ZAMACH MAJOWY 1926
Geneza zamachu w ujęciu międzynarodowym
W 1925 zawarto układ w Locarno, którego głównym punktem był pakt reński. Zgodnie z nim Niemcy zagwarantowały sobie granice z Francją, Belgią, jak również Holandią, Luksemburgiem. Granica na wschodzie pozostała kwestią otwartą. Oczywiste więc było, że jeżeli Niemcy po 1925, czyli w momencie, kiedy istniał już „Mein Kampf”, będą chcieli uzyskać lebesraum, to będzie to w ramach parcia na wschód, czyli na Polskę, Czechosłowację. Sytuacja międzynarodowa mogła więc napawać pesymizmem.
Sytuacja wewnętrzna
W parlamencie polskim nie istniała partia, która miałaby absolutną większość. Nie było nawet chęci porozumienia, które prowadziłoby do tworzenia politycznej konstelacji. Zauważyć można było za to partyjniactwo, polityczny partykularyzm, partie dążyły do realizowania własnych spraw, interesów.
W tym czasie Piłsudski był jedynie osobą prywatną, mieszkał w Sulejówku, często widywać go można było w otoczeniu rodziny. Doskonale jednak wiedział co dzieje się w kraju i zdawał sobie sprawę, że nie jest dobrze. O reakcji Piłsudskiego przeważyło wybranie w 1926, oczywiście po uprzednim porozumieniu centro-prawicowym, na premiera Witosa.
Rządy centro-prawicy nie sprawdziły się już, na co najlepszym przykładem mogą być wydarzenia z Krakowa z 1923. W dodatku Piłsudski czuł osobiste animozje do Narodowej Demokracji.
Na polecenie Piłsudskiego generał Żeligowski przygotował w Rembertowie, koło Warszawy oddziały wierne Piłsudskiemu.
12 maja 1926 rozpoczęto zamach stanu – atak na legalnie wybraną władzę. Próbowano także podjąć pewne próby porozumienia. Piłsudski spotkał się z prezydentem Wojciechowskim na moście Poniatowskiego. Piłsudski nie chciał jednak ustąpić, Wojciechowski z resztą też. Rozpoczęły się więc walki. Część dowódców (m.in. Sikorski) opowiedzieli się za rządem. Walki toczyły się w Warszawie, jednak sytuacja zaczęła wymykać się spod kontroli. W Wielkopolsce znajdowali się głównie legaliści, którzy chcieli także wysłać wojska do Warszawy, by pomóc rządowi. Wojska te nie dotarły jednak do Warszawy, przez strajk kolejarzy.
Walki trwały parę dni. 14/ 15 maja ustąpił prezydent, wcześniej Witos. Władzę w Polsce objął Marszałek Sejmu – Maciej Rataj.
31 maja 1926 Zgromadzenie Narodowe niemal poprzez aklamcję, jednogłośnie wybrało na prezydenta Piłsudskiego. Ten nie przyjął jednak wyboru i zaproponował własnego kandydata, którego zresztą wybrano. Był to Ignacy Mościcki- profesor, chemik, autor 60 prac naukowych, założyciel zakładów przemysłowych w Mościcach. Przeciwko niemu oponowała jedynie Narodowa Demokracja i PSL „Piast”.
2 sierpnia 1926 wprowadzono nowelę sierpniową, czyli dokonano nowelizacji konstytucji z 1921. Od czasu noweli sierpniowej w Polsce rozpocznie się dążenie do rządów autorytarnych, rządów wąskiej grupy ludzi, dyktatury Piłsudskiego. W pierwszym akcie prawnym umocniono władzę wykonawczą kosztem władzy ustawodawczej. Prezydent mógł rozwiązywać sejm i senat bez porozumienia z kimkolwiek. Ponadto mógł wydawać dekrety z mocą ustawy. Ograniczono także prawa sejmu do zgłaszania wotum nieufności .
Od 1926 mówi się w Polsce o rozwijaniu się rządów sanacji ( łac. sanatio = uzdrowienie). Piłsudski często mawiał, że należy dokonać w Polsce sanacji stosunków społecznych i politycznych. Natomiast publicysta z obozu Piłsudczyków – Wojciech Stpiczyński spopularyzował określenie sanacja na rządy w Polsce po 1926 do 1939.
Piłsudski pełnił funkcję Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (GISZ).
W 1928 odbyły się wybory do sejmu. Sanacja wystąpiła w nich jako Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem ( BBWR) i zdobyła 27% mandatów. Opozycją był utworzony w 1929
Centrolew
PSL „Piast” PPS, PSL „Wyzwolenie”
Łącznie Centrolew stanowiło 6 ugrupowań, które łącząc się stanowiły większość w parlamencie ( PSL „Piast”, Narodowa Partia Robotnicza, Chrześcijańska Demokracja, PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie, PPS).
Często więc kiedy prezydent desygnował kandydata na premiera, temu nie udawało się stworzyć rządu.
W sierpniu 1930 prezydent Mościcki rozwiązał parlament, a we wrześniu 1930 ci posłowie zostali aresztowani i osadzeni w Brześciu nad Bugiem. Działania te nazwano sprawą brzeską, a wybory po tym zdarzeniu, które odbyły się jeszcze w 1930 – wyborami brzeskimi. Wygrał je BBWR, nie zyskując jednak 2/3 głosów, a więc nie będąc w stanie zmienić konstytucji.
Do jej zmiany dojdzie dopiero w 1935 – Konstytucja kwietniowa.
W czasie zamachu majowego ( od 12 do 16 maja) zginęło 400 osób.
roofi54