nie

przeczy ciągłości rzeźby terenu, płynności przechodzenia jednych form w inne.

Oczywiście pojęcia nie znajdują się w „realnej", trójwymiarowej przestrzeni, lecz w

przestrzeni znaczeń, w której wysokości odpowiada natężenie pola znaczeń, a której

wymiarowości nie ma sensu określać (ilość wymiarów tej przestrzeni można przyjąć

jako potencjalnie nieskończoną).

Nie znaczy to, że pole znaczeń istnieje w sposób jakoś obiektywny czy absolutny, a

tylko że pole to stanowi wygodny model pozwalający nam na opis interesujących nas

właściwości pojęć (które, jak się dalej okaże, także nie są niczym absolutnym).

Ciągłość pomiędzy pojęciami istnieje zarówno w „poziomie", jak i w „pionie", tzn.

zarówno pomiędzy pojęciami o tym samym stopniu ogólności, jak i pomiędzy

różnymi stopniami ogólności. To drugie nazwiemy ahierarchicznością pojęcia.

Pojęciami są więc znaczenia najbardziej konkretne, namacalne, jak też najbardziej

ogólne, abstrakcyjne. Nie ma ostro odgraniczonych pojęć czy poziomów ogólności

lub jakichkolwiek innych kategorii — wszystkie przechodzą płynnie jedno w drugie.

Jest to warunek konieczny i dostateczny dla tego, aby istniał między nimi jakikolwiek

związek. Jeżeli mamy ciągłe pole pojęć, to jego osiami są zarówno zróżnicowanie

samych pojęć na tym samym poziomie komplikacji, jak i stopień skomplikowania

pojęcia, jego hierarchiczność. Trzeba tu jeszcze raz wyraźnie podkreślić, że

określenia „poziom komplikacji", „hierarchiczność" nie mają żadnego praktycznego

sensu poza wyznaczaniem pewnych ciągłych osi różnicujących pojęcia w polu

znaczeń. Na poziomie sieci pojęciowej nie ma pojęć prostych, podstawowych oraz

pojęć złożonych, pochodnych. Wszystkie cechuje ten sam stopień prostoty

(złożoności). Cechą ilościową różnicującą pojęcia jest ich dookreślenie, identyczne z

natężeniem pola semantycznego. Natomiast to, co pojęcia znaczą zależy wyłącznie od

ich wzajemnych relacji. Bardzo uproszczony przykład idei ciągłości pojęć zarówno w

„poziomie", jak i w „pionie" stanowi poniższy schemat:

czerwona rzecz — różowa rzecz — biała rzecz

czerwony kwiat — różowy kwiat — biały kwiat

czerwona róża — różowa róża — biała róża

Bernard Korzeniewski, ABSOLUT – odniesienie urojone . Kraków 1994. Racjonalista.pl 2004

W schemacie tym, skonstruowanym z konieczności w ramach składni języka, kreski

oznaczają oczywiście, zgodnie z tym, co zostało powyżej powiedziane, płynne

przejścia pomiędzy pojęciami (miejscami ciągłego pola znaczeń o względnie

większym natężeniu).

Dwie cechy pojęcia zostały więc na razie explicite podkreślone: ciągłość i

ahierarchiczność. Jak już zaznaczyliśmy, dookreślaniu sensu pojęcia implicite ma

służyć cała obecna praca.

Pojęcia w polu znaczeń, wykazującym pewne specjalne cechy, stanowią sieć

pojęciową. Podobnie jak samego pojęcia również nic będziemy jej definiować. Na

razie stwierdzimy tylko, iż sieć pojęciowa jest to zespół pojęć powiązanych ze sobą

określonymi relacjami semantycznymi, które scharakteryzujemy niżej. Nie będziemy

także dowodzić, że „wszystko, co istnieje, jest siecią pojęciową". Jest ona po prostu

wygodnym modelem pozwalającym dobrze opisać ogół dostępnych nam fenomenów

i poprawnie określić zachodzące pomiędzy nimi relacje. Poza tą funkcją nie

przypisujemy jej bytu ani bardziej, ani mniej realnego niż innym fenomenom. Jest to

podejście w sposób oczywisty zaczerpnięte z nauk przyrodniczych. Niewątpliwie

model może być lepszy lub gorszy, to znaczy lepiej lub gorzej opisywać to, co jest

obiektem modelowania. Dobry model powinien opisywać możliwie szerokie

spektrum fenomenów i dawać możliwie głęboki wgląd w zachodzące pomiędzy nimi

relacje. Powinien on też wyprowadzać makroskopowe cechy całego systemu z

mikroskopowych charakterystyk jego składników. Każdy model może być zastąpiony

przez model lepszy i chociażby dlatego nie może on pretendować do żadnej

ostateczności czy absolutności. Jest on zawsze w najlepszym przypadku tylko

tymczasowo wystarczająco dobrym przybliżeniem. Różni to prezentowaną tu

koncepcję od większości filozofii, gdzie pewnym twierdzeniom przypisuje się

ważność absolutną.

Jeśli na razie idea sieci pojęciowej wydaje się nieco niejasna, to sytuacja ta powinna

się poprawiać w miarę postępu w głąb niniejszej pracy. Pojęcia pojawiające się w niej

(także pojęcie pojęcia ) będą się stopniowo wzbogacać w znaczenie poprzez

odniesienie do innych pojęć, tak nowych, rozwijanych w pracy, jak powszechnie

stosowanych w sferze nauki, filozofii i życia codziennego. Tak więc dopiero cała

prezentowana tu koncepcja stanowi adekwatną definicję używanych w niej terminów.

Wracając jednak do sieci pojęciowej, znowu (jak w przypadku pojęcia) podamy kilka

jej charakterystycznych cech. Pierwsze dwie pochodzą bezpośrednio od właściwości

pojęcia. W szczególności, cecha ciągłości i ahierarchiczności stanowi, że nie można

przeprowadzić ostrej granicy pomiędzy pojęciem a siecią pojęć. Ciągłość i

„równoważność" pojęć w obrębie sieci pojęciowej jest jej fundamentalną

właściwością. De facto ciągłość sieci pojęciowej implikuje spłaszczenie hierarchii

ogólności do jednego poziomu, jeśli tylko przyjmiemy (oczywistą intuicyjnie)

jedność kategorialną jej elementów (pojęć). Tak więc pojęcia odpowiadające „bytom"

tak odmiennym, jak kamień, anioł, sprawiedliwość, radość już przez to, że są

pojęciami, należą do jednej kategorii. Zresztą zróżnicowanie pojęć sięga znacznie

dalej poza rozciągnięcie na osi: mniej ogólne — bardziej ogólne. Niemniej,

zróżnicowanie to zanika zupełnie na poziomie sieci pojęciowej. Jedynym

wyznacznikiem pojęcia w tejże sieci jest odpowiadające mu natężenie pola znaczeń i

lokalizacja względem innych pojęć (cechy te są zresztą ze sobą powiązane). Mówiąc

krótko, pojęcia znaczą przez konotację, w odniesieniu do innych pojęć. Jest to cecha

Bernard Korzeniewski, ABSOLUT – odniesienie urojone . Kraków 1994. Racjonalista.pl 2004

bardzo elementarna i podstawowa. Stanowi ona, że znaczenie pojęć nie opiera się na

ich, jakkolwiek pojętej, bezpośredniej odpowiedniości z pewnymi „bytami" spoza

sieci pojęciowej, czyli na denotacji (jest to zjawisko wtórne), ale na relacji w

stosunku do innych pojęć. Pojęcia powstają poprzez „polaryzację" na „osiach

znaczeniowych" w odniesieniu do pojęć je „otaczających". Przykłady prostych osi

znaczeniowych to: ciepły — zimny, przyjemny — nieprzyjemny, duży — mały,

dobry — zły. W tym miejscu należy ponownie zaznaczyć, iż osie znaczeniowe,

podobnie jak pojęcia, są tworami ciągłymi: zarówno „wzdłuż" osi, jak i „pomiędzy

osiami", przy odgraniczaniu jednej osi od drugiej. Poza tym rodzaj polaryzacji

(przeciwstawne końce osi) są także określone przez pojęcia. Manifestuje się tu nie

tylko konotacyjność (pojęcia są określane przez osie pojęciowe, a osie przez pojęcia),

ale także cecha zwrotności, o której za chwilę.

Czy rzeczywiście istnieje ciągłe przejście pomiędzy końcami osi znaczeniowej? Co,

na przykład, z parą cząstek elementarnych elektron — pozyton? Obie posiadają tę

samą masę i inne właściwości, w tym wielkość ładunku elektrycznego, różnią się

tylko znakiem tego ładunku (elektron ma ładunek ujemny, a pozyton dodatni). Czy

ciągłość osi semantycznej nie znaczy, że powinna istnieć cała masa cząstek o ładunku

przejściowym, w tym cząstka o właściwościach elektronu i pozytonu o ładunku

zerowym? Nie, ponieważ nie można mieszać ze sobą osi semantycznych z realnie

istniejącymi obiektami, które są opisywane tylko bardzo nielicznymi możliwymi

kombinacjami różnych osi znaczeniowych. No dobrze, ale czy semantyczna opozycja

dodatni — ujemny nie jest raczej dyskretna, niż ciągła? Nie, ponieważ aby rozróżnić

dodatnie i ujemne, musimy na jakiejś osi opisującej daną właściwość arbitralnie

wyznaczyć punkt zerowy, i to, co będzie z jednej strony tego punktu, określić jako

dodatnie, a to, co z drugiej, jako ujemne, lecz owa oś nadal pozostanie ciągła. Czy

jednak Natura sama czasami nie wyznacza punktu zerowego jako w jakiś sposób

absolutnie wyróżnionego? Przecież cząstka naładowana dodatnio będzie odpychana

przez inną dodatnio naładowaną cząstkę, cząstka ujemnie naładowana będzie przez

nią przyciągana, a cząstka bez ładunku pozostanie bez ruchu. Jednakże, jeżeli

zamienimy plus z minusem, sytuacja pozostanie dokładnie taka sama. Ponadto, o

rozróżnieniu dodatni — ujemny decyduje kierunek ruchu cząstki, a istnieje ciągłe

przejście pomiędzy wszystkimi kierunkami w przestrzeni (to, że odpychające się

cząstki mają wektory ruchu różne o 180 stopni jest cechą przestrzeni fizycznej, a nie

semantycznej; w tej ostatniej wszystkie możliwe kombinacje kierunków wektorów są

możliwe). Wreszcie, nie ma żadnej ostrej granicy pomiędzy ruchem i brakiem

ruchu— szybkość tego ruchu może być dowolnie bliska zeru. Zatem dyskretne

rozgraniczenie dodatni — ujemny jest wtórną cechą naszego umysłu, posługującego

się dyskretnymi nazwami języka, a nie właściwością sieci pojęciowej i jej osi

semantycznych. Jak jednak pokażemy niżej, „skwantowany" język jest częścią,

pochodną sieci pojęciowej i absolutne dookreślenie, dyskretność jego nazw jest

złudzeniem.

Stwierdziliśmy powyżej, że pojęcia znaczą poprzez relacje do innych pojęć w ciągłej

sieci pojęciowej. Z kolei natężenie pola znaczeń, wyrazistość pojęcia jest

równoznaczne z jego dookreśleniem. Pojęcie tym silniej jawi się nam jako twór

intuicyjnie jasny, oczywisty, im silniej osadzone jest w sieci pojęciowej, im gęstsze

jest jego „otoczenie semantyczne", w stosunku do im większej ilości pojęć jest

zrelatywizowane. Zatem ani znaczenie, ani „intensywność" pojęcia nie jest jego

cechą immanentną, cechy te są wyznaczane przez pojęcia otaczające w sieci

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: