PODEJMOWANIE DECYZJI

CZY NASZE DECYZJE SĄ RACJONALNE?

Racjonalność

–  „im lepiej jest działanie przystosowane do okoliczności i w ogóle do wszystkiego, cokolwiek w sądzie prawdziwym stwierdzić można, tym bardziej jest ono racjonalne” (Kotarbiński)

–  Przekonanie o racjonalności inwestorów/finansistów/menadżerów itp..  ma w ekonomii długą tradycję, a wprowadzenie jej do ekonomii przypisuje się wybitnemu ekonomiście i laureatowi Nobla Miltonowi Friedmanowi

Racjonalność

l Postępujemy na rynku racjonalnie kiedy podejmujemy decyzje zgodnie z zasadami teorii użyteczności, oraz formułujemy trafne (wolne od błędów) przewidywania przyszłości

l Np. racjonalny inwestor zawsze działa tak aby zmaksymalizować własne zyski (nie ulega emocjom, naciskom grupy, kieruje się wyłącznie informacjami które wynikają z solidnej analizy finansowej)

  (za Zaleśkiewicz 2003)

Plan prezentacji

l Teoria perspektywy

l Zasady kalkulacji umysłowej

l Heurystyki (kotwiczenia, dostępności)

l Nadmierna pewność przewidywań

l Iluzja kontroli i nierealistyczny optymizm

l Błąd konfirmacji

Wybierz jedną z opcji, która bardziej Ci odpowiada         (zad. 10,11)

¬       Otrzymanie z całkowitą pewnością (tzn. prawdopodobieństwem równym 100%) kwoty równej 2400zł

¬       Otrzymanie z prawdopodobieństwem 25% kwoty równej 10 000zł lub z prawdopodobieństwem 75% nieotrzymanie niczego

Wybierz jedną z opcji, która bardziej Ci odpowiada

¬       Stracenie z całkowitą pewnością (tzn. prawdopodobieństwem równym 100%) kwoty równej 7500zł

¬       Otrzymanie z prawdopodobieństwem 75% kwoty równej 10 000zł lub z prawdopodobieństwem 25% nieotrzymanie niczego

Teoria perspektywy

l W pierwszym zadaniu 84% ludzi woli ostrożniejszą opcję, w 2 zadaniu 87% ludzi ryzykuje

l Teoria perspektywy mówi o tym że:

l 1. Strata jest przez ludzi mocniej oceniana „bardziej boli” niż tej samej wielkości zysk

l 2. „Pierwsze straty i pierwsze zyski” są subiektywnie większe niż kolejne

l 3. Przejawiamy awersję do ryzyka w warunkach zysków i skłonność do ryzyka w warunkach strat

Teoria perspektywy Kahnemana i Tversky’ego

Teoria perspektywy – zasady umysłowej kalkulacji (Thaler 1985)

l  Zad 12.

l  Zastanów się czy w poniżej opisanych sytuacjach wolałabyś/wolałbyś się znaleźć w sytuacji Pana A czy B

l  Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1400 złotych, a obecnie jej cena spadła do 1250 zł.

l  Pan B kupuje fotel, który wyjściowo kosztował 300 zł i kanapę która kosztowała 1100zł. Obecnie cena fotela spadła do 200 złotych, a cena kanapy do 1050zł

l  ZASADA ROZDZIELANIA ZYSKÓW – odczuwamy większą satysfakcje z kilku mniejszych zysków niż z jednego dużego będącego sumą tych zysków

Zasady umysłowej kalkulacji

l Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1250 złotych, a obecnie jej cena wzrosła do 1400 zł.

l Pan B kupuje fotel, który wyjściowo kosztował 200 zł i kanapę która kosztowała 1050zł. Obecnie cena fotela wzrosła do 300 złotych, a cena kanapy do 1100zł

l ZASADA ŁĄCZENIA STRAT

Zasady umysłowej kalkulacji

l Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1300 złotych, a obecnie jej cena spadła do 1250 zł.

l Pan B kupuje fotel, który wyjściowo kosztował 300 zł i kanapę która kosztowała 1000zł. Obecnie cena fotela spadła do 200 złotych, a cena kanapy wzrosła do 1050zł

l ZASADA ŁĄCZENIA MNIEJSZEJ STRATY Z WIĘKSZYM ZYSKIEM (firma modernizująca instalacje elektryczne)

Zasady umysłowej kalkulacji

l Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1250 złotych, a obecnie jej cena wzrosła do 1300 zł.

l Pan B kupuje fotel, który wyjściowo kosztował 200 zł i kanapę która kosztowała 1050zł. Obecnie cena fotela wzrosła do 300 złotych, a cena kanapy spadał do 1000zł

l ZASADA ROZDZIELANIA MNIEJSZEGO ZYSKU OD WIĘKSZEJ STRATY (samochód z rocznym ubezpieczeniem)

Heurystyki

l Heurystyki – uproszczone reguły myślenia pozwalające na formułowanie sądów podejmowanie decyzji bez analizy większej ilości informacji, na których powinny się one opierać

l Klasyczne badania nad heurystykami prowadzili Kahneman i Tversky w latach 70-tych

l Najlepiej zbadane heurystyki to : h. dostępności, h. zakotwiczenia, h. symulacji, h. reprezentatywności

Błąd kotwiczenia

l Zad 5.

l Czyngis-chan zmarł podczas nieudanej kampanii wojennej na terenie dzisiejszych Węgier. wcześniej opanował prawie całą Azję.

l 1) Czy wydarzyło się to przed 150/1500 n.e. (liczba ta powstała przez przemnożenie razy 10 wieku kuzynki prowadzącego)

l 2) W którym roku zmarł Czyngis-chan?

Błąd kotwiczenia

l Zad 4.

l Kowalski chce sprzedać mieszkanie na partynicach. 63m kw, wyposażenie standardowe, 3 pokoje, ogrzewanie centralne Internet , piętro 6.

l Jego cena wywoławcza to 200/300tyś zł.

l Oszacuj wartość tego mieszkania

Błąd kotwiczenia

l Heurystyka zakotwiczenia polega na tym, iż ludzie posługują się jakąś wartością wyjściową, której w procesie „decyzyjnym” nie modyfikują w dostatecznym stopniu

l Państwa afrykańskie w ONZ i koło fortuny – 10-65 / 25-45 (Kahneman i Tversky, 1974)

l Wyceny ekspertów i cena katalogowa

(Northcraft 1987)

l Ludzie nie sprzedają akcji które znacznie spadły

Heurystyka dostępności

l Zad 1.

l W języku polskim jest więcej wyrazów na R , czy więcej takich wyrazów gdzie R jest trzecią literą?

l Zad 2.

l Pomnóż (a właściwie zgadnij wynik, masz na to 5 sekund!!!!) nie oszukuj i nie używaj kalkulatora.

1 x 2 x 3 x 4 x 8 x 9 x 10 x 11 x 12

Heurystyka dostępności

l Zad 3.

l Uszereguj wedle ilości zgonów w USA: AIDS, wypadki lotnicze, pożary, zabójstwa, zapalenie płuc, cukrzyca

l Samobójstwa – zabójstwa

l HD: Ocena częstości lub dostępności zdarzeń na podstawie łatwości z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady

Nadmierna pewność przewidywań

l    Zad 7.

l    Dla każdego z dwóch powyższych pytań proszę podać dwie wartości DOLNĄ i GÓRNĄ, tak abyś miał/miała 90% pewności, że prawdziwa odpowiedź mieści się między tym dwoma wartościami. Proszę podać takie wartości żeby granice nie były ani zbyt wąskie ani zbyt szerokie. Wymaganie to będzie spełnione kiedy popełni się 10% błędów – czyli jedna tylko odpowiedź będzie błędna.

l    WSZYSTKIE DANE ODNOSZĄ SIĘ DO OBSZARU POLSKI I DOTYCZĄ ROKU 2000.

l    Przychody banków z działalności operacyjnej (w zł) 104,15 mld zł

l    Wartość obrotów obligacjami  4,59 mld zł

l    Wynik finansowy brutto biur i domów maklerskich 293,3 mld

l    Liczba zarejestrowanych bezrobotnych 2,7 mln osób

l    Liczba przedsiębiorstw objętych prywatyzacją w latach 1990-99 6461

l    Liczba sprzedanych polis ubezpieczeniowych i majątkowych 17,3 mln

l    Wartość dotacji i subwencji udzielonych z budżetu państwa 83,5 mld zł

l    Przewozy pasażerów w transporcie lotniczym (ilość osób) 2,79 mln osób

l    Liczba adiunktów zatrudnionych w szkołach wyższych 20023 osób

l    Liczba wyznawców Kryszny 5043 osób

Nadmierna pewność przewidywań

l   Inwestorzy oceniający indeksy giełdowe (De Bont 1988)

l   Prognozy polityczne są wróżeniem z fusów (Tetlock 2001)

l   Nadmierna pewność siebie (za Wprost 47/2001):

l   William Leahy (wybitny admirał amerykański, doraca prezydenta USA) – (o pierwszej bombie atomowej) … to najgłupsza rzecz jaką kiedykolwiek zrobiliśmy, to nigdy nie wybuchnie, mówię to jako ekspert w dziedzinie materiałów wybuchowych…

l   Frank MacFarlane (laureat nagrody Nobla, immunolog) …z biologii molekularnej nie może wyniknąć nic co miałoby jakąkolwiek wartość dla ludzkiego życia…

Nierealistyczny optymizm

l   Zad 8.

l   Odpowiedz na poniższe pytania (TAK lub NIE)

l   Czy sądzisz że potrafisz zarządzać swoimi pieniędzmi lepiej niż przeciętny Polak?

l   Czy uważasz ze groźba stania się bankrutem jest dla ciebie mniej realna niż u niż przeciętnego Polaka?

l   Czy sądzisz,  że masz poczucie humoru większe niż przeciętny Polak?

l   Czy sądzisz że masz większe szanse uniknięcie AIDS niż przeciętny Polak?

l   Czy sądzisz, że jesteś bardziej inteligentny niż przeciętny Polak? 

Nierealistyczny optymizm

l Nierealistyczny optymizm, pozytywna iluzja, przecenianie szansy pożądanego wyniku (Weinstein, 1980)

l Złudzenia w ekonomii – prognozy dotyczące zjawisk niekorzystnych (np. inflacji) są przeważnie zaniżane, a zjawisk pozytywnych (np. dochód narodowy) są zawyżane (Montgomery 1999)

l Przykład – opera w Sydney w roku 1957 7mln/102mln 7 lat/16lat (Gilovich 2000)

Nierealistyczny optymizm

l Oceny menadżerów dotyczące średniego prawdopodobieństwa zaistnienia różnych zjawisk ekonomicznych i ocena ich korzystności r=0,29 (istotna statystycznie) (Olsen 1997)

l Nierealistyczny optymizm silnie wiąże się z tzw iluzją kontroli (Langer 1975)

Nierealistyczny optymizm

Iluzja kontroli

l  Zad 9.

l  Które z zadań wydaje ci się łatwiejsze?

l  Przez losowanie wybrano akcje pewnej spółki. Bez zaglądania do gazet spróbuj przewidzieć czy jutro kurs tych akcji spadnie czy wzrośnie.

l  Przez losowanie wybrano akcje pewnej spółki. Bez zaglądania do gazet spróbuj przewidzieć czy wczoraj kurs tych akcji spadł czy wzrósł.

Iluzja kontroli

l Zadanie z monetą

l Wedle graczy giełdowych, gra na giełdzie jest prawie pozbawiona czynników losowych … a hazardziści sądzą, że tylko 18% wyniku zależy od czynniku losowego (de Bont 1998)

Zadanie:

Błąd konfirmacji

l 1,3 ?

l Co by się stało gdyby po odwróceni karty 3 ukazała się spółgłoska?

l 1,4 ?

l Należy zweryfikować czy reguła nie została złamana – karta 4 – ludzie tego nie robią ponieważ poszukują wyłącznie potwierdzeń