Vita – życie Amino – związek który ma grupę aminową Nazwa à Kazimierz Funk
Witaminy - Szereg różnych związków, które są składnikami niezbędnymi w żywieniu człowieka dla normalnego przebiegu szeregu procesów zachodzących w tkankach. Nie mogą być wytworzone przez organizm, dostarczane z pożywieniem lub w razie potrzeby przez preparaty farmaceutyczne
Podstawowe pojęcia
Długotrwały brak określonej witaminy à awitaminoza
Podanie zbyt dużej ilości à hiperwitaminoza
Stany częściowego niedoboru witamin w organizmie nie powodują wyraźnych zmian chorobowych, są określane jako hipowitaminozy
Substancje, które organizm przekształca w witaminy nazwano prowitaminami
Prawie wszystkie witaminy (oprócz C) to koenzymy wielu kluczowych dla procesów życiowych enzymów co wyjasnia ich tak ważne znaczenie dla organizmów. Współdziałanie witamin nie zostało dotąd wyjaśnione
Rozpuszczalne w wodzie
B1 tiamina
B2 ryboflawina
B6 pirydoksyna
B12 kobalamina
H biotyna
C kwas askorbinowy
PP kwas nikotynowy
Rozpuszczalne w tłuszczach
A retinol, akseroftol, b karoten (prowitamina)
D (D3) cholekalcyferol
E tokoferol
F wielonienasycone kwasy tłuszczowe
K menolion
Witamina A akseroftol
Występowanie (napisałem ale pani prof. powiedziała że to mało ważne)
W karotenoidach roślinnych (czerwonych pomarańczach, marchew, szpinak) tu jako prowitamina à w tkankach przekształca się w 2 cząsteczki witaminy A
Witamina A (już jako witamina, a nie prowitamina) w żółtku, masle, tranie, wątrobie
Wchłonięty z przewody pokarmowego b karoten jest transportowany do wątroby przez chylomikrony i tam ulega zmagazynowaniu
Funkcje
Umożłiwia widzenie w ciemnościach
§ Niedobór pigmentu pręcików – rodopsyny
(białko opsyna + cis retinal = rodopsyna, syntetyzowana jest w ciemności a rozkładana przez światło
Stymuluje różnicowanie komórek nabłonkowych, szczególnie komórek wydzielających śluz
Zwiększa odporność na infekcje szczególnie u dzieci (odra)
Ochronne działanie przez szkodliwym promieniowaniem słonecznych, działanie antyoksydacyjne
Niedobór, przyczyny
Kłopoty z trawieniem tłuszczy np. brak żółci, żółtaczka, choroby trzustki, eliminacja tłuszczów z diety
Objawy
Złe widzenie przy zmniejszonym oświetleniu (kurza ślepota), rogowacenie spojówek i śluzówek, złe gojenie ran, wolno rosnące paznokcie, suche łamliwe włosy, brak apetytu, częste infekcje, suchość skóry, częste infekcje
Nadmiar
bóle głowy, drażliwość, zaburzenia ze strony układu pokarmowego, zmiany zabarwienia skóry, powiększenie i uszkodzenie wątroby, śledziony, wypadanie włosów, świąt, suchość skóry, osteoporoza, krwotoki, owrzodzenie rogówki, kurza ślepota, różnicowanie komórek, rogowacenie nabłonka miedniczek – kamica nerkowa, zaawansowane metaplazje - rak
Ograniczyć preparaty przeciwtrądzikowe w ciąży (zawierają syntetyczne retinole) – zwiększa się ryzyko wad wrodzonych
Witamina B1 (tiamina, aneuryna)
Działa jako koenzym karboksylazy katalizującej reakcję dekarboksylacji kwasu pirogronowego, niedobór tiaminy hamuje przemiany węglowodanowe na poziomie kwasu pirogronowego.
Jest koenzymem reakcji syntezy acetylocholiny
Niedobór upośledza funkcję tych narządów dla których węglowodany są głównym źródłem energii:
układ nerwowy, serce, śródbłonek naczyń
Dochodzi w wyniku niedoborów dietetycznych – dieta z wysoko oczyszczonymi zbożami, ryż łuskany, alkoholizm
Objawy niedoboru witaminy B1
choroba beri – beri
Postać mokra - z rozległymi obrzękami całego ciała, ale przede wszystkim zlokalizowanymi na kończynach dolnych i w jamach surowiczych ciała, obrzęki serca, częstoskurcz, niewydolność krążenia
Postać sucha - Nierwobóle, adynamia mięśniowa, spastyczne niedowłady, brak koordynacji ruchowej
hiperwitaminoza nie jest znana, możliwość reakcji alergicznych na permanentne podawanie
zespół Wernick’a – Korsakowa
2 rodzaje zaburzeń
Encefalopatia Wernick’a – upośledzenie pamięci, delirium, konfabulacja, trudności z chodzeniem, zaburzenie widzenia, słabość mięśni, dezorientacja – objawy przypominają intoksykację alkoholem (ciężki alkoholizm)
Psychoza Korsakowa – przy nieleczonej encefalopatii Wernick’a – nieodwracalne uszkodzenie komórek mózgu z ich przedwczesną śmiercią, zmniejszenie objętości mózgu, upośledzenie funkcji komórek mózgu, uszkodzenie osłonek mielinowych nerwów
Witamina B2 (ryboflawina)
Działanie: bierze udział w procesie oddychania komórek. Wchodzi w skład oksydazy kwasu bursztynowego, oksydazy ksantynowej, oksydazy glicynowej. Ma udział w adaptacji oka do widzenia w ciemności, ochrania czopki oka przed nadmiernym naświetleniem, rozwoju tkanek, odporności
Niedobór przyczyny - niedobór białek, niektóre antybiotyki
wakualizacja rogówki
zapalenie skóry, łojotok, zapalenie języka, zajady, zapalenie czerwieni warg, anemia, pobudzenie szpiku, zahamowanie wzrostu, niedokrwistość, neuropatie, wrastanie naczyń w rogówkę, dystrofia mięśni, obrzęk śluzowaty
Witamina PP (kwas nikotynowy, niacyna)
Działanie - Jego pochodnymi są NAD, NADP, przemiany cukrów w białka i utlenianie komórkowe
Niedobór - Wzrost zapotrzebowania w okresie wzrostu, ciężka praca, ciąża, antybiotyki niszczące florę jelitową
Objawy - Rumień lombardzki, zahamowanie wzrostu, niedokrwistość, pelagna (3xD)
Pelagna – szorstka skóra
Dermetitis – zmiany zapalne skóry, szczególnie w miejscach narażonych na otarcie i promieniowanie słoneczne, przebarwienie skóry z jej łuszczeniem i martwicą
Diarrhoea – przewlekły nieżyt przewodu pokarmowego – biegunki
Dementia – nadmierna pobudliwość, apatia, utrata pamięci, funkcji umysłu
Witamina B6 (pirydoksyna)
Działanie - Witamina „wzrostowa”, reguluje czynność układu nerwowego, tworzenie białek, hemoglobiny
Objawy - Niedokrwistość sydenoblastyczna, zapalenie wielonerwowe, dystrofia mięśniowa, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
Niedobór - Leki antymetaboliczne, przeciwbólowe, alkoholizm
Wysokie: u chorych z guzami nowotworowymi
Witamina B12 (kobalamina)
Działanie - Synteza DNA, krwiotwórcze, czynność układu nerwowego
Niedobór - Biegunki, dieta vegańska, wegetariańska, nieżyt zanikowy żołądka i jelit, operacje usunięcia żołądka, tasiemiec bruzdogłowy, niedokrwistość, anemia megaloblastyczna, makrocytoza (MCV >100), megalocytoza w szpiku
Cechy niedokrwistości
Neutrofile hypersegmentowane – 98%
Pancytopenia (w ciężkiej niedokrwistości)
Objawy ze strony układu pokarmowego – zapalenie przewodu pokarmowego, jamy ustnej, języka, bezkwas histaminooporny żołądka (w niedokrwistości złośliwej)
Objawy ze strony układu nerwowego – objawy centralne
Zajęty rdzeń i mózg
o Mózg – otępienie, zaburzenie osobowości
o Rdzeń – choroby demielinizacyjne, utrata czynności sznurów tylnych i bocznych
Objawy neurologiczne zatrzymują się po leczeniu lecz nie są odwracalne
Leczenie kwasem foliowym nie poprawia objawów neurologicznych
Witamina C kwas askorbinowy
Działanie - Właściwości antyoksydacyjne, wzmaga odporność przeciwzakaźną, synteza kolagenu, warunkuje aktywację hydroksylaz proliny i lizyny), krzepnięcie
Niedobór - Brak owoców, zwiększone zużycie, praca fizyczna, infekcje
Objawy - Szkorbut (gnilec), choroba Barlowa u noworodków
zapalenie, owrzodzenie w jamie ustnej, rozluźnienie i wypadanie zębów, skóra krwotoczna jamy ustnej, skóry, okostnej stawów, niedokrwistość
U niemowląt dominują obrzęki stawów
Witamina D3 (cholekacyferol)
Ułatwia resorpcję wapnia z jelit, wapnienie kości
Niedobór - wcześniactwo, brak światła, nadmiar fosforanów
Objawy - krzywica, wczesna i późna, oseomalacja, osteoporoza (zrzeszotnienie kości)
hiperwitaminoza
objawy - dolegliwości związane ze wzrostem we krwi stężania wapnia (tzw. hiperkalcemia, utrata łaknienia, nudności, spadek masy ciała, w moczu dużo wapnia i fosforu, bóle szczęk, stawów i mięśni, nadmierne pocenie się, senność i zaburzenia rytmu pracy serca, zwapnienie w tkankach, biegunki
Czynniki ryzyka
Narażone dzieci karmione tylko mlekiem matki
Osoby z ciemną skórą
Osoby nie wychodzące na światło dzienne
Eliminacja z diety tłuszczów
Krzywica – niedostateczne uwapnienie kości
Na skutek niedostatecznej resorpcji wapnia w jelitach, spada jego stężenie we krwi co stymuluje wydzielanie PTH i nadmierną mobilizację wapnie z kości
Utrata zdolności do dojrzewania chrząstki i dezintegracja prowadząca do przerostu chrząstek nasadowych
Obecność chrząstki w szpiku kostnym
Powiększenie przestrzeni kostno – chrzęstnej, gdyż nie jest zastępowana przez kostninę
Witamina E tokoferol
Właściwości antyoksydacyjne, regulacja funkcjonowania gruczołów płciowych, przemiana lipidowa, odporność
Niedobór – dieta beztłuszczowa
Objawy - Dystrofia mięśniowa, osłabienie, rogowacenie i wczesno starzenie skóry, trudności w koncentracji, gorsze gojenie ran, zaburzenia neurologiczne
Witamina K
Zapewnia prawidłową krzepliwość krwi, jest koenzymem syntezy protrombiny w wątrobie (białko w osoczu krwi), bierze udział w procesach oksyredukcyjnych, wpływa na uszczelnienie śródbłonków naczyniowych, ogranicza rozwór nowotworów,
Niedobór: krwotoki i skazy krwotoczne
1
Neitiri