MIKROEKONOMIA
Geneza i przedmiot ekonomii
Powstała w XVIIIw wiąże się z klasyczna ekonomią angielską
Wiedza o ekonomii odm starożytności z grec. Oikos-dom i nomos-prawo, czyli prawa rządzące gospodarstwem domowym
Ekonomia to nauka która zajmuje się gospodarowaniem tzn. bada i stara się odkryć prawidłowości zachodzące w gospodarowaniu między nakładami a efektami (wiedza techniczna i ekonomiczna)
Prawa ekonomiczne i ich ogólna charakterystyka
Prawa ekonomiczne są to związki między zjawiskami ekonomicznymi które powtarzają się. Charakter względnie trwały i istotny
Rodzaje:
-funkcyjne- opisane funkcjami matematycznymi
~dużo zmiennych
~zwykle współczynnik ryzyka
- współistnienia- najwięcej, jeżeli jest zjawisko A to jest i B (współistnieją)
~prawa przyczynowo skutkowe
Prawa ekonomiczne mają wspólne cechy z innymi prawami z innych dziedzin i mają swoją specyfikę
1. Jak wszystkie prawa naukowe są obiektywne tzn nie zależą od człowieka (od woli, świadomości) by umieć przewidywać
2. Prawa ekonomiczne w odróżnieniu od tzw kategorycznych praw np. fizyki mają charakter statystyczny (stochastyczny) tzn prawa wielkich liczb- prawa, tendencje co do których ma zastosowanie rachunek prawdopodobieństwa (nie zawsze musi się sprawdzić)
3. Prawa ekonomiczne mają charakter historyczny tzn że się zmieniają- dotyczą działalności człowieka (zmienia się ona w długich przedziałach czasu)
4. Prawa ekonomiczne mają charakter żywiołowy-mimo że dotyczą działalności człowieka i świadomej działalności ludzkiej to w rzeczywistości ujawniają się kiedy analizujemy te działania w masowej skali –wynikają z konfrontowania się różnych przeciwstawnych interesów, celów, ludzkich działań (badania rynkow wynikają z tego żeby kupić jak najtaniej i sprzedać jak najdrożej
Metody i narzędzia analizy ekonomii
Metody:
-obserwacje zjawisk empirycznych
-formułowanie hipotez, uogólnień co do zależności
-weryfikacja zależności
Narzędzia:
-dane liczbowe, statystyczne tworzą one szeregi liczbowe które tworzą struktury (np. czasowe)
-dane ekonomiczne i wielkości mogą mieć charakter bezwzględny i względny
~dane bezwzględne- charakteryzują wielkość zjawiska np. zysk przedsiębiorstwa wyniósł 100tys. To nie starcza do analiz
~dane względne – wielkość bezwzględna przedstawiona w stosunku do czegoś innego np. zysk do obrotu, kapitału
-wielkości zasobowe i strumieniowe
~zasoby mierzy się na dany moment np. majątek, ludność
~strumienie- odcinki czasu np. przybytek lub ubytek (inwestycje), przyrost ludności
-wielkości nominalne i realne
~nominalne-najczęściej są w formie wartościowej i w jego bieżącej wartości (pieniądz w zł) ale nie zawsze dobrze charakteryzują realną wartość czegoś
~realne – ilość dóbr i usług a kiedy to jest niemożliwe porównać zmiany pieniądza
Części ekonomii i inne nauki ekonomiczne
Ekonomia składa się z 2 podstawowych części mikro i makro ekonomii, od XVIIIw jest traktowana jako jedno i drugie
Mikroekonomia zajmuje się gospodarowaniem w skali pojedynczego podmiotu np. gospodarką rolną i rynkami branżowymi
Makroekonomia dotyczy gospodarowania w skali kraju lub szerszych układów np. UE –obejmuje problemy których w przedsiębiorstwach nie da się rozwiązać np. bezrobocie, inflacja, handel zagraniczny
Rozróżnia się również ekonomię:
-obiektywną czyli pozytywną-stwierdza pewne zależności które są obiektywne
- normatywną- na podstawie obiektywnego stwierdzenia zależności różni ekonomiści wyciągają różne oceny i wnioski, tworzą pewne zalecenia (takie same dane a inne wnioski)
Nauki ekonomiczne- ekonomika, statystyka
Istota rzadkości i jej skutki
Gospodarowanie- działanie w warunkach ograniczonych zasobów tzn gospodarować musimy gdy mamy czegoś za mało, podejmowanie decyzji
Dobra wolne- są pod dostatkiem, nie trzeba nimi gospodarować np. energia słoneczna, powietrze
Dobra ekonomiczne- pozostałe, które nie mamy pod dostatkiem. Którymi musimy gospodarować aby zaspokajać potrzeby- dobra rzadkie
Człowiek ma do dyspozycji w gospodarowaniu:
-przestrzeń, powierzchnię (ziemię)
-kapitał
~rzeczowy
*środki pracy-maszyny, urządzenia, narzędzia, przyrządy, budynki, budowle, środki transportu, elementy wyposażenia. Takie składniki którymi oddziaływujemy na przedmioty pracy
*przedmioty pracy- materiały, surowce, paliwa, detale, produkcja w toku. Nabierają one w toku produkcji nowych cech i właściwości co owocuje powstaniem wyrobu gotowego
Przedmioty + środki = środki produkcji
~finansowy
-praca ludzka (Siła robocza)
-wiedza techniki –technologie, organizacja
-przedsiębiorczość, czas
Zasoby mają alternatywne zastosowanie tzn mogą być tak lub inaczej wykorzystane i decyzje na co przeznaczamy określone zasoby- ALOKACJA
Z tymi decyzjami wiążą się koszty alternatywne- utracone korzyści które mielibyśmy gdybyśmy w inny sposób ale oczywisty do zastosowania wykorzystali nasze zasoby np. pieniądze wygrane jak zainwestować
Problemy racjonalnego gospodarowania
Co to znaczy racjonalnie gospodarować mówią 2 prawa prakseologiczne (Kotarbiński)
1. Prawo maksymalizacji (wydajności)- jeżeli mamy do dyspozycji określone zasoby (potencjalne nakłady) to powinniśmy tak działać aby uzyskać z nich w określonym czasie i uwarunkować możliwie jak największe efekty
Efekty MAX
Zasoby (potencjalne nakłady)
2. Oszczędności lub minimalizacji – stosujemy kiedy nie ma zastosowania 1 zasada tzn kiedy nie zależy na maksymalizacji efektów tylko na 1 efekcie np zbudować dom
Nakłady (zużyte zasoby)
Efekt MIN
Efekty i efektywność to nie to samo np. są 2 przedsiębiorstwa i ten sam zysk ale gdy jedno z nich jest mniejsze to jest bardziej efektywne
Jeżeli chcemy racjonalnie działać to musimy działać w sposób przemyślany – nie podejmować pochopnych decyzji tzn że decyzje powinny być poprzedzone analizą
Trzeba dobrze rozpoznać to co chcemy osiągnąć (cele) i możliwości jakie mamy do tego :
Potrzeby (cele) > możliwości
-hierarchizacja potrzeb (wg ważności)
-sposoby realizacji celów
-realizacja
-weryfikacja (wyciąganie wniosków)
Każda decyzja powinna składać się z 2 faz:
-wariantowanie-ustalenie wszystkich dostępnych wariantów rozwiązania danego problemu
-optymalizacji – analiza wariantów, ocenianie i wybór najlepszego wariantu ale żeby to można było zrobić trzeba:
~ustalić dla kogo wybieramy
~ustalić kryteria wyboru np. np znaczy najlepszy samochód czy najtańszy czy bezpieczny
~uwzględnić horyzont czasowy w jakim decyzja będzie skutkowała
RYNEK
Istota gospodarki rynkowej – towarowo pieniężnej
Gospodarka rynkowa – większość produkcji jest wytwarzana z przeznaczeniem na sprzedaż za pośrednictwem rynku i pieniądza. Istotą jest tzw produkcja towarowa tj taka gdzie producent wytwarza na sprzedaż w formie towaru
Przeciwieństwem jest produkcja naturalna – gospodarka naturalna współcześnie – produkcja towarowa wzrasta gdy dochody maleją
Główną zaletą gospodarki towarowej jest możliwość specjalizacji i doskonalenia technicznego (wzrostu wydajności)
Różnice gospodarki naturalnej i towarowej
Towar w ekonomii – wszystko to co na sprzedaż zarówno dobra materialne jaki niematerialne
Usługi materialne- transport, fryzjer i niematerialne – koncepcje, problemy,
Cechy:
-posiada wartość użytkową- jest to kategoria subiektywna tzn dla każdego inna, co więcej zmienna w czasie
-musi mieć cenę-wartość wymienną
Istotą gospodarki rynkowej jest to że cenę określają wzajemne relacje popytu i podaży. Użyteczność jest niezbędna ale nie ma wpływu na wysokość ceny
Rynek jego rodzaje i elementy
Rynek – pot. To miejsce handlowania; w ekonomii różnie: jest to proces wzajemnego kontaktowania się (komunikowania) kupujących i sprzedających, ustalania ceny i zawierania transakcji
Składa się z :
-popytu
-podaży
-ceny
Są różne rynki w zależności od różnych kryteriów i cech:
1. W zależności od zasięgu przestrzennego z którego kupujący i sprzedający kontaktują się.
Rozróżnia się rynki:
- lokalne
-regionalne
-krajowe
-międzynarodowe
-światowe (globalne)
2. W zależności od równowagi rynkowej między popytem i podażą rozróżnia się:
- rynek sprzedawcy (producenta) – to taki na którym popyt > podaży i w konsekwencji producent jest w korzystniejszej sytuacji bo wszystko łatwo się sprzedaje . WADY to kolejki, niedobory towaru, trudności nabycia produktu -> mniejsza dbałość o jakość produktu czy poziom technologiczny
- rynek nabywcy (konsumenta) – podaż > popyt, konsument w lepszej sytuacji bo się o niego zabiega, lepsza dbałość o jakość WADY: producent ma kłopot ze sprzedażą produktu, brak bodźca do zwiększania produkcji a często ograniczenie produkcji a to powoduje bezrobocie, ograniczanie popytu
Najlepszy jest rynek zrównoważony
3. W zależności od sposobu ustalania ceny
-rynki wolne tj gdy cena zależy od relacji popytu i podaży
-rynki regulowane- np. państwo ustala ceny minimalne (chronią producentów) i maksymalne (ochrona konsumentów)
4. W zależności od konkurencji na rynku:
-rynki doskonale konkurencyjne (w praktyce wolnokonkurencyjne), które spełniają kryteria:
~jest bardzo dużo kupujących i sprzedających i żaden z podmiotów nie ma wpływu na cenę- cena ustala się w wyniku wolnej gry popytu i podaży
-rynki niedoskonałe pod względem konkurencji tzn mniej lub bardziej zmonopolizowane
Popyt i czynniki jego określające
Popyt- pot. Zapotrzebowanie; ilość dobra danego lub usługi którą nabywcy chcą i mogą kupić w danych warunkach przy każdym poziomie ceny.
Definicją teoretyczną którą ilustruje krzywa popytu w praktyce kiedy mówimy popyt mamy na myśli określoną wielkość popytu przy danej cenie którą określ punkt na krzywej popytu
Popyt zależy od:
- ceny danego produktu
- cen innych produktów – komplementarnych i substytucyjnych
- dochodów ludności lub firm
- liczby potencjalnych nabywców (ludności lub ilości firm)
- od przewidywań co do przyszłych cen i dochodów
- od gustów i upodobań a te z kolei zależą od mody – tam gdzie moda istotna popyt jest zmienny; od tradycji i przyzwyczajeń – popyt jest stały; od reklamy
a) Popyt a cena danego produktu
Popyt = f(ceny), (ceny innych dóbr, dochody, moda, itd. – const )
Y=f(x)
Reakcja popytu na zmianę ceny może być różna i zależy przede wszystkim od rodzaju dobra
Zależność jak reaguje popyt na zmian ę ceny bada się przy pomocy tzw elastycznej cechowej popytu – prostej
Rozróżnia się tzw popyt elastycznej tj taki który silnie (więcej niż proporcjonalne reaguje na zmianę ceny i taki popyt dotyczy produktów wyższego rzędu np. sprzęt – produkty które nie są niezbędne )
1. Popyt elastyczny
- popyt elastyczny – cena o 10% => popyt o np. 12%
2. popyt nieelastyczny – cena o 10% => popyt o np. 5%
wykres
Popyt nieelastyczny (mało elastyczny) który słabo reaguje na zmianę ceny i takim popytem charakteryzuje się dobra pierwszej potrzeby (niezbędne)
3. Popyt proporcjonalny
4. Popyt sztywny => cena => popyt =const
5. Popyt anormalny => cena i popyt ; cena i popyt
Popyt staje się anormalny gdy inne poza cenowe czynniki są silne. Znaczące 2 paradoksy w literaturze
- Giffena polega na tym że dotyczy produktów pierwszej potrzeby i społeczeństw niezamożnych i mówi o tym że jeżeli rosną ceny (jest inflacja) to społeczeństwo ubożeje i zmienia się struktura popytu. Rośnie popyt na produkty relatywnie najtańsze którymi można zaspokoić potrzeby mimo że ich ceny rosną
- Veblena (Snoba) – dotyczy bogatych społeczeństw i produktów luksusowych które to produkty kupują co niektórzy dla prestiżu. Takie produkty kiedy tanieją to maleje na nie popyt
Popyt nieelastyczny
Cena 2% => popyt 1%
Popyt elastyczny
Cena o 2% => popyt 5%
b) Popyt a ceny innych towarów
- substytuty – produkty zastępujące się wzajemnie np. masło – margaryna, chleb – bułki
-dobra komplementarne – tworzą komplet, łącznie zaspokajają potrzebę np. samochód+paliwo
Jak zmienia się popyt w zależności od cen innych dóbr mierzymy elastyczną cenową popytu – mieszaną (krzyżową)
W przypadku dóbr substytucyjnych ta zależność ma charakter jednokierunkowy a wskaźniki elastycznej są dodatnie
Natomiast w przypadku dóbr komplementarnych zależnością odwrotną elastycznej ze znakiem ujemnym
Subst (+) E -> cena kawy => popyt herbaty
Komplement. (-) E -> cena benzyny => popyt na samochód
c) popyt a dochody
Jeżeli dochody rosną to w przypadku większości dóbr i usług rośnie również popyt i tego typu dobra w przypadku których zachodzi taka zależność to dobra normalne. W ich ramach wyróżnia się dobra wyższego rzędu to takie które popyt rośnie więcej niż proporcjonalnie w stosunku do wzrostu dochodów.
Są również tzw dobra niższego rzędu tj takie na które popyt maleje gdy rosną dochody. Np. smalec
Zależność popytu od dochodu mierzy się elastycznością dochodową popytu
E>1 –dobra wyższego rzędu (+)
E<1 – dobra niższego rzędu (-)
Im większe miasto tym wyższy popyt
Podaż i czynniki ją określające
Podaż – ilość danego dobra lub usługi zaoferowana do sprzedaży w danych warunkach przy każdym poziomie ceny-definicja teoretyczna której wyrazem jest krzywa podaży. Natomiast w praktyce podaż utożsamia się z konkretną wartością podaży przy danych warunkach i cenie z punktu na krzywej podaży. Podaż zależy od:
- ceny produktu
- kosztów wytwarzania produktu
- od opłacalności bezwzględnej (jednocześnie ceny i kosztów)
- od zmian we względnej opłacalności wytwarzania danego produktu w stosunku do innych produktów które może wytwarzać producent
- od dostępności czynników produkcji np. komponentów, wykwalifikowanej pracy lub licencji
- od polityki gospodarczej
- wysokości podatków, ulg podatkowych
- ceł przy imporcie itp.
a) Podaż a cena produktu
Podaż=f(ceny), koszty, opłacalność bezwzględna, względna =const
Można też analizować jak w przypadku popytu elastyczność podaży odgrywa mniejszą rolę i zależy od specyfiki technologicznej wytwarzania różnych produktów np. produkcja statków a produkcja guzików
...
drester