W ciągu XV wieku jednoczyły się ziemie ruskie wokół Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Prowadziło to do sporów z Wielkim Księstwem Litewskim połączonym z Polską unią personalną w którego granicach znajdowały się ogromne poołacie ziem ruskich, podbitych przez książąt litewskich jeszcze w XIV w. Wielkie Księstwo Mskiewskie (WLM) rozpoczęło walkę o przyłączenie terenów. Kiedy w 1500-1503 Moskwa odniosła sukcesy w wojnie z Litwą Zygmunt Stary rozpoczął przygotowania do wojny. Do zasadniczych starć doszło 30.VII i wojska rosyjskie zdobyły Smoleńsk. W drugiej połowie VIII z Wilna ruszyła armia polsko-litewska która chciała odzyskać Smoleńsk. 35000 żołnierzy w tym 15000 pospolitego ruszenia z Litwy, 14000 jazdy i 3000 piechoty z Polski. Dowodził nimi Litewski hetman Konstanty Ostrogski a Polakami Wojciech Sampoliński. Siły moskiewskie 80000 ludzi. Książę moskiewski Wasyl obsadził Smoleńsk i okoliczne zamki silną załogą a pozostałe siły podzielił na trzy części. I na Orszę II na Borysów i Mińsk IIIzaś do Drucka. W noc przed bitwą armia polsko-litewska przeprawiła się przez Dniepr i dowództwo nad armią rosyjską objął Ostrogski. Wojsko polsko-litewskie wystawiło dwa hufce – czelna jazdy litewskiej i polskiej między nimi część piechoty, za nimi dwa hufce z jazdy polsko-litewskiej. Na skrzydłach po trzy hufce posiłkowe z jazdy lekkiej. Wojska rosyjskie zajęły pozycje na froncie o szerokości 5km. W pierwszej linii pułk straży przedniej na skrzydłach pułk prawy i lewy lekki między nimi wielki pułk i z tyłu pułk straży tylnej. Po pierwszych utarczkach hufce jazdy pol-lit ruszyły naprzód, w tej chwili pułk prawej ręki ruszył na nasze lewe skrzydło. Wojska rosyjskie chciały okrążyć Litwinów ale nie dali rady ponieważ uderzył w nie hufiec czelny. Liczebnie słabsza jazda polska i posiłkowe hufce cofnęły się odsłaniając piechotę. Pod ogniem rusznic pułk prawej ręki zaczął się cofać i wtedy uderzył hufiec czelny i pułk prawej ręki rzucił się do ucieczki. Na prawym skrzydle polskie chorągwie posiłkowe rzuciły się do pozorowanej ucieczki. Na ten widok ruszył rosyjski wielki pułk, pułk lewej ręki przeszedł do pościgu za polskimi hufcami posiłkowymi i dostał się pod ogień dział polskiej piechoty z lasku. Polskie hufce posiłkowe ruszyły z powrotem do gwałtownej szarży. Lewe skrzydło moskiewskie zepchnięte zostało do centrum a hufiec czelny ruszył naprzeciw wielkiemu pułkowi. Prawe i lewe skrzydło moskiewskie było w odwrocie a dowódca rzucił do walki ostatnie siły. Przeciw nim ruszyły nie biorące dotychczas udziału w walce chorągwie litewskie hufca wolnego. Ostatni atak sił moskiewskich został załamany i rzycili się oni do ucieczki, a Czeladin dostał się do niewoli.
Bitwa pod Obertynem 22.VIII.1531r.
Stoczona była z ponad 2,5 raza liczniejszymi wojskami mołdowskimi (ok. 20000 wojsk mołdawskich i 6000 wojsk polskich) ukazała umiejętność łączenia starego urządzenia polskiego (centrum szyku ciężka jazda w dwóch hufcach czelnym i wolnym, na skrzydłach w hufcach posiłkowych lekka jazda) z taborem i przechodzeniem od walk obronnych do zaczepnych nawet w jednej bitwie. Hetman Jan Tarnowski skoncentrował wojska w obozie taborowym wiedząc o przewadze liczebnej przeciwnika, na wzgórzu pod lasem. Powiązane łańcuchami wozy obsadzone przez piechotę i wspierane ogniem. 12 dział zapewniło dogodną obronę okrężną w I fazie bitwy. Z chwilą rozwinięcia się wojsk mołdawskich Raresza w kierunku północno-zachodnim część jazdy polskiej wraz z piechotą wystąpiła poza obóz i nawiązała walkę z większą częścią przeciwnika. Następnie bramą południową wypadł hufiec czelny i hufce posiłkowe, które swym atakiem rozbiły prawie całe skrzydło mołdawian. Sukcesy te oraz wyjście z lasu grupy jeźdźców wracających z Krakowa spowodowały ucieczkę wojsk nieprzyjaciela oraz pościg piętnujący całkowite zwycięstwo. Straty mołdawian to ok. 5000 zabitych i wszystkie działa oraz dużo wziętych do niewoli. Polacy 250 poległych.
Bitwa pod Kircholmem 27.IX.1605
Bitwa ta została narzucna wojskami hetmana wielkiego litewskiego Karola Chodkiewicza przez króla szwedzkiego Karola IX Sudermańskiego który oblegał Rygę i dążył do opanowania Inflant stanwiących wówczas prowincję polską. Karol IX wiedząc o przewadze liczebnej nad oodziałami Zygmunta III wazy postanowił rozbić je na otwartym polu. Przerzucił więc w nocy spod obleganej Rygi k 250 jazdy 8236 piechoty i 11 dział pod wieś Kircholm gdzie zatrzymał się Chodkiewicz. Wysuwając artylerię do przodu ustawił za nią część piechoty, w drugiej linii stała część jazdy, w trzeciej reszta piechoty a w czwartej reszta jazdy. Chodkiewicz swoje 2700 jazdy i 1040 piechoty podzielił na cztery części ustawiając w centrum 600 jazdy na przwym skrzydle 650 husarii, na lewym gdzie teren był dogodniejszy dla jazdy dał jej 1210 a w odwecie całą piechotę i 200 husarii. Szwedzi podjęli taktykę kontrmarszu opuścili swe stanowiska na wzniesieniu i zeszli w sidło terenowe i aby nie dopuścić do pozorowanego wycofania wojsk Chodkiewicza padł rozkaz natarcia . W rezultacie w centrum ponad 8200 piechoty szwedzkiej związanych zostało walką przez zaledwie 600 jazdy walczącej głównie bronią białą w szyku rozwiniętym w trzy szeregi i 1040 piechoty polskiej. Lewe skrzydło (1210 jazdy) rozwiniętej w trzy szeregi uderzyło cwałem na 1000 rajtarów ustawionych w czworobok i walczących pistoletami. Zostali oni szybko rozbici a jazda z lewego skrzydła zaatakowała piechotę i przeszła na tyły wojsk szwedzkich. W tym czasie prawe skrzydło po odparciu kilku ataków koło 1500 rajtarów i otrzymania wsparcia zepchnęła jazdę szwedzką na własną piechotę. W ten sposób okrążono jazdę i piechotę nieprzyjaciela.
Bitwa pod Kłuszynem 4.VII.1610r.
Interwencja polska w Rosji w latach 1609 – 1618. Z końcem czerwca 1610r. Ku smoleńskowi ruszyła silna armia pod dowództwem brata carskiego Dimitra Szujskiego. Składała się ona z około 5000 zaciężnych żołnierzy cudzoziemskich – Szwedów, Szkotów, Francuzów dowodzonych przez Jakuba de La Garolie i Everharda Horna – oraz około 30000 Rosjan. W nocy z 3 na 4 lipca obozowała koło wsi Kłuszyn. Hetman Wielki Koronny Stanisław Żółkiewski na wieść o nadciągających wojskach Szujskiego ruszył na spotkanie z Kłuszynem. Armia polska liczyła 5556 husarów około 1000 jazdy i 200 żołnierzy piechoty z 4 lekkimi działami . W ciągu nocy wojsko polskie przeszło około 25 km i przed świtem rozpoczęło działania wojenne. Chorągwie polskie ruszyły do natarcia korzystając z oświetlenia jakie dawała łuna płonącej wsi. Pierwsze uległo dzielnie broniące się lecz słabo wyszkolone skrzydło składające się z wojsk rosyjskich . Większość Rosjan schronił się w umacnianym palisadami obozie, część jazdy bajerskiej uciekło ścigane przez Polaków, część piechoty broniła się jeszcze przez pewien czas w zabudowaniach wsi. Tymczasem na lewym skrzydle polskim toczyła się zawzięta walka z oddziałami cudzoziemskimi. Poszczególne chorągwie ponawiały wciąż szarżę wykorzystując dziurę w skrzydłach. Niektóre wykonywały po 8 – 10 ataków. Walka na tym odcinku trwała 3 godziny. Punkt zwrotny stanowiło nadciągnięcie oddziału piechoty polskiej, która spóźniła się na pole bitwy .Ogień prowadzony z dział zmusił piechotę nieprzyjaciela do odwrotu, za nią ruszyły chorągwie husarskie. Większość oddziałów cudzoziemskich zdołała schronić się w obozie. Powracające z pościgu chorągwie otoczyły obóz gotując się do szturmu. Rozpoczęto pertraktacje zakończone umową kapitulacyjną .
Bitwa pod Oliwą 28.XI.1627r.
Do bitwy doszło podczas II wojny polsko-szwedzkiej kiedy eskadra 6 okrętów szwedzkich prze dłuższy czas blokowała wejście do portu w Gdyni. Świeżo przygotowana polska flota (10 okrętów) pod dowództwem generała Dikmans wykorzystując dogodny wiatr wypłynęła wreszcie w szyku torowym. W ciągu kilku godzin walki okręt admiralski został zdobyty przez abordaż z polskiego okrętu admiralskiego „Święty Jerzy” za pomocą okrętu „Panna wodna” a drugi podczas poddawania się wysadzony przez podpalenie prochu zatonął.. Polska piechota morska opanowała szwedzki okręt uniemożliwiając Szwedom atak na „Świętego Jerzego”. Pozostałe 4 okręty szwedzkie nie chcąc podzielić losu pierwszych uciekły uchylając się od walki. Zginęli obaj admirałowie Polski i Szwedzki. Gdańsk został odblokowany a polska flota przeszła chrzest bojowy. Większego znaczenia strategicznego bitwa nie miała.
Obrona Chocimia
Bitwy pod Chocimiem to bitwa stoczona w 2.IX – 9.X 1621 przez wojska polskie i kozackie. W obozie warownym pod Chocimiem stanęło około 26000 wojsk polskich i litewskich pod wodzą hetmana wielkiego litewskiego J.K. Chodkiewicza oraz ponad 30000 Kozaków. 2.IX udeżyła na Chocim 100 tysięczna armia turecko-tatarska dowodzona przez sułtana Osmana II. Pierwsze szturmy turków zakończyły się niepowodzeniem wobec czego przystąpili do oblężenia obozu polsko-kozackiego odcinając dowóz żywności i opanowując całe zaplecze. W wojsku polsko-kozackim zapanował głód. Dnia 24.IX. zmarł Chodkiewicz. Komendę po nim objął S.Lubomirski. Po odparciu przez Polaków szturmu Turcy podpisali 9.X.1621 roku rozejm uznający granicę na Dniestrze.
marcin0732