Władysław Witwicki "Psychologia uczuć i inne pisma"
Symbolizm w sztuce. Szkic z psychologii sztuki.
Nikt dotąd nie pokusił się o podanie rozbioru duchowych stanów, których owocem jest symbolistyczne dzieło sztuki.
Symbolistów myli się z dekadentami, a nie każdy dekadent jest symbolistą i nie każdy symbolista dekadentem.
Symbolizm to jeden ze sposobów, jakimi się artysta wyraża, jeden z rodzajów zaznaczania i utrwalania znaków naszych stanów wewnętrznych.
Nie każdy znak trwały stanu wewnętrznego jest dziełem sztuki (np. przedmiot rozbity w gniewie), bo trwały sposób, w jaki się uzewnętrznił, nie zgadza się z dzisiejszymi poglądami na technikę artystyczną.
Realista:
· tworzy dzieła za pomocą postrzegania świata zewnętrznego i talentu. Nie potrzeba do tego "wielkich skarbów w głowie".
· Odbiera i utrwala treści swych wrażeń zmysłowych.
malarz rodzajowy:
· zależy mu na przedmiocie obrazu;
· przedmiot sam budzi jakieś uczucia, przemawiając do strony pozamalarskiej artysty. Wyraża więcej niż realista, bo w dziełach widać ślady uczuć, jakie artystę wiązały z przedmiotem dzieła.
· jego twórczość nie przemówi do obcego widza, bo ten nie zna otoczenia artysty i nie zrozumie jego motywacji.
malarz alegoryczny:
· przedstawia w obrazie wymyśloną sytuację lub oderwane pojęcia lub przekonania, które wyznaje.
· Środki malarskie stanowią dla niego postacie i emblematy, np.:
miłość-amor z łukiem, muzyka-kobieta z gitarą,...
· Alegoria nie działa na zmysły widza bezpośrednio, bo wymaga pewnej wiedzy, by ją odczytać.
Jak powstaje symbol stanu naszej duszy?
Do duszy wpada myśl lub wrażenie, które wywołuje jakieś uczucie. Uczucie to przypomina inny przedmiot, który wzbudzał podobne uczucie. Przedmiot przypominany wzbudza nowe uczucie. Przedmioty dotychczas obojętne zaczynają działać na nas uczuciowo. Uczucia stają się tak silne, że zapominamy o tym, co nas początkowo do nich pchnęło i tworzy się nowy obraz zgodny z nastrojem uczuciowy. Ten obraz, to obraz naszej duszy.
Np.: Ktoś po śmierci żony idzie od teatru, gdzie muzyka przypomina mu sceny na pogrzebie. Tłum ludzi zaczyna go razić. Rozpacza. Na tle przykrych uczuć człowiek ten wytworzył w sobie obraz tłumu i śmierci.
Panuje ścisły związek między obrazami zjawiającymi się pod wpływem uczuć w duszy,
a uczuciami składającymi się na stan wewnętrzny:
uczucia przyjemne - jasne, harmonijne barwy
uczucia przykre - obrazy ciemne, ponure
uczucia silne - obrazy jaskrawe
uczucia zwiewne - obrazy wiotkie
Obrazy, które pojawiają się w ludzkiej duszy to odtworzone za pośrednictwem wyobraźni przedmioty naszych uczuć.
Jeśli ktoś ma w duszy wytoworzony jakiś konkretny obraz pod wpływem uczuć i posiada umiejętności do namalowania go, to jest symbolistą.
Symbolizm stoi wyżej w hierarchii niż inne rodzaje sztuki, bo daje najwierniejszy
i najwymowniejszy wyraz uczuć artysty; na widza działa całkiem bezpośrednio, bo wywołuje te uczucia które go zrodziły z duszy artysty.
Symbol to dzieło sztuki tak dalece pojemne, że artysta potrafi w nim zamknąć prócz uczuć,
i pojęcia, także przekonania, nie uciekając się do emblematów i zużytych alegorii. Jest więc najodpowiedniejszym rodzajem twórczości dla artystów, którzy chcą się w swych dziełach
w całości wyrazić.
O źródłach poznania życia uczuciowego
1. Skąd wiemy o życiu uczuciowym
.Życiem uczuciowym nazywamy przyjemności i przykrości przeżywane w związku z najrozmaitszymi przedstawieniami, supozycjami i przekonaniami oraz trwalsze lub prędko przemijające dyspozycje tych stanów.
O własnych stanach uczuciowych wiemy bezpośrednio, tzn. spostrzegamy je wprost w chwili, gdy ich doznajemy, ale istnieją też stany podświadome i nieświadome, których możemy się tylko domyślać albo się o nich od kogoś dowiadywać.
Cudzych zaś stanów uczuciowych możemy sie jedynie domyślać, czyli spostrzegać je pośrednio za sprawą obserwowanych objawów lub na podstawie znajomości ich warunków.
A więc wyróżniamy
Dwa źródła poznania życia uczuciowego:
- spostrzeżenia bezpośrednie
- spostrzeżenia pośrednie, czyli spostrzeżenia objawów i warunków życia uczuciowego
Objawy są to wszelkie dostrzegalne skutki stanu lub dyspozycji uczuciowej, z których można się domyślić czegoś o życiu uczuciowym człowieka, a warunki możemy podzielić na: niezbędne - fakty i okoliczności, bez których stan istnieć nie może
i wystarczające,czyli fakty i okoliczności przy których stan istnieć musi
Jednak zdarzają się przypadki, gdy:
- stan uczuciowy i jego objawy przeminął
- objawy dopiero mają się pojawić
- ktoś tłumi objawy stanu psychicznego
- ktoś sam nie dostrzega swojego stanu uczuciowego, mimo że go przeżywa
Wtedy uczucia innych są niedostępne. O istnieniu stanów uczuciowych możemy się dowiedzieć, jeśli uzyskamy od kogoś trafne informacje, które ich dotyczą.
Informacja dot. życia uczuciowego to takie zachowanie się i jego celowe wytwory , które służy temu, żeby się ktoś dowiedział o pewnym stanie lub o pewnej dyspozycji uczuciowej (powiedzenie czegoś, mina, wskazanie na coś) - jest formalna
Demonstracja z kolei to informacja formalna, czyli działanie podjęte w tym celu, żeby ktoś sam dokonał spostrzeżenia objawów stanu uczuciowego. Np.: pokazywanie blizn i ran świadczących o przebytych cierpieniach.
Wyróżniamy także informację materialną, z którą mamy do czynienia wtedy, gdy informacja sama posiada pewną treść i gdy poinformowany z tej treści ma czerpać wiedzę o stanie uczuciowym. Np.: zdania donoszące o tym, co i jak ktoś czuje.
Witwicki podkreśla rolę informacji dot. życia uczuciowego jako środka artystyczego.
Dzięki nim przypisujemy uczucia i dyspozycje uczuciowe postaciom fikcyjnym, które sobie przedstawiamy na podstawie informacji zawartych w utworach literackich.
Nasza wiedza o życiu uczuciowym jest dwojaka:
bliższa - opiera się na spostrzeżeniach bezpośrednich dot. świadomych aktów własnego życia
uczuciowego
i na spostrzeżeniach pośrednich, czyli spostrzeżeniach objawów lub warunków
wystarczających życia uczuciowego
dalsza - opiera się na informacjach materialnych, które mówią nam o naszych własnych lub
cudzych aktach i dyspozycjach niedostępnych
Jeden i ten sam fakt uczuciowy może być jednocześnie składnikiem wiedzy dalszej i bliższej. Dzieje się tak wtedy, gdy ktoś wiedzę o danym stanie czerpie z własnego postrzegania objawów i z informacji materialnych. Np. gdy uzyskana od kogoś informacja o jego stanie uczuciowym jest zarazem sama objawem tego stanu. Np.: gdy ktoś cierpi na moich oczach i mówi: Och, jak ja cierpię! (bliższa, bo słyszę jego skargi, dalsza, bo mnie poinformował o tym, co czuje).
Zwykle dane informacji materialnej i formalnej pokrywają się, np. gdy ktoś szczerze demonstruje swój ból. Bywa jednak, że dane informacji materialnej i formalnej różnią się.
(s.203) Dzieje się tak, kiedy ktoś ma zamiar ukryć swoje uczucia lub je przekaskrawić.
Dopiero bliższa znajomość osób i warunków bliższych i dalszych może pozwolić na właściwą interpretację objawów i otworzyć drogę do prawdy.
Inny wypadek zachodzi wtedy, gdy np. objaw uczuciowy spostrzegł ktoś inny i podał mi go w swoim opowiadaniu, ale sam nie wiedział o tym, że to właśnie jest w tym wypadku objaw uczucia. I dopiero ja sam dokonuję interpetacji tego objawu.(str.204)
Pytanie, czy wszystkie informacje, które dotyczą naszych uczuć, są też objawem naszego życia uczuciowego i czy każdy objaw jest zarazem informacją o życiu uczuciowym?
Objawem jest każdy wymowny skutek uczucia, gdzie wymowny znaczy tyle, co dostrzegalny i pozwalający na trafne domysły.
Informacją zaś jest każdy umyślny znak (intencjonalny, celowy) uczucia, czyli środek podjęty w tym celu, żeby sie ktoś dowiedział o pewnym stanie uczuciowym.
Wyróżniamy naturalne objawy uczuć - instynktowne naśladowanie reakcji przy objawianiu uczuć. Łatwo uchodzą uwagi, automatyzują się i z trudnością się je wykorzenia.
naturalne powszechne - spotykamy je u wszyskich ludzi, np.: śmiech, płacz,...
umowne (sztuczne) objawy uczuć - są zrozumiałe na podstawie umowy
grupowe objawy uczuć - występują tylko w pewnej okolicy albo w pewnym czasie, w pewnej grupie zawodowej, rodzinie itp. Np.: żegnanie się w strachu ludzi o nawykach religijnych
jednostkowe objawy uczuć - gdy ktoś pali papierosy, gdy jest rozdrażniony
Objawy powszechne może do pewnego stopnia zrozumieć niemal każdy człowiek bez żadnego osobiliwego przygotowania. Jednak, żeby zrozumieć objawy umowne, grupowe i jednostkowe trzeba znać odpowiednią umowę.
...
plasteron