· Film dokumentalny
· Produkcja: Polska
· Rok produkcji: 1995
· Gatunek: Film o sztuce, Film biograficzny
· Dane techniczne: Barwny. 30 min.
Strzały rozdzierające nocną ciszę na krakowskich Plantach jesienią 1898 roku odbiły się głośnym echem w całym mieście. Padły bowiem nie podczas porachunków opryszków, nieporozumień towarzyskich dżentelmenów ani rewolucyjnego zmachu: to młody, dobrze się zapowiadający poeta Jan Lemański w szale zazdrości strzelał do swej nowo poślubionej żony, także poetki, Marii Komornickiej, i jej kuzyna, raniąc niegroźnie małżonkę. Po zajściu oddał się w ręce policji i w cyrkule usiłował popełnić samobójstwo, działając na szczęście równie nieskutecznie, jak na Plantach. Odratowany desperat wyruszył wkrótce ze swą niedoszłą ofiarą w spóźnioną podróż poślubną. To nieco operetkowe wydarzenie nie zakończyło się jednak happy endem - stanowiło początek rozpadu związku, zakończonego ostatecznie separacją dwa lata później. Ale naprawdę tragiczny los stał się udziałem Marii Komornickiej - a może Piotra Odmieńca Własta, bo takich pseudonimów poetka, prozaiczka i krytyk literacki używała. I czy były to wyłącznie pseudonimy? Córka ziemiańskiego rodu, urodzona w 1876 roku w Grabowie pod Kozienicami, zadebiutowała jako szesnastolatka opowiadaniami w "Gazecie Warszawskiej", zaś w roku 1894 opublikowała tomik "Szkice" opatrzony wstępem programowym. Studiowała na Uniwersytecie w Cambridge, a po powrocie do kraju wydała, wraz z Nałkowskim i Jellentą, zbiorową książkę "Forpoczty", rozwijającą tezę o szczególnym miejscu zajmowanym w społeczeństwie przez "nerwowców", jednostki bardziej od innych uwrażliwone i subtelne. Pisała także wiersze i odznaczające się znaczną odwagą i trafnością sądów prace krytyczne, m.in. recenzje "Popiołów" Żeromskiego, "Próchna" Berenta i "Pałuby" Irzykowskiego. Związana z Miriamowską "Chimerą" dobrze znana była w warszawskim środowisku literackim jako "kobieta wyzwolona", osoba o szerokich horyzontach myślowych i postępowych poglądach, śmiało przełamująca konwenanse i nie stroniąca od obyczajowej prowokacji. Pistoletowy pocisk wystrzelony przez byłego męża nosiła jako breloczek u zegarka. A po tej olśniewającej, obiecującej tak wiele młodości popadła w wieloletni stan duchowego mroku, przerywanego krótkimi błyskami pełnej świadomości. Od 1907 roku, praktycznie ubezwłasnowolniona, przebywała w wielu domach opieki. Maria Komornicka-Lemańska, właściwie już Piotr Odmieniec Włast, zmarła w 1949 roku, w szpitalu dla nerwowo chorych w Izabelinie. O życiu i twórczości poetki mówią w filmie prof. Maria Podraza- Kwiatkowska i Maria Dernałowicz, próbując rozwikłać mroczną tajemnicę duszy swej bohaterki. Co było powodem jej "inności" - transseksualizm? Obłęd? Czy może postawa myśliciela, który nie cofa się przed praktycznym zweryfikowaniu swych teorii w codziennym życiu, nie bacząc na cenę, jaką mu przyjdzie za swe zuchwalstwo zapłacić. [TVP]
· Reżyseria: Aleksandra Czernecka, Dariusz Pawelec
· Scenariusz: Aleksandra Czernecka
· Zdjęcia: Dariusz Pawelec
· Współpraca operatorska: Marian Muller, Dariusz Posłuszny
· Scenografia: Grzegorz Policiński
· Dźwięk: Krzysztof Michalski
· Montaż: Leszek Łukasik
· Kierownictwo produkcji: Leszek Kachel
· Produkcja: Telewizja Polska (Kraków) (dla Programu 2)
· Obsada aktorska: Małgorzata Hajewska-Krzysztofik (Maria - Piotr), Beata Fudalej (narrator)
· Bohater filmu: Maria Komornicka
© 1998 Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi
krysztalek20