BOTANIKA
Morfologia i taksonomia roślin
Literatura:
"Taksonomia roślin i biosystematyka" Clive A. Stace
"Przystosowania roślin do środowiska" Z. i M. Podbielkowski
"Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych" Z. Hejnowicz
"Botanika" T I (II) Szweykowscy
MORFOLOGIA
Budowa kwiatu
Kwiaty wiatropylne – niektóre elementy kwiatu mogą u nich zanikać
Dno kwiatowe może być wklęsłe, płaskie lub wypukłe, a na nim znajdują się pozostałe elementy kwiatu
Działki kielicha:
-zielone (zwykle)
-okrywają kwiat
-w rodzinie makowatych odpadaja po rozkwitnięciu (więc nie zawsze są obecne przez całe życie roślinki- kwiatka)
-mogą być wolne lub zrośnięte, mogą również mieć włoski
Płatki korony:
-często barwne (ich kolor zależy od barwnika jaki się w nich znajduje albo od jego braku [wtedy są białe]; brak koloru jest zjawiskiem fizycznym)
-wolne lub zrośnięte (mogą mieć kształt np. rurkowy lub dwuwargowy)
-pomagają w klasyfikacji i systematyce roślin
Pręciki:
-ich ilość jest różna
-zależy od gatunku kwiatu
Słupki:
-różne ilości
-w środku, między pręcikami
-słupek zakończony jest znamieniem
Typy kwiatów- zależą od położenia zalążni
-kwiat dolny, słupek górny
(jaskier)
-kwiat (o)kołozalążniowy, słupek górny
(wiśnia)
-kwiat górny, słupek dolny
(grusza)
Symetria kwiatu:
-symetria promienista (nieskończenie wiele płaszczyzn symetrii)
-symetria dwuboczna (dwie płaszczyzny symetrii)
-symetria grzbiecista
-kwiaty niesymetryczna
Rośliny zapylane przez owady charakteryzują m.in.
-barwne płatki korony
-zrastanie
-zdolność do wydzielania nektaru
Prymitywne cechy kwiatów to m.in. spiralne rozmieszczenie elementów kwiatu, występują one np. u magnolii
Cechy zaawansowane:
-skrócenie dna kwiatowego
-umieszczenie elementów kwiatów w opółkach
-zrastanie się elementów
-kwiaty charakteryzują się symetrią grzbiecistą i dwuboczną
-kwiaty mogą być pojedyncze lub zebrane w kwiatostany:
+baldach np. czosnek (1)
+główka – krótkie szypułki kwiatów lub ich brak (2)
+kolba – redukcja elementów kwiatu, osobno słupki i pręciki w innym pierścieniu, obecne płone pręciki pełniące funkcję zamykającą (3)
(1) (2) (3)
Inne kwiatostany to: kłos (A), kotka (B), koszyczek (C), wiecha (D), baldachgrono (E), wierzchotka (F), baldach złożony (G)
(A) (B) (C) (D) (E) (F) (G)
Kwiaty pułapkowe:
-stapelia (brudnota) – nieprzyjemny zapach, często zgniłego mięsa
-kokornak powojnikowaty
-owad wyjdzie z kwiatu-pułapki jeśli go zapyli
Storczyki (orchidaceae):
-ich kwiaty upodabniają się do gatunków owadów, przez które są zapylane
-wydzielają feromony i upodabniają kwiaty do samic owada, aby go zwabić
Są owady posiadające aparaty gębowe wyspecjalizowane do zapylania kwiatów
Liście:
-budowa
+pojedynczy (kiedy więdnie opada z łodygą)
+złożony (kiedy więdnie opadają listki np. kasztan)
-kształt blaszki liściowej
-brzeg blaszki liściowej
-szczyt i nasada- kształt
Rodziny:
1. Facaceae (bobowate)
-9 pręcików jest zrośniętych w rurkę, a jeden pręcik jest wolny
-pręciki otaczają słupek
-ich owocem jest strąk
-obecne są korzenie brodawkowe
-kwiat powstaje ze zrośnięcia 5 płatków (5 zrośniętych działek kielicha) à płatek górny jest największy i nazywa się żagielkiem, 2 boczne ze względu na kształt zwane są wiosełkami lub skrzydełkami, 2 dolne płatki są zrośnięte i tworzą łódeczkę (zamykają pręciki)
-przykłady: groch, fasola, soja, koniczyna, lucerna, soczewica, łubin, orzacha podziemna (czyli orzeszki ziemne:)
GEOKARPIA- po przekwitnieniu szypułki kwiatów wciskane są pod ziemię i tam dojrzewają (powstaje strąk z 2 nasionami)
2. Cruciferae (krzyżowe) = Brassicaceae (kapusiowate)
-kielich złożony z 4 działów
-korona 4 płatkowa
-6 pręcików czterysilnych (2 krótkie i 4 długie)
-owoce: łuszczyna (długa, chuda), łuszczynka (krótka, szeroka)
-przykłady: rzepak, gorczyca, kapusta pekińska, kalafior, brokuł, kalarepa, kapusta włoska, kapusta czerwona
3. Lamiaceae (jasnotowate) = Labiateae (wargowe)
-korona zrosłopłatkowa, dwuwargowa
-pręciki 2 lub 4 (kiedy są 4 to dwusilne)
-wytwarzają olejki lotne
-przykłady: mięta, bazylia, rozmaryn, tymianek, szałwia, macierzanka
4. Asteraceae (astrowate) = Compositae Gis. (złożone)
-dwa typy kwiatów:
+języczkowate (symetria dwuboczna)
+rurkowate (symetria promienista)
- ich kwiatostanem jest koszyk i mogą się w nim znajdować: 3 kwiaty języczkowate, 3 kwiaty rurkowate lub rurkowate i języczkowate
-zredukowany kielich często przekształcony jest w tzw. puch kielichowy
-owocem jest niełupka
-PRZEDPRĄTNOŚĆ- wcześniej dojrzewają pręciki
-mogą być zapylane przez wiatr lub zwierzęta
-przykłady: krwawnik, słonecznik, mlecz, karczoch, sałata głowiasta, bylica, estragon, dalia, stokrotka
5. Poaceae (wiechlinowate)
-jednoliścienne
-około 11 tysięcy gatunków
-głównie wiatropylne
-redukcja elementów kwiatu (lub ich zanik)
-zrastają się pręciki i słupek
-ziarno pyłku roślin wiatropylnych jest: gładkie, nie klei się, lekki i drobne (odwrotnie jest z pyłkiem roślin owadopylnych)
-łodyga podzielona jest na węzły (kolanka) i międzywęźla (cała łodyga = źdźbło), pochwy liściowe, języczek liściowy
-kwiaty są obupłciowe
-owocem jest ziarniak
-kwiaty zebrane w kłosokształtne kwiatostany
-przykłady: pszenica, żyto, jęczmień, ryż, owies, kukurydza, bambusy (trawy zdrewniałe), trzcina cukrowa
TAKSONOMIA
Badanie i opis zmienności organizmów, rozpatrywanie przyczyn i konsekwencji tej zmienności oraz tworzenie systemu klasyfikacji na podstawie uzyskanych informacji
Cechy wykorzystywane w taksonomii:
-liczba chromosomów
-morfologia i struktura pyłu
-zdolność lub niezdolność do krzyżowania się
-sekwencja aminokwasów w białkach
-występowanie wtórnych metabolitów
1. Informacje z morfologii i anatomii
a. cechy wegetatywne i związane z rozmnażaniem
-cechy kwiatów (kolor, budowa)
-cechy owoców i nasion – pozwalają częściowo na rozgraniczenie jednostek na różnych szczeblach hierarchii między gatunkami (np. nasiona u montia pomagają odróżnić gatunki)
-cechy wegetatywne mogą mieć niewątpliwe znaczenie np. przy odróżnieniu klonu i platanu
-liście pomagają odróżnić różne gatunki dębów
b. cechy morfologiczne i anatomiczne- wykorzystanie różnego typu mikroskopów (np. świetlnego, elektronowego skaningowego, elektrotransmisyjnego)
-badanie urzeźbienia powierzchni pyłku
-owoców
-nasion
-TEM- transmisyjny mikroskop- elementy wewnętrzne komórki (np. różne typy plastydów w rurkach sitowych, ciała białkowe nasion, kryształy białkowe)
-mikroskop skaningowy- elementy powierzchniowe
-dane z badań- kutikuli, aparatów szparkowych, włosków, drewna
c. cechy związane z rozwojem- konieczność przeprowadzenia całego organizmu od początkowych etapów rozwoju (liście różyczkowe) po końcowe stadium (tworzenie owoców), często przydaje się korzeń
2. Informacje chemiczne
-chemotaksonomia- wykorzystuje dane chemiczne w celu ulepszenia klasyfikacji
-związki chemiczne używane w chemotaksonomii:
a. pierwotne metabolity- składniki podstawowych szlaków metabolicznych np. kwas cytrynowy (ilość tych związków porównana)
b. wtórne metabolity- mniej rozpowszechnione np. alkaloidy, fenole, terpenoidy, olejki, barwniki (inny barwnik charakteryzuje inny gatunek)
c. białka i kwasy nukleinowe- podstawowa informacja genetyczna (DNA), pochodząca od niej wtórna (RNA) i informacja trzeciego rzędu (białko) à analiza różnego typu DNA- jądrowego, chloroplastowego, mitochondrialnego
julita29