arystoteles.pdf

(145 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
• ycie
• Dzieła
– Pismaliterackie
– Pismaszkolne
• Pogl¡dy
– Metasystemowe
– Filozoficzne
ARYSTOTELES (>Aristot ‘ lhc, Aristoteles )—najwybitniejszy,obokPlatona,
my±licielifilozof,ur.w384przedChr.wStagirzenaPółwyspieChalcydyckim,
st¡dzw.Stagiryt¡,zm.w322wChalkisnaEubei,wposiadło±ciodziedziczonej
pomatce,Fajstydzie.SynNikomacha,lekarzanadworzekrólaMacedonii
Amyntasa,ojcaFilipa.
ycie. Powczesnej±mierciojcawychowywałsi¦podopiek¡m¦»aswej
najstarszejsiostry,ProksenosazAtarneuswMyzji.W367przybyłnastudia
doAteniwst¡piłdoAkademiiPlato«skiej,wktórejsp¦dził20lat.Wzwi¡z-
kuzpobytemPlatonanaSycylii(367–364)kształciłsi¦najpierwukieruj¡ce-
gowówczasAkademi¡EudoksosazKnidos,sławnegowówczasmatematyka,
astronomaigeografa,kompetentnegorównie»wzakresieetnologii,medycyny
ifilozofiiprzyrody.JemugłównieA.zawdzi¦czałrozbudzenieszerokichzain-
teresowa«naukowych.Wtymte»zapewneokresieodbyłstudiaretoryczne,by¢
mo»euIsokratesa.Najwi¦cejjednakzawdzi¦czałPlatonowi,którypopowro-
ciezSycylii(w364)rozpocz¡łprac¦nadswymifilozoficznymidialogami.Ich
problematykateoriopoznawczaiontologicznamusiałaby¢»ywodyskutowana
przezczłonkówAkademii.Wiedz¦zdobywan¡zwykładówidyskusjiuzupeł-
niał,jakojedenzpierwszych,własn¡lektur¡dziełpoetów,historyków,mówców
ifilozofów,idlategowAkademiimiałby¢nazywany„czytelnikiem”.Pokilku
latachpobytuwAkademii(ok.360)napisałswójpierwszy,wzorowanynaPla-
to«skim Gorgiaszu ,dialog(zaginiony)pt. Gryllos ,wktórymkrytykowałretoryk¦
sofistyczn¡,prowokuj¡cpolemik¦zeszkoł¡Isokratesa.Ok.360–355zacz¡łwy-
kłada¢wAkademiiretoryk¦,inatenokresuczeni(I.Düring,E.Berti)datuj¡
powstanie Retoryki .Wlatach357–347napisałte»najprawdopodobniejznane
zwielufragmentówdzieła: Eudemos,czylioduszy,Oideach ,zaginionedialogi
Odobru,Osprawiedliwo±ci,Obogactwie,Omodlitwie,Oszlachetno±ci,Opodoba-
niusi¦ ,wktórychznalazływyrazwszystkienajwa»niejszeproblemyówczesnej
kultury.WAkademiite»miałpowsta¢zr¡bjegodziełlogicznychiznaneszero-
kowstaro»ytno±cidialogi: Protreptyk i Ofilozofii ,wktórychwyło»yłpodstawy
swejnaukiwzakresiehistoriifilozofii,ontologii,filozofiiprzyrody,kosmologii
iteologii.W±wietletychustale«(dokonanychgłównieprzezDüringa,Bertiego
iChrousta)niedajesi¦utrzyma¢tradycyjnatezaJaegeraoewolucjipogl¡dów
A.,skoroju»jakoczłonekAkademiiniepodzielałpogl¡dówPlatonanatemat
ideiidałpopularnywykładzawieraj¡cypodstawydoktryny,jak¡znamyztrak-
tatówszkolnych.Plato«skiepytaniaozasadybytu,opocz¡tekisposóbistnienia
±wiata,onie±miertelno±¢duszyiocharakterludzkiegopoznaniastałysi¦dlaA.
inspiracj¡dorozwini¦cianauklogicznych,przyrodniczych,atak»eetyki,poli-
tyki,retorykiimetafizyki.Współcze±nibadacze(np.E.Berti)naró»nesposoby
Arystoteles PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1
usiłuj¡dowie±¢,»etakietraktaty,jak Fizyka,Oniebie(Decaelo),Opowstawaniu
igini¦ciu(Degenerationeetcorruptione) i Meteorologika(Meteorologica) ,ksi¦giI,V,
XIIiXIV Metafizyki oraz Etykaeudemejska s¡równie»pokłosiemjegowykładów
ibada«prowadzonychwostatnichlatachpobytuwAkademii.
W348lub347opu±ciłAtenyiudałsi¦wrazzKsenokratesem(najwybit-
niejszymobokA.wychowankiemAkademiiijejpó¹niejszymkierownikiem—
od338)nadwórlennikaperskiegoHermiaszadoAtarneuswMyzji.Motywy
opuszczeniaAkademiiiwyjazdudoMałejAzjinies¡znane.Mogłyotym
zadecydowa¢:antymacedo«skienastrojewAtenachpozdobyciuprzezFilipa
greckichmiastwTracji(w348),±mier¢Platona(w347),aje±liwyjazdnast¡-
piłprzedjego±mierci¡izjegoinspiracji,powa»n¡rol¦mógłodegra¢motyw
realizacjiideału„rz¡dcy-filozofa”.NadworzeHermiaszaprzebywaliju»wcze-
±niejdwajinniuczniowiePlatona—ErastosiKoryskos,doktórychterazdo-
ł¡czyliA.iKsenokrates.Dyskusjeiprzyja¹«zprzebywaj¡cymitamfilozofami
miały,wg±wiadectwstaro»ytnych,wpływnazmian¦formyrz¡dówHermia-
szaidobrowolneprzej±ciepodjegozarz¡dprzyległychterenówAzjiMniejszej.
Wdzi¦cznyHermiaszmiałimzato„odda¢wposiadanie”miastoAssos.Mało
prawdopodobne,bywAssosfilozofowieprowadziliszkoł¦nawzórAkademii.
Uczestniczylinatomiastpo±redniowzarz¡dzaniupa«stwemiprowadziliwła-
snebadania.wiadectwemprowadzonychtuprzezA.bada«nadmiejscow¡
faun¡s¡opisanew Historiizwierz¡t gatunkizwierz¡t.Potrzechlatachpobytu
uHermiasza,w345/344wyje»d»anaLesbos,gdzierazemzTeofrastempro-
wadziobserwacjeibadaniamiejscowejfaunyiflory.Rezultatemtychbada«s¡
zachowanedzieła: Historiazwierz¡t A.i Historiaro±lin Teofrasta.Nies¡tozbio-
rywykładów,lecztraktatynaukowe.St¡dw343zostajepowołanyprzezFilipa
nanauczycielajegotrzynastoletniegosynaAleksandra.Funkcj¦t¦pełniłprzez
trzylatawprowadzaj¡ckrólewiczaw±wiatwielkiejliteraturygreckiej(Home-
ra,liryków,dramatu),kształc¡cgowretoryce,filozofii,polityceiprzygotowuj¡c
dosztukirz¡dzenia.Zpełnieniemtejfunkcjił¡czono(Plutarch)wydanie Iliady ,
zktór¡A.miałsi¦nigdynierozstawa¢,orazdialogów: Aleksander,czyliokolo-
niach,Orz¡dachkrólewskich , Opoetach .
WPellizastałagosmutnawiadomo±¢opodst¦pnymuwi¦zieniuizamordo-
waniuprzezPersów(w341)Hermiasza,któregopami¦¢uczciłA.wystawieniem
pos¡guwDelfachizachowanymhymnem Dodzielno±ci .NadworzeFilipazna-
lazławówczasschronienierodzinaHermiasza.Prawdopodobniewtedydopiero
A.zaopiekowałsi¦jegosiostrzenic¡Pythias,któr¡nast¦pniepo±lubił.Zmał»e«-
stwategourodziłasi¦córka,któraotrzymałaimi¦swejmatki,prawdopodobnie
zmarłejpodczasporodu.GdzieA.przebywałdo335,tj.dopowrotudoAten,
¹ródłanieinformuj¡.Mógłmieszka¢nadalnadworzeFilipaipełni¢funkcj¦kró-
lewskiegodoradcy,b¡d¹zarz¡dza¢własnymdomemigospodarstwemwod-
budowanejStagirze.Wtymokresieopracował,wrazzKallistenesem,histori¦
igrzyskpytyjskichilist¦ichzwyci¦zców.W1895odnalezionowDelfachtablic¦
znapisemupami¦tniaj¡cymuhonorowanieichzat¦prac¦wie«cem.Wówczas
rozpocz¡łte»kolekcjonowanieiopracowywanieustrojów158pa«stw,zktórych
zachowałsi¦tylko UstrójpolitycznyAten .NateburzliwewhistoriiGrecjilata
(Cheronejaw338,powstanieantymacedo«skiepo±mierciFilipaijegokrwawe
stłumienieprzezAleksandra—w335)przypadazaanga»owanieA.wpokojowe
Arystoteles PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2
misjepolityczne.JegozasługidlaAtenmiałyby¢uhonorowaneprzezAte«czy-
kówdzi¦kczynnymdekretemwyrytymnawzniesionejnaAkropolukolumnie.
PozawarciuprzezAte«czykówprzymierzazAleksandremjesieni¡335A.
mógłbezprzeszkódpowróci¢doAten.Przybywałjakoczłowiekniezwykle
zamo»ny,szczyc¡cysi¦przyja¹ni¡zkrólemMacedonii—Aleksandrem,woto-
czeniurodziny,licznejsłu»byiprzyjaciół,wioz¡czesob¡bogatezbioryró»ne-
gorodzajumateriałównaukowych.Poniewa»Akademi¡odkilkulat(od339)
kierowałjegobyłykolegazAssos—Ksenokrates,któregopogl¡dówfilozoficz-
nychA.niepodzielał,zgórybyłprzygotowanynaotwarcieiprowadzeniewła-
snejszkołyidysponowałkutemuodpowiednimi±rodkami.Likejon(Liceum),
wktórymrozpocz¡łsamodzielnenauczanie,byłobszernymokr¦giemkultowym
ze±wi¡tyni¡ApollonaLikejskiego(„chroni¡cegoodwilków”)izbudowanym
przezPeryklesagimnazjonem,tj.zespołembudowlizdziedzi«cami,zamkni¦-
tymiportykami,zterenamigierizabaw,ocienionymidrzewamialejami.Do
±wi¡tyniprowadziła±wie»ozbudowanaprzezLikurgakrytakolumnada,na-
zywana„miejscemspaceru”—per • patoc[perípatos],któradałanazw¦szkole
A.Likejonbyłoddawnaulubionymmiejscempublicznychspotka«filozofów,
sofistówiretorówzmłodzie»¡ate«sk¡.Wzwi¡zkuzbrakiemjakiejkolwiek
wzmiankiwtestamencieA.natematmaj¡tkuszkołyi±wiadectwempotwier-
dzaj¡cymwykupieniecz¦±ciogroduLikejonuprzezTeofrasta,niektórzywspół-
cze±nibadaczetwierdz¡(m.in.Brink,Düring),»eA.korzystałzLikejonutylko
jakozmiejscapublicznychspotka«,awła±ciwymfundatoremszkołybyłdopiero
Teofrast.SkorojednakA.nietylkonauczał,alete»prowadziłzespołowebadania,
posiadałwielkiezbiorymateriałów,du»¡bibliotek¦,tocałetowyposa»enienie
mogłoby¢przetrzymywanewpublicznymgimnazjonie.Je±linawetniewszedł
wposiadanieprzyległychdoLikejonubudynków,mógłjepoprostuwynajmo-
wa¢.SzkołabyłazorganizowananawzórAkademii,jakobractwokultoweku
czcimuz.Wwi¦kszymjednakstopniuni»Akademiabyłaplacówk¡badawcz¡.
Zachowanetraktatys¡najlepszymdowodem,»eA.podj¡łtunanowoprowa-
dzoneprzeze«wAkademiiwykładyzlogiki,fizyki,metafizyki,etyki,retoryki,
wzbogacaj¡cjeiuzupełniaj¡cnowymiprzemy±leniami.Wprzypadkuetykiza-
chowałosi¦kilkaoddzielnychtraktatów,którezapewnes¡odzwierciedleniem
kolejnychkursówwykładów.Winnychprzypadkach,jaknp.wprzypadkume-
tafizyki,dawneinowewykładyzostałypoł¡czonewjednymtraktacie.Uwa»a
si¦,»epodstaw¦wykładówwLiceumstanowiłyksi¦giIII–IV,VI–X Metafizy-
ki .Noweuj¦ciezyskały Retoryka i Polityka .Zakreswykładówposzerzyłono-
weprzedmioty,m.in.opoetyk¦,przedewszystkimza±oprzedmiotyzzakresu
biologii,zoologii,psychologii,którychpodstaw¦stanowiłybadaniaprowadzone
wAssosiMitylenie,opracowaneobecniewtakichtraktatach,jak Oduszy,Ocz¦-
±ciachzwierz¡t,Orodzeniusi¦zwierz¡t,Oporuszaniusi¦zwierz¡t czywzbiorzetzw.
małychpismprzyrodniczych (Parvanaturalia) .Tenszcz¦±liwyokresw»yciuA.,
wypełnionygłówniewykładami,prac¡badawcz¡iredakcyjn¡trwałniewiele
ponad12lat,dopókipot¦gamacedo«skagwarantowaławAtenachstabiliza-
cj¦polityczn¡.SkorotylkodotarładoAtenwiadomo±¢o±mierciAleksandra
(w323),o»yłyantymacedo«skienastroje.A.,zaprzyja¹nionegozAntypatrem,
aktualnymregentemMacedoniiiGrecji,oskar»onoobezbo»no±¢.Abyunik-
n¡¢procesu,przekazawszykierownictwoszkołyTeofrastowi,wyjechałrazem
zrodzin¡doChalcydynaEubei,gdziedziedziczyłpomatceposiadło±¢idom.
Arystoteles PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3
WniespełnarokodprzybycianaEubej¦,jesieni¡322przedChr.,odsuni¦tyod
swychobowi¡zkówiprzyjaciółzapadłnachorob¦»oł¡dkaizmarł,pozostawia-
j¡ctestament,którypozwalapozna¢gojakopełnegooddaniai»yczliwo±ciojca
ipanadomu.
Dzieła. PismaA.,zewzgl¦dunaichcharakteriform¦,dzielisi¦na
literackie,tradycyjnienazywane„egzoterycznymi”(l “ goi ‰ xwteriko • [lógoi
eksoterikoí])ipismaszkolne,zw.„akroamatycznymi”( ˆ kro � seic[akroáseis]),
przeznaczonedowysłuchania,czyliwykłady.
Pismaliterackie,którecz¦stoA.nazywa„wydanymi”( ‰ kdedom ‘ noi
[ekdedoménoi]),miałyprzewa»nieform¦filozoficznegodialogu,którymkiero-
wałsamfilozof.Byłyprzeznaczonedlaszerszejpubliczno±ciiodznaczałysi¦
pi¦kn¡form¡literack¡.Wi¦kszo±¢znichpowstałapodczaspobytuA.wAka-
demii.Znanebyłyjeszczekomentatoromneoplato«skimwV–VIw.,pó¹niej
zagin¦ły.Donajgło±niejszych,zktórychprzetrwałonajwi¦cejfragmentów,nale-
»ały: Ofilozofii (Per›filosof • ac[Períphilosophías]), Zach¦tadofilozofii:Protreptyk
(Protreptik “ c[Protreptikós]), Odobru (Per›t’ ˆ gajo§[Perít’agathoú]), Eudemos,
czylioduszy (Eƒdhmoc”per›yuq � c[Éudemoseperípsychés]) ,Oideach (Per›
� de — n[Períideón]).
Pismaszkolne,stanowi¡cedzisiejszyCorpusAristotelicum(CA),
zachowałysi¦niemalwcało±ciwtejformie,jak¡imnadałwpołowieIw.
przedChr.Andronikos,któryjeuporz¡dkowałiwydał.Stanowiłyonepodstaw¦
prowadzonychprzezA.wykładów.Dzielisi¦jena:
1)logiczne(tzw.^Organon[Órganon]),obejmuj¡cesze±¢rozpraw:Kath-
gor • ai[Kategoríai]( Kategorie ),Per› � rmhne • ac[Períhermenéias]( Hermeneutyka ),
>Analutik¤pr “ tera[Analytikáprótera]( Analitykipierwsze ),>Analutik¤ ž stera
[Analytikáhýstera]( Analitykiwtóre ),Topik � [Topiká]( Topiki ),Per›sofistik — n
‰ l ‘ gqwn[Perísophistikónelenchon]( Odowodachsofistycznych );
2)metafizyczne,zatytułowaneT¤met¤t¤fusik � [Tametátaphysiká]
( Metafizyka );
3)zfilozofiiprzyrodyinaukprzyrodniczych:Fusik“ ˆ kr “ asic[Physiké
akróasis]( Fizyka ),Per›o Ž rano§[Períouranoú]( Oniebie ),Per›gen ‘ sewcka›
fjor ‡ c[Perígenéseoskaiphthorás]( Opowstawaniuiniszczeniu ),Per›mete ” rwn
”metewrologik � [Perímeteoronemeteorologiká]( Meteorologika ),Per›t¤z í a
… stor • ai[Perítadzoahistoríai]( Zoologia ),Per›z Õ wnmor • wn[Perídzóonmoríon]
( Ocz¦±ciachzwierz¡t ),Per›z Õ wngen ‘ sewc[Perídzóongenéseos]( Orodzeniusi¦
zwierz¡t ),Per›z Õ wnkin ’ sewc[Perídzóonkinéseos]( Oruchuzwierz¡t ),Per›z Õ wn
pore • ac[Perídzóonporéias]( Oporuszaniusi¦przestrzennymzwierz¡t ),Per›yuq � c
[Perípsychés]( Oduszy ),Per›k “ smou[Períkósmou]( O±wiecie ),Per›fut — n[Perí
phytón]( Oro±linach ),Mhqanik � [Mechaniká]( Mechanika ),Per› ˆ t “ mwngramm — n
[Períatomongrammón]( Oodcinkachniepodzielnych ),Probl ’ mata[Problémata]
( Zagadnieniaprzyrodnicze ),Per›qrwm � twn[Períchromaton]( Obarwach ),>An ‘ mwn
j ‘ seicka›proshgor • ai[Anemonthéseiskaiprosegoríai]( Poło»enieinazwywia-
trów ),Per›Xenof � nouc,per›Mel • ssou,per›Gorg • ou[PeríKsenophánous,perí
Melíssou,períGorgíou]( OKsenofanesie,MelissosieiGorgiaszu ),Per› ˆ koust — n
[Períakoustón]( Ogłosach ),Fusiognwmik � [Physiognomiká]( Fizjognomika ),Per›
jaumas • wn ˆ kousm � twn[Períthaumasíonakousmaton](Opowiadaniazdumie-
waj¡ce),Per›t � cto§Ne • lou ˆ nab � sewc[PerítestouNéilouanabáseos]( Owyle-
Arystoteles PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 4
wachNilu );drobnepismaprzyrodnicze,tzw. Parvanaturalia ,doktórychnale»¡:
Per›a � sj ’ sewcka›a � sjht — n[Períaisthéseoskaiaisthetón]( Ozmysłachiichprzed-
miotach ),Per›mn ’ mhcka› ˆ namn ’ sewc[Perímnemeskaianamnéseos]( Opami¦ci
iprzypominaniusobie ),Per› ž pnouka› ‰ grhg “ rsewc[Períhýpnoukaiegregórseos]
( O±nieiczuwaniu ),Per› ‰ nupn • wn[Períenypníon]( Omarzeniachsennych ),Per›
t � ckaj’ ž pnonmantik � c[Períteskath’hýpnonmantikés]( Owieszczbiarstwieze
snu ),Per›makrobi “ thtocka›mikrobi “ thtoc[Perímakrobiótetoskaimikrobióte-
tos]( Odługo±ciikrótko±ci»ycia ),Per›zw � cka›jan � tou[Perídzoéskaithanátou]
( O»yciui±mierci ),Per› ˆ napno � c[Períanapnoés]( Ooddychaniu );
4)zfilozofiipraktycznej:>Hjik¤E Ž d ’ meia[EthikáEudémeia]( Etykaeude-
mejska ),>Hjik¤Nikom � qeia[EthikáNikomácheia]( Etykanikomachejska ),>Hjik¤
Meg � la[EthikáMegala]( Etykawielka ),Per› ˆ ret — nka›kaki — n[Períaretónkai
kakión]( Ocnotachiwadach ),Politik � [Politiká]( Polityka ),>Ajhna • wnpolite • a
[Athenáionpolitéia]( UstrójpolitycznyAten ),T ‘ qnh æ htorik ’ [Technerhetoriké]
( Retoryka ),<Rhtorik“pr«c>Al ‘ xandron[RhetoriképrosAléksandron]( Retoryka
dlaAleksandra ),O � konomik � [Oikonomiká]( Ekonomika ),Per›poihtik � c[Perípoie-
tikés]( Poetyka ).
DziełaA.wydano: AristotelisOpera ,wyd.I.Bekkeri(I–V,B1831–1870,
przedr.B1960); Aristoteles,cumfragmentis ,wyd.A.F.Didot(I–IV,P1848–
–1869,VIndeksy1874); Aristote,Organon ,J.Tricot(P1946–1950); Aristotle’s
CategoriesandDeinterpretatione ,J.L.Acrill(Ox1963,1968); Aristotle’sPrior
andPosteriorAnalytics ,W.D.Ross(Ox1949); Topica ,wyd.W.D.Ross(Ox
1958,1963,1970); Aristotle’sPhysics ,W.D.Ross(Ox1936,1950); DeCoelo ,
wyd.D.J.Allan(Ox1936); Deanima ,wyd.W.D.Ross(Ox1961); Aristotle’s
Metaphisics ,wyd.W.D.Ross(I–II,Ox1924); Parvanaturalia ,wyd.W.D.Ross
(Ox1955); Parvanaturalia ,P.Siwek(R1963); Histoiredesanimaux ,P.Louis
(P1964–1969); Aristotle,Poetics ,wyd.W.D.Lucas(Ox1968); LaPoétique ,
wyd.R.Dupont-RocetI.Lallot(P1980); Arsrhetorica ,W.D.Ross(Ox1959); Ars
rhetorica ,wyd.R.Kassel(B1976); TheEthicsofA. ,wyd.J.Burnet(Lo1900,NY
1973); Ethics ,wyd.J.Warrington(Lo1963); Politica ,W.D.Ross(Ox1957).
Przekładywspółczesne: TheWorksofAristotle ,wyd.J.A.Smith,W.D.Ross
(I–XII,Ox1908,1952);nowewyd.poprawione; TheCompleteWorksofAristotle ,
wyd.J.Barnes(I–II,Princeton1984);Wj¦zykupolskimwydano:Arystoteles,
Dzieławszystkie (I–VII,Wwa1990–1996,drukt.VIplanowanyna2000);ponadto
winnychwyd.ukazałysi¦: Poetyka (Kr1887); UstrójpolitycznyAten (Kr1931);
T.Sinko, Trzypoetykiklasyczne (Wr1939,1951 2 ); Poetyka ,oprac.H.Podbielski(Wr
1983,1989 2 ); Polityka (Wr1953,Kr1964 2 ); Etykanikomachejska ,tłum.D.Gromska
(Wwa1982); Metafizyka ,tłum.K.Le±niak(Wwa1983); Metafizyka ,tekstpol.
oprac.A.Kr¡pieciA.MaryniarczyknapodstawietłumaczeniaT.ele¹nika
(I–II,Lb1996).
Bibliografia: W.Jaeger, A.GrundlegungeinerGeschichteseinerEntwicklung ,B1923,1955;
L.Robin, Aristote ,P1944;P.Moraux, Leslistesanciennesdesouvragesd’Aristote ,Lv1951;D.J.Allan,
ThePhilosophyofA. ,Ox1952;R.Stark, Aristotelesstudien ,Mn1954;I.Düring, A.intheAncient
BiographicalTradition ,Gt1957;J.H.Jr.Randall, Aristotle ,NY1960;E.Berti, Lafilosofiadelprimo
A. ,Pd1962;J.Moreau, A.etsonécole ,P1962;M.Grene, APortraitofA. ,Lo1963;K.Le±niak,
Arystoteles ,Wwa1965;I.Düring, A.,DarstellungundInterpretationseinesDenkens ,Hei1966;
E.Berti, A.dalladialetticaallafilosofiaprima ,Pd1977;J.L.Ackrill, A.thePhilosopher ,Ox1981;
Arystoteles PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin