K.pdf

KABOSZON -> szlif kaboszonowy.

KACHALONG (CACHOLONG, KACHO-

LONG) - zwyczajowa, gemmologiczna

nazwa mlecznobiałej, kredowobiałej lub

niebieskobiałej, porowatej skały zbudowa-

nej z chalcedonu i opalu. Niekiedy

składa się tylko z opalu (-• opal porcela-

nowy). K. jest kamieniem przeświecającym

do nieprzezroczystego, o matowym, wo-

skowym, porcelanowym lub perłowym

połysku. Jego nazwa pochodzi prawdopo-

dobnie od mongolskiego określenia ozna-

czającego piękny kamień. Tworzy konkre-

cje w skałach węglanowych lub występuje

w pustkach wśród bazaltów i melafirów

(w towarzystwie agatu i opalu). Jest bar-

dzo rzadki, występuje głównie w Mongolii

(Gobi), Iraku (Najat), Austrii (Huttenberg)

i Czechach (Kozakov i Olomućany). Inte-

resuje kolekcjonerów oraz stanowi - rzad-

ko wykorzystywany - kamień ozdobny.

KACHOLONG -> kachalong.

KAINIT- minerał z gromady siarczanów. • Uwo-

dniony siarczan potasu i magnezu, KMg[C|/S0 4 J x 3H 2 0

• układ krystalograficzny: jednoskośny • twardość:

2,5-3 • gęstość: 2,1 • rysa: biała • nazwa pochodzi

od gr. kainos = współczesny ( śwież y), ze względu na

stosunkowo niedawne powstanie.

Tworzy zazwyczaj skupienia ziarniste;

kryształy mają pokrój tabliczkowy.

Jest minerałem kruchym, przezroczy-

stym do przeświecającego, o szklistym po-

łysku. Odznacza się bardzo dobrą łupli-

wością oraz zadziorowatym (drzazgowym)

przełamem. Ma barwę białą, żółtą, szarą,

fioletową bądź czerwonawą; bywa też bez-

barwny. Bardzo łatwo rozpuszcza się w wo-

dzie oraz jest silnie higroskopijny. Odzna-

cza się nieprzyjemnym, gorzko-słonawym

smakiem.

K. stanowi składnik morskich i jeziornych

ewaporatów solnych, tworzących się w kli-

macie gorącym i suchym. Najczęściej współ-

występuje z sylwinem, karnalitem i kizery-

tem, a niekiedy też z polihalitem, anhydry-

tem i halitem.

Należy do minerałów rzadkich, rozpo-

wszechnionych tylko w niektórych rejo-

nach Ziemi. Największe złoża k. są zna-

ne z Niemiec (Stassfurt), Austrii (Hallstadt)

i Ukrainy (Kałusz). Mniejsze wystąpienia

znajdują się w USA (okręg Eddy w Nowym

Meksyku), Francji (Alzacja), Włoszech oraz

Polsce.

W Polsce k. występuje w cechsztyńskich

słupach solnych na Kujawach; stwierdzo-

no go tam w Kłodawie, Wapnie i Inowro-

cławiu.

Jest stosowany do wyrobu nawozów

sztucznych. Stanowi też surowiec przemy-

słu chemicznego oraz ma znaczenie kolek-

cjonerskie. K. należy dokładnie chronić

przed wilgocią, gdyż jest silnie higroskopij-

ny i rozpuszcza się nawet pod wpływem

pary wodnej zawartej w powietrzu.

KAINITOWIEC -> kainityt.

KAINITYT (KAINITOWIEC) - skała osado-

wa, solna (chemiczna, głównie chlorkowa),

zaliczana do ewaporatów, składająca się

przede wszystkim z kainitu i podrzęd-

nie halitu. Jako domieszki mogą w niej

występować m.in.: anhydryt, gips, poliha-

lit, kizeryt, karnalit, langbeinit, schónit,

bischofit, epsomit i minerały ilaste. Za-

zwyczaj ma barwę: białą, szarą, żółtawą,

różowawą, czerwonawą lub rzadziej sza-

rofioletową. Odznacza się drobno- albo

średnioziarnistą strukturą oraz masywną

i warstwowaną (niekiedy bezładną) teksturą.

Geneza, występowanie oraz zastosowanie

k. jest analogiczne do kainitu, a także in-

nych wchodzących w jego skład minerałów.

KAKIRYT- skała kataklastyczna, metamor-

ficzna (utworzona w warunkach -> me-

tamorfizmu dyslokacyjnego), stanowiąca

produkt —• kataklazy. Nazwa pochodzi

od jeziora Kakir w Szwecji, gdzie została

stwierdzona. Jest produktem najsłabszych

przeobrażeń dynamicznych, powstałym

na pograniczu utworów nie zmienionych

(dynamicznie) i brekcji tektonicznych.

Zawiera sieć licznych, nieregularnych spę-

kań, z których część jest utajona, a część

wypełniona miazgą skalną. Spękane frag-

menty skalne są niekiedy makroskopo-

wo dobrze rozpoznawalne, lecz nie prze-

mieszczone względem siebie (czym zde-

cydowanie różni się od brekcji tektonicz-

nej). Po uderzeniu młotkiem rozpada się

na gruz skalny (ujawniając przy tym uta-

jone do tej pory spękania). Bywa spoty-

kany w pobliżu niektórych stref uskoko-

wych. Tworzy się na niewielkich głęboko-

ściach. W Polsce k. zostały stwierdzo-

ne w Górach Złotych (pomiędzy Złotym

Stokiem i miejscowością Skrzynka) oraz

w Górach Sowich (w pobliżu Srebrnej

Góry) w Sudetach. Występują też w pod-

łożu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

(rejon Myszkowa, Mrzygłodu i Zawiercia).

Interesują naukowców. Nie mają praktycz-

nego znaczenia.

KALAIT-> turkus.

KALAMIN - dawna nazwa zbitej, drobno-

ziarnistej mieszaniny mineralnej złożonej

z dwu bardzo podobnych zewnętrznie,

lecz wykazujących odmienny skład che-

miczny, minerałów: smithsonitu i —•

hemimorfitu. Stanowi składnik galma-

nów. Nazwa k. pochodzi od łac. calamus

= trzcina, ze względu na podobieństwo

jego stalaktytowych skupień do trzciny.

Termin k. bywa traktowany niekiedy jako

synonim hemimorfitu.

KALAMIT -> tremolit.

KALAWERYT -> calaveryt.

KALCYFIR

202

KALCYFIR - zasobna w węglany (głównie

kalcyt bądź dolomit) odmiana skały

wapienno-krzemianowej, przypominająca

wyglądem marmur. Tworzy się najczęściej

w warunkach metamorfizmu kontaktowe-

go (-• skarn) i rzadziej regionalnego (-•

erlan), zazwyczaj wskutek przeobrażenia

wapieni, dolomitów lub margli. Ma barwę

jasnoszarą, niebieskoszarą, żółtawą, żółto-

brunatną, kremową lub jasnozieloną; wy-

kazuje zielone, różowe, białe bądź ciem-

noczerwone nieregularne plamy, smugi

i wstęgi. Przeważnie odznacza się struktu-

rą porfiroblastyczną oraz teksturą masyw-

ną i bezładną. Niekiedy wykazuje relikty

struktur sedymentacyjnych. Porfiroblasty są

zazwyczaj reprezentowane przez: piroksen

(diopsyd), amfibol, granat (grossular, andra-

dyt), oliwin (forsteryt), spinel, skapolitoraz

plagioklaz (labrador-anortyt), a czasami tak-

że wollastonit, wezuwian, brucyt, peryklaz,

syderyt, hematyt, miki oraz inne minerały.

Tkwią one w drobno- lub średnioziarnistej

(blastycznej) masie skalnej złożonej z wę-

glanów (kalcytu lub dolomitu). Znane są

z wielu miejsc występowania skarnów i er-

lanów (których są odmianą). W Polsce k.

ukształtowane w warunkach metamorfi-

zmu kontaktowego występują m.in. w oko-

licach Rędzin k. Kamiennej Góry (Rudawy

Janowickie, Sudety) i Gębczyc k. Strzelina

(Przedgórze Sudeckie), natomiast pocho-

dzenia regionalnego - w rejonie Starej Ka-

mienicy (Góry Izerskie, Sudety). Interesują

naukowców oraz kolekcjonerów minera-

łów. Czasami są wykorzystywane jako ka-

mień dekoracyjny oraz budowlany. Odmia-

ny dolomitowe bywają ponadto eksploato-

wane dla potrzeb przemysłu szklarskiego,

chemicznego, hutniczego i szklarskiego.

Niekiedy bywają stosowane w rolnictwie.

KALCYT - minerał z gromady węglanów.

• Węglan wapnia, CaC0 3 • układ krystalograficzny:

trygonalny • twardość: 3 • gęstość: 2,71 • rysa:

biała • nazwa pochodzi od gr. chalix = wapno oraz

łac. calx (calcis) = wapno, nawiązując do tradycyj-

nego zastosowania tego minerału.

staci) oraz ostro zakończonych skaleno-

edrów (ponad 200 postaci). Niekiedy wy-

stępuje w formie płasko zakończonych

pseudoheksagonalnych słupów, a także

w skupieniach ziemistych, pylastych, zbi-

tych, ziarnistych (od drobno- do gruboziar-

nistych), nerkowatych, graniastych, oolito-

wych, naciekowych (stalaktytowych), prę-

Kalcyt - skalenoedr (3,5 cm);

Pomorzany k. Olkusza, Wyżyna

Krakowsko-Częstochowska

Kalcyt - skalenoedry (2,5 cm) pokryte

nalotem związków żelaza; Góra

Kopaczowa, Jaworznia, Kielce

Tworzy kryształy o pokroju izometrycz-

nym, tabliczkowym, słupkowym i igiełko-

wym (-• lublinit). Często wykształca bliź-

niaki oraz zrosty wielokrotne. Odznacza się

wyjątkowo dużym bogactwem postaci;

znanych jest ponad 2000 form jego krysz-

tałów i ich kombinacji. Najczęściej przyj-

muje postać romboedrów (ponad 80 po-

Kalcyt - skalenoedr (3 cm); Pribram,

Czechy

Kalcyfir (20 x 6 cm); rejon Ameskor, góry Hoggar, Sahara Centralna, Algieria

Szczotka skalenoedrów kalcytu (8x6 cm);

okolice Olkusza, Wyżyna

Krakowsko-Częstochowska

203

KALCYT

Szczotka skalenoedrów kalcytu (16x14 cm);

Rudnyj, Kazachstan

Skupienie rozetowe skalenoedrów kalcytu (12x9 cm);

Pomorzany k. Olkusza, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska

cikowych, włóknistych (-• spat jedwabisty),

promienistych i sferolitowo-promienistych.

Często tworzy naskorupienia, naloty, żyły,

a także pseudomorfozy, szczotki krysta-

liczne i konkrecje. Jest izostrukturalny

z magnezytem, rodochrozytem i sydery-

tem.

Jest minerałem kruchym, przezroczy-

stym do przeświecającego, o szklistym (ścia-

ny kryształów), perłowym (powierzchnie

łupliwości) albo jedwabistym (skupienia

włókniste) połysku. Odznacza się dosko-

nałą, trój kierunkową („romboedryczną")

łupliwością oraz muszlowym przełamem.

Najczęściej jest: bezbarwny (-> spat is-

landzki), biały, jasnoszary, kremowy, żółta-

wy lub brunatny; bywa też: jaskrawożółty,

pomarańczowy, różowy, czerwony (w róż-

nych odcieniach), zielony, niebieski (-•

cerulan), fioletowy, czarny oraz wielobarw-

ny (np. onyks marmurowy). Odznacza

się bardzo silną dwójłomnością (spat is-

landzki); wykazuje także luminescencję

(białą, żółtą, pomarańczową, różową, czer-

woną, kremową, niebieską bądź zieloną).

Niektóre odmiany włókniste ujawniają - po

oszlifowaniu w formie kaboszonu - efekt

kociego oka. Często zawiera domiesz-

ki: manganu (-• manganokalcytu), żela-

za, magnezu (-• kalcyt magnezowy), strontu

Druza kryształów (do 2 cm) kalcytu w dolomicie triasowym;

Fragment druzy kalcytowej

kamieniołom dolomitu Siewierz w Brudzowicach k. Siewierza,

Wyżyna Śląska

KALCYT

204

Stanowi powszechny, skałotwórczy skład-

nik skał osadowych (wapienie, margle, pia-

skowce wapniste, kreda i in.) zarówno

o charakterze chemicznym, jak i organoge-

nicznym. Tworzy się też w wyniku proce-

sów hipergenicznych (wietrzeniowych) i hy-

drotermalnych. Często występuje w żyłach

kruszcowych oraz w próżniach wśród ba-

zaltów i melafirów. Znany jest także z wie-

lu skał metamorficznych (np. marmurów,

skarnów, erlanów) oraz niektórych skał

magmowych (głównie karbonatytów).

Bywa spotykany w osadach źródeł (trawer-

tyny, nawary wapienne) oraz stanowi skład-

nik szkieletów bądź budowli wielu organi-

zmów (np. małży, otwornic, korali i in.),

tworzy także większość naciekowych form

jaskiniowych (np. stalaktytów, stalagmitów,

stalagnatów, draperii i in.). Współwystępuje

m.in. z dolomitem, kwarcem, minerałami

ilastymi, a także galeną i sfalerytem.

Należy do minerałów bardzo pospoli-

tych i wyjątkowo szeroko rozpowszechnio-

nych. Najbardziej znane jego wystąpienia

znajdują się na Islandii (Eskifjórdur k. Hel-

gustadir; Reydarfiórdur), w Rosji (Ural, Kau-

kaz, Syberia), Wielkiej Brytanii (Derbyshi-

re, Durham, Cumbria, Kornwalia), Francji

(Fontainebleau), Niemczech (Freiberg;

Schneeberg, Braunsdorf, Saksonia; St. An-

dreasberg, Harz), Norwegii (Kongsberg),

Meksyku (Guanajuato, Santa Catarina, San-

ta Eulalia), USA (Joplin, Missouri; Itseberg,

Nowy Meksyk; Salt Lake City, Utah; Pither,

Oklahoma; Rossie, Nowy Jork; Bergen Hill

Kalcyt pomarańczowy (5,5 cm); Meksyk

Ka lc yt - romboedr (10 x 8,5 cm);

Brazylia

Romboedry kalcytu (1,8x1,1 cm) na

mlecznym kwarcu szkieletowym; Rosja

(-• stroncjokalcyt), baru, a czasami też ko-

baltu (-• kobaltokalcyt), ołowiu (-• plum-

bokalcyt) bądź cynku. Gwałtownie reaguje

z zimnym kwasem solnym, wywołując inten-

sywne wydzielanie dwutlenku węgla, obja-

wiające się charakterystycznym „burzeniem".

Kalcyt zielony (5 x 3,5 cm); Meksyk

i Paterson, New Jersey, a także: Illinois, Wi-

sconsin, Michigan, Kolorado), Namibii

(Grootfontein, Tsumeb) oraz Indonezji (wy-

spa Jawa). Piękne okazy k. są znajdowane

we Włoszech (Porretta, Sarrabus, Passo

Molignon), Belgii (Rhisnes), Czechach

(Pribram, Stribro), Słowacji (Bańska Śtiavni-

ca), Rumunii (Capnik), a także Kazachstanie

(Rudny), Armenii (Mały Kaukaz), Pakistanie,

Algierii (Muaskar, Oran; Konstantyna), Egip-

cie (m.in. Teby i Luksor), Kongu (dawniej

Zair), Kenii, Brazylii, Argentynie (San Luis)

oraz na Ukrainie (Kara Dag, Krym).

(4x3 cm)

Kalcyt - (3,5 x 3 cm i 2,2 x 1,8 cm)

różnobarwne romboedry; Meksyk

Szczotka pseudoheksagonalnych kryształów (0,5-1 cm) kalcytu; St Andreasberg,

góry Harz, Niemcy

205

KAMEA

Kalcyt - kryształy szkieletowe (do 0,5 cm); Sławniowice k. Głuchołaz, Sudety Wschodnie

miały długość ok. 7 m i wagę przekracza-

jącą 280 t. Nieco mniejsze kryształy spatu

islandzkiego, o długości dochodzącej do

6 m, są spotykane w stanie Nowy Meksyk

w USA, a okazy o długości 1 m w stanach

Missouri i Oklahoma w USA. K. bywa nie-

kiedy szlifowany, przede wszystkim na po-

trzeby kolekcjonerów. Nadaje się mu szlif

fasetkowy, a także kaboszonowy; odpo-

wiedni materiał pochodzi głównie z Rosji

(z okolic rzeki Tunguski, gdzie występują

przezroczyste kryształy o masie kilku kilo-

gramów), a także Meksyku i Namibii. Masa

obrobionych kamieni rzadko przekracza

500 kr. Największy oszlifowany kryształ k.

ma masę 4440 kr.

KALCYT MAGNEZOWY- odmiana kal-

cytu zasobna w magnez (zawierająca do

7% MgO). W Polsce jest znany z niektó-

rych łupków fliszu karpackiego (np. z rejo-

nu Międzybrodzia).

KALCYTYZACJA - proces polegający na

wzbogacaniu skał w węglan wapnia (-• kal-

cyt). Polega na przemianie różnych mine-

rałów (np. dolomitu, anhydrytu, skaleni)

w kalcyt, wskutek wypierania ich pierwot-

nych składników przez wapń (-> metaso-

matoza) bądź na wypełnianiu przez kal-

cyt wolnych przestrzeni (porów, szczelin)

w skałach. K. zachodzi też w wyniku prze-

miany —• aragonitu w kalcyt. Proces k. pro-

wadzi niekiedy do zachowania szczątków

organicznych w osadach (-• fosylizacja).

KALDERYT -> calderyt.

KALIFORNU - regionalna, gemmologicz-

na nazwa jasnozielonej lub białozielonej,

zbitej odmiany wezuwianu, występują-

cej głównie w Kalifornii (Siskiyou, Fresno,

Tulare, Riverside) oraz w Oregonie, Arkan-

sas i Montanie w USA. Został stwierdzony

też w Kanadzie (Quebec), Rosji, Pakistanie

oraz w niektórych krajach afrykańskich.

Niekiedy stanowi skałę wezuwianowo-

grossularową. Bywa używany do wyrobu

drobnej galanterii ozdobnej oraz rzeźb.

KALINIT ->ałun.

KALLOCHROM -> krokoit.

KAMEA - rodzaj gemmy rzeźbionej wy-

pukło. Najczęściej jest wykonywana

z agatu, onyksu, sardonyksu lub muszli albo

szkła. Zwykle ma owalny kształt; na ciem-

nym tle znajduje się jasna płaskorzeźba

przedstawiająca zazwyczaj sceny z mitolo-

gii lub portret. Przeważnie bywa oprawiana

w złoto i stosowana do wyrobu biżuterii

(brosze, naszyjniki, diademy, zapinki i in.).

Ten rodzaj obróbki kamieni znany jest od

Kalcyt - kryształ o pokroju izometrycznym

(1 cm); Niemcy

Kryształy kalcytu (0,5 cm) zabarwione

na pomarańczowo związkami żelaza;

kamieniołom Siewierz w Brudzowicach

k. Siewierza, Wyżyna Śląska

skich, Sławniowic w Sudetach Wschodnich,

Kletna w Masywie Śnieżnika, a także Strze-

gomia na Przedgórzu Sudeckim. Ładne

okazy tego minerału pochodzą też z byłej

odkrywkowej kopalni siarki w Machowie

k. Tarnobrzega.

K. jest powszechnie stosowany w bu-

downictwie, hutnictwie (jako topnik), prze-

myśle chemicznym (do wytwarzania sody

oraz sody kaustycznej), szklarskim, a także

w rolnictwie (jako nawóz). Stanowi pod-

stawowy surowiec do otrzymywania wap-

na palonego i cementu. Był wykorzysty-

wany do produkcji pryzmatów polaryza-

cyjnych (nikoli), używanych w różnych

przyrządach optycznych, a w szczególno-

ści w mikroskopach petrograficznych (->

spat islandzki). K. bywa też stosowany jako

kamień dekoracyjny i ozdobny. Pięknie wy-

kształcone kryształy tego minerału są po-

szukiwane i cenione przez kolekcjonerów.

Bardzo duże okazy k. (spatu islandzkiego)

znajdowano na Islandii; największe z nich

Kuliste skupienia kalcytu na kwarcu

(6x5 cm); Turkiestan, Kazachstan

W Polsce k. występuje na Wyżynie Ślą-

sko-Wieluńskiej (piękne kryształy o posta-

ci skalenoedrów znajdowane są w rejonie

Olkusza), w Pieninach, Tatrach, Górach

Świętokrzyskich, a także na Górnym i Dol-

nym Śląsku. Dobrze wykształcone pojedyn-

cze kryształy oraz szczotki k. bywają spoty-

kane m.in. w okolicach Wojcieszowa, Ra-

dzi mowie i Stanisławowa w Górach Kaczaw-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: